Η 19η Δεκεμβρίου του 1915 ήταν μια τυπικά κρύα ημέρα του χειμώνα στην Πετρούπολη. Ωστόσο, πολλοί Ρώσοι καλλιτέχνες της αβανγκάρντ πέρασαν την πόρτα του εκθεσιακού χώρου «Ναντιέζντα Ντομπίτσινα» για τα εγκαίνια της «Τελευταίας Φουτουριστικής Εκθεσης 0,10», που έμελλε να αποτελέσει σταθμό στην ιστορία της τέχνης.
Εκεί ο Καζιμίρ Μαλέβιτς (1879-1935) παρουσίασε το «Μαύρο Τετράγωνο», το πιο μινιμαλιστικό και αιρετικό έργο που άλλαξε την ιστορία της σύγχρονης τέχνης και παράλληλα σηματοδότησε την εμφάνιση του ριζοσπαστικού κινήματος, του σουπρεματισμού. Κρεμόταν ανάμεσα σε δύο τοίχους με τον ίδιο τρόπο που οι ορθόδοξοι Ρώσοι τοποθετούσαν στα σπίτια τους το εικονοστάσι. «Αναμφίβολα, αυτή είναι και η εικόνα με την οποία οι κύριοι φουτουριστές θα αντικαταστήσουν εκείνη της Παναγίας» έγραψε ο καλλιτέχνης και κριτικός Αλεξάντρ Μπενουά για το κύριο έμβλημα του σουπρεματισμού, που εξέφρασε κυρίως το πέρασμα από την παλιά τέχνη στην καινούργια.
Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη δημιουργία του «Μαύρου Τετραγώνου» και 80 από τον θάνατο του Καζιμίρ Μαλέβιτς, ενός από τους πλέον πολυδιάστατους και ριζοσπάστες καλλιτέχνες της Ρωσικής Πρωτοπορίας, αλλά κυρίως του πιο συνεπή και τολμηρού αναζητητή στο «γκρέμισμα των ερειπίων του παλιού κόσμου». Το ΚΜΣΤ Θεσσαλονίκης, με αφορμή την επέτειο, διοργανώνει την έκθεση «Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς και οι μαθητές του. 100 χρόνια από το Μαύρο Τετράγωνο. Εργα Ρωσικής Πρωτοπορίας από τη Συλλογή Κωστάκη», στη Μονή Λαζαριστών, με πίνακες, σχέδια, αρχειακό υλικό και αναφορές στην ιστορική «Τελευταία Φουτουριστική Εκθεση 0,10».
Οι πρώτοι σουπρεματιστικοί πίνακες του Μαλέβιτς ήταν απαλλαγμένοι από οποιαδήποτε παράσταση, με μοναδική αφήγηση τα καθαρά χρώματα και τα γεωμετρικά σχήματα. Ο όρος παράγεται από το λατινικό «suprem» και το «supremacja» στα πολωνικά, μητρική γλώσσα του καλλιτέχνη, που σημαίνει «υπεροχή», «κυριαρχία», «δεσποτισμός». Αυτή την κυριαρχία και την υπεροχή του χρώματος πάνω απ’ όλα θέλησε να εκφράσει ο Μαλέβιτς και οι πρώτοι υποστηρικτές του κινήματος: Ι. Κλιουν, Μ. Μενκόφ, Ι. Πούνι, Ο. Ροζάνοβα και αργότερα Ποπόβα, Εξτερ, Νταβίντοβα, κ.ά.
«Τότε το “Μαύρο Τετράγωνο” χαρακτηρίστηκε αιρετικό και παραδόξως εξακολουθεί να ενοχλεί μέχρι σήμερα», λέει η Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια του ΚΜΣΤ και επιμελήτρια της έκθεσης. «Ειπώθηκαν πολλά και αντίθετα.
Οτι πρόκειται για ένα άνοιγμα στον αθέατο κόσμο, στο σύμπαν, αλλά και ότι πρόκειται για ένα σκοτεινό έργο σε πανικό. Ο Ρώσος Πατριάρχης πριν από δύο μήνες έκανε μια δήλωση γι’ αυτό το “ιερόσυλο έργο”, αναφερόμενος και στην παρουσίασή του στη γωνία του τοίχου, σαν αντικατάσταση της θρησκευτικής εικόνας. Ο Μαλέβιτς δεν ήταν απλώς καλλιτέχνης, ήταν φιλόσοφος και το έργο πρέπει να το βλέπουμε μέσα από τη φιλοσοφία του».
Σήμερα το «Μαύρο Τετράγωνο» βρίσκεται στην Πινακοθήκη Τρετιακόφ και δεν μετακινείται. Ωστόσο το ΚΜΣΤ διαθέτει το «Μαύρο Ορθογώνιο» του Μαλέβιτς από τη Συλλογή Κωστάκη, ένα από τα πρώτα έργα σουπρεματιστικής ζωγραφικής.
Εχει τοποθετηθεί ανάμεσα σε δύο τοίχους στον εκθεσιακό χώρο και γύρω του εκτίθενται προσχέδια έργων, ολοκληρωμένοι πίνακες που παρουσιάστηκαν στην ιστορική έκθεση στην Πετρούπολη, ο τετρασέλιδος κατάλογός της, το ειδικό φυλλάδιο που εξέδωσε για τις ανάγκες της ο Βλαντίμιρ Τάτλιν, άρθρα εφημερίδων, επιστολές της Ολγας Ροζάνοβα, καρτ-ποστάλ με αναφορές στην έκθεση της Λιουμπόβ Ποπόβα, φωτογραφίες κ.ά.
Η έκθεση εντάσσεται στο κεντρικό πρόγραμμα της 5ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και θα πλαισιωθεί από ξεναγήσεις, εργαστήρια, περφόρμανς (διάρκεια έως τις 10 Οκτωβρίου 2015).
Εξάλλου, επετειακά αφιερώματα στον Κ. Μαλέβιτς διοργανώθηκαν (και έπεται συνέχεια) σε πολλά μέρη του κόσμου με τη συμμετοχή έργων της Συλλογής Κωστάκη του ΚΜΣΤ, που ταξίδεψαν στο Μουσείο Stedelijk στο Αμστερνταμ, στην Tate Modern και στη White Chapel Gallery στο Λονδίνο.
Παράλληλα, στη Μονή Λαζαριστών, παρουσιάζεται η έκθεση «Νikita Alexeev - Πλατωνικός Ερως», με μια σειρά καινούργιων έργων του σύγχρονου εννοιολογικού Ρώσου καλλιτέχνη, ο οποίος τα δημιούργησε στην Ελλάδα και τα δώρισε στο ΚΜΣΤ (διάρκεια έως 24 Ιουνίου 2015).
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας