Πάθος με τη γλώσσα, τη σωστή, δημοκρατική και εύρυθμη χρήση της δημοτικής στον προφορικό και τον γραπτό λόγο, χιούμορ, τελειομανία, παρατηρητικότητα, ευφυΐα αλλά και οξύτητα στην αρθρογραφία του, διαρκής επαφή με την κοινωνία, ακόμα κι όταν ο ίδιος λόγω της ασθένειάς του παροπλίστηκε. Ο Γιάννης Η. Χάρης, που πέθανε χθες τα ξημερώματα μετά από μακρά μάχη με την οξεία λευχαιμία, παρέμεινε μέχρι τέλους επί των επάλξεων: ακόμα κι από τη σελίδα του στο Facebook είχε πάντα κάτι καίριο να σχολιάσει, να στηλιτεύσει, να επισημάνει, να διορθώσει, να καυτηριάσει. Μαχητικός και παρεμβατικός διανοούμενος της Αριστεράς, άνθρωπος των γραμμάτων και του γραπτού λόγου, μελετητής και στιλίστας της γλώσσας, επιμελητής εκδόσεων κι εξαιρετικός μεταφραστής, ταυτισμένος κυρίως με τις ελληνικές μεταφράσεις του έργου του Μίλαν Κούντερα, υπήρξε βέβαια και τακτικός αρθρογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών», όπου διατηρούσε επί μία δεκαετία τη στήλη «Ασκήσεις Μνήμης» (2012-2022) για γλωσσικά αλλά και ευρύτερα πολιτικά-κοινωνικά-πολιτιστικά (ακανθώδη) ζητήματα. Βαθιά πολιτικό ον, διανοούμενος «παλαιάς κοπής», με ισχυρή και συχνά αμετακίνητη, μα και πάντα τεκμηριωμένη άποψη, αλλά και ποιητική ευαισθησία και τρυφερότητα, ήταν από τις περιπτώσεις με τις οποίες χαιρόσουν ακόμα και να διαφωνείς: η διαφωνία θα είχε πάντα περιεχόμενο κι ακόμα κι ένας π.χ. φιλολογικός «καβγάς» με αντίπαλο τον Γιάννη Χάρη και τα επιχειρήματά του έτρεφε τη σκέψη και τον διάλογο.
Ο Γιάννης Η. Χάρης είχε γεννηθεί στις 26 Ιανουαρίου του 1953 στην Αθήνα, προορισμένος λες να ασχοληθεί με τη γλώσσα. Ηδη από το σχολείο, παρότι όπως εξομολογούνταν γελώντας ο ίδιος δεν ήταν αριστούχος μαθητής, ξεχώριζε για τις καλές του εκθέσεις. Και όπως είχε αφηγηθεί στην Ολγα Σελλά σε μια συνέντευξή του, καθοριστικός παράγοντας στη μετέπειτα πορεία του υπήρξε ένας θείος του, ο εκπαιδευτικός Κώστας Χάρης, που, προδικτατορικά, εργαζόταν στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ετσι βρέθηκε ήδη στα 18 του στη διόρθωση τυπογραφικών δοκιμίων, δουλεύοντας για την εγκυκλοπαίδεια «Ελλάς - Μπριτάννικα», δίπλα στην αφρόκρεμα της διανόησης, τον Αιμίλιο Χουρμούζιο, τον Δ.Ν. Μαρωνίτη, τον Φάνη Κακριδή, τον Μανόλη Γιαλουράκη, τον Νάσο Δετζώρτζη κ.ά., οι οποίοι βρίσκονταν συγκεντρωμένοι εκεί «χάρη στην εμπνευσμένη διεύθυνση του αείμνηστου Κώστα Τριανταφυλλίδη».
«Μέσα σ’ αυτό το κλίμα», έλεγε ο ίδιος, «18χρονος, είπαμε, παρακολουθούσα έκθαμβος, πραγματικά μέσα στη χώρα των θαυμάτων. Τότε επέλεξα, κατά κάποιον τρόπο, και πάντως ερήμην του, σαν δάσκαλο τον Μαρωνίτη. Οπως πολλοί δηλαδή την εποχή εκείνη, θεώρησα τον Μαρωνίτη δάσκαλό μου, κοιτούσα, από μακριά κι από κοντά, και μάθαινα».
Τα επόμενα βήματά του τον οδηγούν από το 1971 έως το 2002 στην επιμέλεια εκδόσεων για διάφορους οίκους και οργανισμούς: Ολκός, Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης (αναλαμβάνοντας μεταξύ άλλων τη φιλολογική επιμέλεια στα «Οράματα και θάματα» του Μακρυγιάννη), Ικαρος (για τον οποίο επιμελήθηκε τα τελευταία έργα του Οδυσσέα Ελύτη και τη συγκεντρωτική έκδοση της ποίησής του), Μέγαρο Μουσικής Αθηνών κ.ά.
Με τη Μεταπολίτευση εργάστηκε στο τότε ΕΙΡΤ, στο τμήμα ανασύνταξης, που συστάθηκε ειδικά για τη μεταγραφή του δελτίου ειδήσεων στη δημοτική.
Δίδαξε επί 16 χρόνια ελληνικά στο Study in Greece και στο Beaver College, σε τμήματα Αμερικανών φοιτητών από αμερικανικά κολέγια.
Μία λιγότερη γνωστή του ιδιότητα ήταν η ενασχόλησή του με τη βυζαντινή μουσική: είχε σπουδάσει κοντά στον Σίμωνα Καρά, στον «Σύλλογο προς διάδοσιν της ελληνικής μουσικής», όπου και δίδαξε εν συνεχεία, ενώ μετείχε στην Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία του Λυκούργου Αγγελόπουλου, με την οποία ταξίδεψε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (σε Επίδαυρο, Βενετία, Μόσχα, Αζερμπαϊτζάν κ.α.).
Από το 1994 με βάση τις αναθεωρημένες γαλλικές μεταφράσεις, που επέχουν θέση πρωτοτύπου, μετέφρασε για την «Εστία» εξαρχής το συνολικό έργο του Μίλαν Κούντερα - με τον οποίο διατηρούσαν και φιλική σχέση μέχρι τον θάνατο του κορυφαίου λογοτέχνη. «Μετάφραση όλων των καινούργιων του βιβλίων και αναμετάφραση των παλιών, πάντα με την πολύτιμη βοήθειά του: 13 συνολικά έργα, ένα, η “Συνάντηση”, βραβεύτηκε από το ΕΚΕΜΕΛ», έχει επισημάνει ο ίδιος που, σε συνεννόηση με τον Κούντερα, επέβαλε και την απόδοση του τίτλου του διασημότερου ίσως μυθιστορήματος του Τσέχου συγγραφέα ως «Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης», αμφισβητώντας το καθιερωμένο μέχρι τότε στα ελληνικά «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι». «(…) Ο Κούντερα, στο συγκεκριμένο έργο του, μιλάει για τη ζωή, για την ύπαρξη (…) Επίσης, σε άλλο σημείο, διαβάζουμε: “εάν δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ευγενές και στο ποταπό, […] η ανθρώπινη ύπαρξη (existence) χάνει τις διαστάσεις της και αποκτά μιαν αβάσταχτη ελαφρότητα”: Ιδού, δηλαδή: ο καινούργιος τίτλος υπάρχει εξαρχής μέσα στο βιβλίο, δίνεται από τον ίδιο τον συγγραφέα(...)», εξηγούσε ο ίδιος σε συζήτηση που είχε με τον κριτικό Βαγγέλη Χατζηβασιλείου. Εκεί φαινόταν η εμμονή του στη λεπτομέρεια, η τελειομανία του... Πιο πρόσφατα (2024) ο Χάρης μετέφρασε και εξέδωσε («Εστία») το πολύτιμο και προφητικό κείμενο του Κούντερα «Πράγα, ένα ποίημα που χάνεται», το οποίο είχε πρωτοδημοσιευθεί στο περιοδικό Le débat το 1980.
Πιο γλαφυρά την πορεία της ζωής του την είχε περιγράψει στο τελευταίο σημείωμα της στήλης του «Ασκήσεις Μνήμης» στην «Εφ.Συν.», το οποίο με τίτλο «Αντίο; Στο επανιδείν; Ή και τα δυο;» (είχε δημοσιευτεί, 30/4/2022). Εκεί μεταξύ άλλων περιέγραφε και τη συνάντησή του με τον Οδυσσέα Ελύτη: «(…) Παράλληλα, τύχη ανέλπιστη, ο Ελύτης: σε στενή συνεργασία, ο δεύτερος τόμος με τα πεζά του, τα τελευταία έργα του, ποιητικά και άλλα, ενώ σχεδιάζαμε καταλεπτώς τη συγκεντρωτική έκδοση της ποίησής του, που μπήκε όμως μπροστά και εκδόθηκε μετά τον θάνατό του(…)».
