«Στην εποχή που ζούμε ξεχνάμε ότι τα σύμβολα πάσχουν»

Οταν ακούς για έρωτα, σίγουρα ο νους δεν πάει στην ελευθερία. Ούτε στην επανάσταση. Πόσο μάλλον όταν συνοδεύεται από το επίθετο ιερός. Και όμως. Η έρευνα για το έργο «Φιλική Εταιρεία, η αδελφότητα πίσω από την επανάσταση» δεν απέδωσε μόνο ένα θεατρικό που παίχτηκε το καλοκαίρι, ούτε απλά ένα βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε σε συνέκδοση του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και της Κάπα Εκδοτικής.

Πρωτίστως αποκάλυψε τον «Ιερό Ερωτα», μια συγκλονιστική ιδέα, «έννοια ρομαντικής ενόρασης παρμένη αρχικά από τον Υψηλάντη, που διαχέεται σε όλους τους μύστες του Αγώνα» όπως παρατηρεί ο αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών Γρηγόρης Ιωαννίδης στον Πρόλογο του βιβλίου.

Ενας έρωτας για την ελευθερία όλων των καταπιεσμένων από τους καταπιεστές τους, που αντλεί ουσία από το τρελό και παθιασμένο όραμα της εθνικής ανεξαρτησίας, τον οποίο φέρνουν στο θεατρικό φως οι συγγραφείς Ιόλη Ανδρεάδη και Αρης Ασπρούλης, μαζί με τη σκληρή όψη της πραγματικότητας των ηρώων του 19ου αιώνα, πολλοί εκ των οποίων πεθαίνουν μόνοι και προδομένοι.

Στη συζήτησή μας με την Ιόλη Ανδρεάδη, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου, αποκαλύπτεται όχι μόνο η συγγένειά της με τους Φιλικούς αλλά και τα σχέδιά της για την επόμενη περίοδο.

● Εκτός από θεατρικό έργο η «Φιλική Εταιρεία» εκδόθηκε και σε βιβλίο. Πείτε μας δυο λόγια για τη σχετική έρευνά σας. Η έκδοση έχει και μυθοπλαστικά στοιχεία ή μόνο ιστορικά. Και πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σας για το θέμα;

Η έρευνα που κάναμε με τον Αρη Ασπρούλη για τη συγγραφή του δωδέκατου έργου μας αποτέλεσε παραγγελία του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και συγκεκριμένα της διευθύντριάς του, Αλεξάνδρας Ράπτη. Η έρευνα ξεκίνησε από τα Απομνημονεύματα του Ξάνθου και χρησιμοποίησε αυτό το πολύτιμο κείμενο του ιδρυτικού μέλους της Εταιρείας ως βασική πηγή. Επειτα η έρευνα επεκτάθηκε σε μια ευρύτερη βιβλιογραφία για τη Φιλική Εταιρεία και τον Αλέξανδρο Υψηλάντη (βιβλία των Κορδάτου, Μαζαράκη-Αινιάν, Παπαγιώργη, Μέξα, αλλά και Αρς, Μανδυλαρά-Νικολάου, Παναγόπουλου, Καραμπελιά, Κασιμάτη, Παπουλίδη και Ροδάκη).

Ακόμη, εντάχθηκαν ποιήματα, όπως ο «Θούριος» του Ρήγα, ένα ποίημα του Βαλαωρίτη, ένα του Λόρδου Βύρωνα και ένα του Σεφέρη. Ολα αυτά τα στοιχεία, κυρίως ιστορικά –αλλά και κάποια μυθοπλαστικά– αποτέλεσαν πηγές έμπνευσης, αφορμές για να γραφτεί πρωτότυπη μυθοπλασία. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα πρωτότυπο νεοελληνικό θεατρικό έργο με θέμα του τη Φιλική Εταιρεία, το οποίο βασίζεται στην παραπάνω έρευνα.

Σημειωτέον πως το καλοκαίρι έμαθα, από τη θεία μου Βίκυ Καρέλια, που έχει ένα ιδιαίτερο πάθος με τη γενεαλογία, πως η οικογένειά μας έχει και τον δικό της Φιλικό ως πρόγονο. Πρόκειται για τον Διονύσιο Λεονταρίτη, από τη Ζάκυνθο. Από τότε που έλαβα αυτή τη γνώση, το θεατρικό και ερευνητικό αυτό εγχείρημα απέκτησε ακόμη μεγαλύτερη σημασία για μένα. Απέκτησε μια άλλη διάσταση. Πιο προσωπική, πιο εσωτερική.

● Πώς θα περιγράφατε την αδελφότητα πίσω από την Επανάσταση και τον άνθρωπο πίσω από τον ήρωα;

Μιλάμε για την Επανάσταση του ’21 ή γενικότερα για μια επανάσταση και η έννοια με τη γοητεία της μπορεί να μας παρασύρει τόσο που να ξεχνάμε για λίγο το τι σημαίνει πρακτικά κάτι τέτοιο. Στην περίπτωση του ’21, πάρα πολλοί άνθρωποι δούλευαν σιωπηλά και κρυφά για έναν κοινό σκοπό, επί αρκετά χρόνια, ώσπου να πραγματοποιηθεί. Με κινδύνους, με προβλήματα προς επίλυση, με αναγκαία τη συνεχή μεταξύ τους επικοινωνία, μέχρι την τελευταία στιγμή. Επίσης μιλάμε για περίπου 100 εξεγέρσεις που προηγήθηκαν στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι οποίες μάλιστα συχνά περιλάμβαναν ένα πολύ ευρύτερο όραμα και αίτημα από την εθνική απελευθέρωση. Η Επανάσταση του ’21 ήταν το αποτέλεσμα όλων αυτών, και πολλών ακόμη παραγόντων.

Ταυτόχρονα, μπορεί, ειδικά αυτή την εποχή που ζούμε, όπου προσπαθούμε συχνά να πιαστούμε από ήρωες, ή να αρθρώσουμε δημόσιο λόγο με αφορμή πάντα έναν ήρωα, και λιγότερο συχνά τολμάμε να αρθρώσουμε λόγο εμείς, ως αυτόνομες οντότητες, ως προσωπικότητες, μπορεί λοιπόν να σταθούμε στα ονόματα, στα σύμβολα αυτά και να ξεχάσουμε πως τα σύμβολα πονούν, τα σύμβολα πάσχουν, τα σύμβολα νιώθουν όλη τη γκάμα των ανθρώπινων συναισθημάτων, τη χαρά, την πληρότητα, έχουν κι αυτοί ανάγκη να έχουν φίλους, και δίνουν έναν καθημερινό αγώνα μέχρι να πράξουν κάτι που εμείς θα πούμε πως ήταν σπουδαίο. Και πάλι καλά που το λέμε φυσικά, γιατί στην εποχή τους οι πιο πολλοί από τους ήρωες αυτούς όχι μόνο δεν τιμήθηκαν, αλλά δυσφημίστηκαν, απειλήθηκε η ζωή τους, πέθαναν στην ψάθα.

● Φέρνετε στο φως τον ιερό έρωτα. Μπορείτε να μας εξηγήσετε περί τίνος πρόκειται;

Ο ιερός έρωτας είναι μια έννοια που ανακαλύψαμε πρώτα σε μια μικρή φράση, μέσα σε μια επιστολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη, και έπειτα μας χρησίμευσε ως οδηγός για να ερμηνεύσουμε το τι κινούσε τις πράξεις όλων των Φιλικών που αγωνίστηκαν. Επρόκειτο, προτείνουμε στο έργο μας, για ένα κοινό συναίσθημα. Σαν τον έρωτα προς κάποιο πρόσωπο.

Μόνο που, στη δική τους περίπτωση, ήταν όλοι ερωτευμένοι με το ίδιο «πρόσωπο». Που δεν ήταν πρόσωπο. Ηταν ένας έρωτας για την πατρίδα τους, για την ελευθερία της πατρίδας τους και ταυτόχρονα όχι μόνο: ένας έρωτας για την ελευθερία όλων των καταπιεσμένων εθνών που βρίσκονταν κάτω από τον τούρκικο ζυγό. Και με μια έννοια όλων των καταπιεσμένων από τους καταπιεστές τους.

● Κι ακόμη «πώς σμιλεύεται μέσα σε έναν άνθρωπο η τεράστια δύναμη που χρειάζεται για να εναντιωθεί στον δυνάστη του με κάθε κόστος»;

Δεν το ξέρω πώς σμιλεύεται. Αλλά υποψιάζομαι πως ενδέχεται να σμιλεύεται υπόγεια. Να παίρνει χρόνο. Να χρειάζεται πολλές σκέψεις, δράσεις, συζητήσεις, όνειρα και εφιάλτες. Και τότε ο άνθρωπος κάπου βρίσκει μία δύναμη – ξυπνάει μια ορμή από μέσα του. Το ζούμε σε μικρογραφία στις ζωές μας το τι αγώνας είναι. Πόσο μάλλον για έναν τέτοιο αγώνα σαν αυτόν που έδωσαν οι Φιλικοί ή ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, που αποτελεί και μια τόσο ιδιαίτερη περίπτωση ήρωα και αντιήρωα ταυτόχρονα.

● Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον; Τι περιμένουμε να δούμε ή να διαβάσουμε από εσάς;

Αυτή τη στιγμή είμαι σε πρόβες για το νέο μας έργο που γράψαμε με τον Αρη, το «Κόκκαλο», με θέμα του το έργο και τη ζωή του Αντονέν Αρτό. Θα ανέβει στο «Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης» στα τέλη Φεβρουαρίου, με πρωταγωνιστή τον Γεράσιμο Γεννατά και συνομιλητή του επί σκηνής τον Γιώργο Παλαμιώτη. Επίσης, στα τέλη Απριλίου, η παράσταση για τη Φιλική Εταιρεία θα ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη για να παρουσιαστεί στο θέατρο «The Tank» του Μανχάταν για τρεις βραδιές με αγγλικούς υπέρτιτλους.

Ακόμα, την Κυριακή του Πάσχα θα ακουστεί «Ο γλάρος» του Τσέχοφ από την Ελληνική Ραδιοφωνία σε μετάφραση του Γιάννη Χαρτοδιπλωμένου, που σκηνοθέτησα για το Εθνικό Θέατρο, και μες στη χρονιά επίσης θα ακουστεί –πάλι από την Ελληνική Ραδιοφωνία– το αγαπημένο μου έργο της Τζέιν Οστεν «Περηφάνια και προκατάληψη», σε πρωτότυπη θεατρική μεταφορά δική μου και του Αρη, που σκηνοθέτησα σε θεατρική παραγωγή των Θεατρικών Σκηνών και το οποίο παρουσιάζεται σε ραδιοφωνική παραγωγή του πολιτιστικού οργανισμού Ρέον του Ορέστη Τάτση. Τέλος, είμαι πολύ χαρούμενη που το πρώτο θεατρικό έργο που συνυπογράψαμε με τον Αρη το 2015, η «Οικογένεια Τσέντσι», θα κυκλοφορήσει τη νέα χρονιά και στα ιταλικά, από την Κάπα Εκδοτική σε μετάφραση Γιάγκου Ανδρεάδη.