Τραγουδάω πάντα για την εξορία, για να μην ξεχνάμε

Μοιράζει τη ζωή της μεταξύ Τιράνων και Γενεύης και έχει να επιδείξει μια μακροσκελή δισκογραφία jazz folk ρεπερτορίου με διεθνείς επιρροές και συνεργασίες. Ανήκει στην οικογένεια της ECM Records, μέσω της οποίας κυκλοφόρησε τον περασμένο Νοέμβριο ένα εμπνευσμένο και πολυσυλλεκτικό άλμπουμ, το «Lost Ships». Η «Εφημερίδα των Συντακτών» μίλησε με την Elina Duni για τη νέα της δουλειά, την καλλιτεχνική κρίση της εποχής και τις διάφορες «γέφυρες» μεταξύ των ανθρώπων.

● Το πρώτο πράγμα που προσέχει κάποιος στο «Lost Ships» είναι ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας του, καθώς αποτελείται από τραγούδια διαφόρων χωρών. Ταυτόχρονα όμως το συνολικό συναίσθημα είναι ενιαίο και η οπτική του ξεκάθαρη. Πώς θα το περιέγραφες ως άλμπουμ;

Το «Lost Ships» είναι σαν ένα ταξίδι, οπότε η δραματουργία πίσω του είναι εκτεταμένη. Τα κομμάτια είναι παιγμένα με διαφορετικές ενορχηστρώσεις, είτε ως ντουέτο, είτε ως τρίο ή κουαρτέτο και ακόμα κι αν το ρεπερτόριο είναι σε διαφορετικές γλώσσες και προέρχεται από διάφορες μουσικές παραδόσεις, ο συνολικός ήχος του και το πνεύμα που το διέπει το δένει όλο μαζί. Είναι σαν την αφήγηση μιας ιστορίας, μιας αναχώρησης ή μιας άφιξης ενός ταξιδιού. Για μένα αυτό το άλμπουμ είναι σαν μια Οδύσσεια.

● Ενα από τα χαρακτηριστικά των ηχογραφήσεών σου είναι η ερμηνεία σε πολλές γλώσσες. Μετά από όλη αυτή τη διαδικασία υπάρχει κάποια από αυτές με την οποία αισθάνεσαι πιο άνετα τόσο εκφραστικά όσο και ερμηνευτικά;

Υποθέτω ότι τα αγγλικά είναι η γλώσσα με την οποία έχω εξοικειωθεί περισσότερο τα τελευταία χρόνια και αυτό μπορείς να το αντιληφθείς και στο «Lost Ships», στο οποίο τα πιο πολλά τραγούδια είναι στα αγγλικά. Είχα την ανάγκη να τραγουδήσω σε μια γλώσσα που οι περισσότεροι άνθρωποι καταλαβαίνουν, όμως ταυτόχρονα ήταν και μια πρόκληση. Πώς να γράψεις ενδιαφέρον και αυθεντικό υλικό σε μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική σου;

● Η ιστορία πίσω από τη δημιουργία αυτού του δίσκου μοιάζει κάπως σαν ατύχημα – ξεκινήσατε με τον Rob Luft να κάνετε κάτι εντελώς διαφορετικό και προέκυψε αυτό το άλμπουμ χωρίς να είναι ακριβώς προσχεδιασμένο. Ηταν όντως τόσο αβίαστη αυτή η συνεργασία;

Αυτό που έχουμε με τον Rob συνεχώς αναπτύσσεται. Ξεκίνησε από την ανάγκη να παίζουμε μαζί το παλιότερο ρεπερτόριό μου και εξελίχθηκε στις συνθέσεις τις οποίες φτιάξαμε μαζί και μερικές διασκευές σε υλικό που και οι δύο αγαπάμε. Ο Rob έχει έναν τόσο ευρύ μουσικό ορίζοντα, μπορεί να παίξει τα πάντα και να κάνει το κάθε κομμάτι δικό του, πάντα όμως εξυπηρετώντας τη μουσική και ποτέ το εγώ του.

Τα πάντα μοιάζουν πιθανά μαζί του και ανανεώνει ό,τι αγγίξει. Οπότε ναι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συνεργασία μας είναι αβίαστη και έρχεται φυσικά, είναι μια ολοκληρωμένη εμπειρία που μας βοήθησε και τους δύο να ωριμάσουμε μουσικά.