Σε δική του επιμέλεια έχουν κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Πατάκη οι «Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα» (2001, 9η έκδ. 2009), ενώ το δίτομο έργο (που συγκέντρωνε τα γραπτά από τη στήλη του «Μικρά Γλωσσικά», την οποία διατηρούσε στα «Νέα» από το 1999 έως το 2011) «Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη» πρωτοκυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πόλις (2003, 2008), επανεκδόθηκε από τον Γαβριηλίδη (2015, 2017) και το 2022 κυκλοφόρησε σε νέα, επίτομη, αναθεωρημένη έκδοση από την «Εστία». Επίσης από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη είχε κυκλοφορήσει καταρχάς η σειρά «Στοιχήματα», αποθησαύριση της έτερης στήλης του στα «Νέα» («Τα αδέσποτα»), «Στοιχήματα Α' - Εθνικισμός, Ρατσισμός, Μετανάστευση» (2013), «Στοιχήματα Β' - Γλωσσικά, Μεταφραστικά» (2013), «Στοιχήματα Γ' - Κοινωνία, Θρησκεία, Πολιτισμός» (2014) και «Στοιχήματα Δ' - Πολιτική και ιδεολογία» (2014). Η σειρά επανεκδίδεται σταδιακά από την «Εστία», αναθεωρημένη και συμπληρωμένη με τις «Ασκήσεις Μνήμης».
Τον Ιούνιο του 2024 ο Γιάννης Η. Χάρης είχε αναγορευτεί επίτιμος διδάκτορας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.
Η κηδεία του θα γίνει την ερχόμενη Δευτέρα, 3 Φεβρουαρίου, στις 14.00, στον Αγιο Νικόλαο Ραγκαβά, στην Πλάκα.
Ο Γιάννης, η Βέρα και ο Μίλαν…
⇒ Εύα Καραϊτίδη*
Είναι τώρα η στιγμή που μας φέρνει ξαφνικά κοντά, όλους εμάς που γνωρίσαμε τον Γιάννη, ακόμα κι αν δεν είχαμε συναντηθεί ποτέ ή αν γνωριζόμασταν μόνο διαδικτυακά. Μικρή παρηγοριά αυτή, παρηγοριά πάντως, ότι δηλαδή τόσοι και τόσο διαφορετικοί άνθρωποι είχαμε την τύχη της γνωριμίας, της συνεργασίας, της συναναστροφής, της φιλίας, των καβγάδων, των διαφωνιών, της αγάπης εντέλει.
(Και καθώς πληκτρολογώ προσέχω πώς εκφράζομαι, για να μην περιπέσω σε σφάλματα και ασυνταξίες και τον στενοχωρήσω ή τον εκνευρίσω, λες και θα με διαβάσει.)
Τον γνώρισα στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ή κάπου εκεί, όταν εγκαινιάσαμε στην Εστία τη συνεργασία μαζί του για τις μεταφράσεις του Κούντερα. Τον βρήκα κατ’ αρχάς εκτυφλωτικής ομορφιάς και ευφυΐας και ειρωνείας, ανέτοιμη τότε ακόμα να αναγνωρίσω την απέραντη ευαισθησία του. Ανέπτυξε ευθύς αγαπητική σχέση με τη μητέρα μου και της έφερνε πάντα φλορεντίνες – και, οποία σύμπτωση, σήμερα, την ώρα που με πληροφορούσαν τον θάνατό του, η φίλη Ουρανία Λαμψίδου με περίμενε στην Εστία με φλορεντίνες.
Ξεκίνησε τότε μια σχέση με πολλές διακυμάνσεις και αρκετές συγκρούσεις, που τις έλυναν γελώντας η Βέρα και ο Μίλαν, ο συνδετικός μας κρίκος. Ο Γιάννης διάβαζε τα νέα έργα του Κούντερα με ντάλα ήλιο στην παραλία της Πάτμου και μεις θαυμάζαμε το πάθος του. Ο Γιάννης πήγαινε στο Παρίσι να δει τον Μίλαν και να συνεργαστεί μαζί του, κι όταν επέστρεφε γελούσαμε μεταξύ μας με τις καθημερινές περιπέτειες με τη Βέρα. Ενα κουβάρι ήμασταν, με τον Μίλαν διαιτητή, αλλά και μήλο της έριδος.
Ο Γιάννης, ο μυστηριώδης και πολυσχιδής και σοφός, ο εκδοτικός επιμελητής του Ελύτη, ο φλογερός φιλόζωος, κάποτε αρρώστησε σοβαρά. Για ατελείωτα χρόνια συνέχισε να γράφει και να μεταφράζει απτόητος, να σχολιάζει τα πάντα και τους πάντες περιφερόμενος στο διαδικτυακό σύμπαν, να εργάζεται σκληρά μέχρι το τέλος.