● Πόσο διαφορετικό θα ήταν αυτό το άλμπουμ χωρίς τη συγκεκριμένη ομάδα πίσω του; Ποια ήταν τα στοιχεία που συνεισέφεραν σε αυτό ο Rob, o Matthieu Michel και ο Fred Thomas;

Ο πυρήνας αυτού του δίσκου είναι το ντουέτο μου με τον Rob. Οπότε χωρίς αυτόν, απλά δεν θα υπήρχε. Πάνω σε αυτή τη δουλειά του ντουέτου, ο Fred είναι κάπως σαν ένας ιμπρεσιονιστής ζωγράφος που προσθέτει μαγεία σε κάτι ήδη υπάρχον.

Το άριστο γούστο του και η αίσθηση μελωδίας και ρυθμού που έχει είναι μοναδικά. Και ο Matthieu με το περιγραφικό και απαλό πνευστό του είναι σαν αδερφός που τραγουδάει μαζί μου και ανυψώνει τη μουσική.

● Τι ρόλο είχε η μουσική στη ζωή σου πριν φύγεις από τα Τίρανα; Το οικογενειακό σου περιβάλλον ήταν υποστηρικτικό σε αυτό και τι είδους μουσική υπήρχε στο σπίτι σου μεγαλώνοντας;

Τον καιρό που βρισκόμουν ακόμα στα Τίρανα, τραγουδούσα επί σκηνής απ' όταν ήμουν 5 ετών. Παιδικά τραγούδια στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο, ακόμα και στο τσίρκο! Ταυτόχρονα ξεκίνησα μουσική θεωρία και μαθήματα βιολιού. Ζούσαμε με την οικογένεια της μητέρας μου, οι οποίοι ήταν κατά κύριο λόγο διανοούμενοι, όχι μουσικοί, αλλά πάντα με υποστήριζαν.

Η μουσική που ακουγόταν στο σπίτι ήταν κυρίως κλασική ή Ιταλοί τραγουδιστές, τους οποίους λάτρευε η μητέρα μου, και επίσης παραδοσιακά τραγούδια που άκουγε ο παππούς μου. Από την πλευρά του πατέρα μου το τραγούδι ήταν δεύτερη φύση τους. Κατάγονταν από τις νότιες ακτές της Αλβανίας όπου η παραδοσιακή μουσική είναι κυρίως πολυφωνική και a capella. Ολη η οικογένεια μπορούσε να τραγουδήσει με άνεση. Μιλούν επίσης ελληνικά, οπότε τραγουδούν και ελληνικά κομμάτια· ο πατέρας μου πάντα ήταν και ακόμα είναι παθιασμένος με τον Γιάννη Πάριο!

● Πώς φαντάζεσαι την πορεία σου ως καλλιτέχνιδoς αν δεν είχες μετακομίσει στην Ελβετία; Ποια ήταν η πιο σημαντική συνθήκη στη νέα σου ζωή που είχε το μεγαλύτερο αντίκτυπο σε αυτό;

Συνηθίζω πάντα να λέω ότι η Αλβανία είναι η φωτιά μου και η Ελβετία η τύχη μου. Αν δεν είχα πάει στην Ελβετία, δεν θα είχα όλες αυτές τις δυνατότητες και την εκπαίδευση που έλαβα.

Στην Αλβανία είναι αδύνατον να ζήσεις ως μουσικός χωρίς να συνταχθείς με τους εμπορικούς κανόνες, όμως στην Ελβετία είναι δυνατόν να χτίσεις μια διεθνή καριέρα στη μουσική με μια πιο καλλιτεχνική προσέγγιση. Υπάρχει οικονομική υποστήριξη για τις τέχνες. Πιστεύω πως ήμουν τυχερή να έχω την εμπειρία της Αλβανίας και την παράδοση πάνω στην οποία μπορώ να δουλέψω με τα εργαλεία που απέκτησα στην Ελβετία και να φτιάξω κάτι αυθεντικό και μοναδικό.

● Το «Lost Ships» έχει μια εύθραυστη ταυτότητα με τον τρόπο που κινείται μεταξύ μπαλάντας και παραδοσιακών κομματιών. Ποια από τις μουσικές παραδόσεις σε ελκύει περισσότερο;

Δύσκολη ερώτηση. Οι επιρροές μου είναι ποικίλες: βαλκανικές και μεσογειακές, βρετανικό folk, το λεγόμενο αμερικανικό songbook, οι ήχοι της Νορβηγίας. Το «Lost Ships» έχει κάτι από όλα αυτά.

● Το άλμπουμ σου «Partir» κυκλοφόρησε το 2018 έχοντας ως κεντρική θεματική τη μεταναστευτική κρίση, ένα φαινόμενο που δεν έχει βελτιωθεί καθόλου τα τελευταία χρόνια. Πώς έχει διαμορφωθεί η δική σου οπτική για το θέμα έκτοτε;

Δυστυχώς με την πρόσφατη πανδημία η κατάσταση των προσφύγων έχει ξεχαστεί ακόμα περισσότερο. Διάβαζα πρόσφατα για μια ομάδα ανθρώπων που βρίσκονταν στη Λίπα της Βοσνίας περιμένοντας να περάσουν τα κροατικά σύνορα, με άθλιες συνθήκες διαβίωσης, εν μέσω πολύ δύσκολων καιρικών συνθηκών, χωρίς υποδομές.

Δεν έχω τι να πω. Πάντοτε προσπαθούσα να τραγουδώ για την εξορία ώστε οι άνθρωποι να μην ξεχνούν, όμως είναι πολύ εύκολο για μας να κλείνουμε τα μάτια στο πρόβλημα.

● Οι μέχρι σήμερα δουλειές σου δείχνουν ποικιλία στο γούστο και στα ιδιώματα, όμως αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποιο μουσικό είδος που σου αρέσει να ακούς, αλλά δεν έχεις δοκιμάσει να παίξεις ή να ηχογραφήσεις.

Μου αρέσει πολύ η bossa nova και καλλιτέχνες όπως οι Joao Gilberto και Elis Regina. Θα ήθελα να παίξω τέτοια μουσική κάποτε, ίσως όταν θα είμαι μεγαλύτερη και θα έχω ένα σπίτι κοντά στη θάλασσα!

● Πώς φαντάζεσαι ότι θα επανέλθουν οι συναυλίες μετά το καταστροφικό 2020 αλλά και το -όπως επίσης φαίνεται πως θα είναι- μισό τουλάχιστον 2021;

Για την ώρα έχω σταματήσει να προσπαθώ να προβλέψω το οτιδήποτε, επειδή το πιο υγιές πράγμα που μπορούμε να κάνουμε είναι να ζούμε την κάθε μέρα ξεχωριστά και να βρίσκουμε εκείνες τις μικρές χαρές που μας κάνουν ευτυχισμένους. Εχω κάποιες λίγες εμφανίσεις προγραμματισμένες για τον Μάρτιο που ελπίζω να πραγματοποιηθούν, αλλά είμαι προετοιμασμένη ότι πολύ εύκολα μπορεί και να ακυρωθούν.

Είναι απαραίτητο να μείνουμε δυνατοί και να μη χάσουμε την ελπίδα και την έμπνευσή μας, αλλιώς πώς θα εμπνεύσουμε άλλους με τη δουλειά μας; Σίγουρα θα είναι δύσκολο, όμως ελπίζω ότι αυτή η κρίση μάς έδειξε πόσο εύθραυστος είναι ο τομέας μας κι επίσης κατέδειξε στιγμές αλληλεγγύης μεταξύ καλλιτεχνών, διοργανωτών και του κοινού. Εχουμε καταλάβει πόσο απαραίτητο είναι να έρχονται οι άνθρωποι κοντά, να νιώθουν ζωντανοί, να επικοινωνούν μηνύματα ανθρωπιάς.

Θα πρέπει να αγωνιστούμε στο μέλλον ακόμα περισσότερο για να κρατήσουμε τις παραστατικές τέχνες ζωντανές, είμαι όμως πάντα αισιόδοξη ότι θα τα καταφέρουμε.

● Εχει τύχει να ακούσεις κάτι ιδιαίτερα καλό τελευταία που δεν θα έπρεπε να προσπεράσουμε;

Ακούω πολύ Anouar Brahem αυτές τις μέρες και επίσης υπάρχει ένας νέος δίσκος από την ECM του μπασίστα Michel Benita που μου άρεσε ιδιαίτερα: λέγεται «Looking At Sounds».