Πολλά του οφείλω, και η σχέση μας εξελίχθηκε σε αμοιβαία και θερμή αγάπη τα τελευταία χρόνια. Είμαι ευτυχής που φιλοξενούμε πλέον στην Εστία όλα τα πολύτιμα έργα του, δοκιμιακά, στοχαστικά, μεταφραστικά, και που ετοιμάζουμε σύντομα και τα άλλα αναθεωρημένα και συμπληρωμένα κείμενά του (Κοινωνία - εκκλησία - πολιτισμός / Γλωσσικά, μεταφραστικά) αλλά και τη μετάφραση της συναρπαστικής βιογράφησης του Κούντερα (Florence Noiville, Milan Kundera: Ecrire, quelle drôle d’idée!).
Φίλε μου Γιάννη, τρυφερέ άμα τε και θηριώδη εργάτη της γραφής και της εκδοτικής επιμέλειας, σε αποχαιρετίζω με σεβασμό και αγάπη.
*Διευθύντρια των εκδόσεων του Βιβλιοπωλείου της Εστίας, μεταφράστρια και συγγραφέας
Για τον Γιάννη...
⇒ Κοραλία Σωτηριάδου*
Στις μπουάτ της Πλάκας στη δικτατορία, εποχή της ελπίδας. Στα πηγαδάκια έξω από το Πολυτεχνείο. Στις συναυλίες σύγχρονης μουσικής. Στο Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, όταν παράτησα τη δικηγορία κι έπιασα τα βιβλία. Φοβερός επιμελητής εκδόσεων ο Γιάννης. Και φοβερός μεταφραστής. Το ότι μου είχε εμπιστευτεί όλα τα κείμενα κι όλες τις μεταφράσεις του πριν να δημοσιευτούν, είναι το μεγαλύτερο επαγγελματικό μου εύσημο. Αιχμηρό χιούμορ, στα γραπτά και στη ζωή του. Κείμενα στα «Νέα» και αργότερα στην «Εφημερίδα των Συντακτών», που κάποτε του στοίχισαν ακριβά. Δεν έβαζε νερό στο κρασί του. Αντιφασίστας και αντιρατσιστής. Η θαυμαστή δουλειά του πάνω στη γλώσσα. Γλωσσολόγος με ισχυρές απόψεις, σπουδαίος χωρίς σπουδές. Επίτιμος διδάκτορας της Γλωσσολογίας από το Πανεπιστήμιο Πατρών, το τελευταίο δώρο που μας έκανε. Η εποχή των φίλων: το Σεραφειμάκι, ο Χριστόφορος, ο Βαγγέλης, ο Τάκης. Με φώναζε μάνα, τον φώναζα γιε. Θέλω το γιο μου, το Ανεστάκι. Είχαμε δική μας διάλεκτο, μόνο δική μας. 15 χρόνια πάλεψε με την αρρώστια, δουλεύοντας ασταμάτητα Ελύτη και Κούντερα. Ηταν ο ακριβός μας φίλος, που μας άφησε χθες τη νύχτα. Μόνους.
*Δραματουργός, μεταφράστρια, επιμελήτρια εκδόσεων
Ο «ενοχλητικός» Γιάννης Χάρης, κόντρα στον σχολαστικισμό και στην αρχαιολαγνεία
⇒ Μικέλα Χαρτουλάρη*
Δεν φοβόταν ο Γιάννης Χάρης να γίνεται ενοχλητικός. Δεν σταμάτησε να τα βάζει με τους λαλίστατους «γλωσσονόμους» και με πρόσωπα με μεγάλη συμβολική εξουσία στη δημόσια σφαίρα, όπως ο Γιώργος Μπαμπινιώτης, ο Χρήστος Γιανναράς, ο αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος κ.ά. Εκείνος ποτέ δεν υποδύθηκε τον ταγό, το ύφος του δεν ήταν ηγεμονικό, αφ’ υψηλού, κανονιστικό. Αντίθετα, η λεπτή ειρωνεία του και το δηκτικό χιούμορ στις επιφυλλίδες του λειτουργούσαν παιδευτικά. Η προσέγγισή του στην ελληνική γλώσσα ήταν γλωσσολογική, όχι φιλολογίστικη, και η στάση του απέναντι στα πράγματα ήταν πολιτική. Εναντιωνόταν στους «τιμητές της γλώσσας των νέων», στους «επαγγελματίες θρηνωδούς της κατάντιας της ελληνικής γλώσσας» και γενικότερα στους «προφήτες του επικείμενου θανάτου της». Εκείνος είχε την τόλμη να επιμένει ότι «η εξέλιξη μιας γλώσσας περνά μέσα από την αφομοίωση των λαθών της» και ότι «πιθανό, τα σημερινά “λάθη” να είναι τα αυριανά “σωστά”».
Από τα τέλη του ’90 που άρχισε να αρθρογραφεί συστηματικά στα «Νέα» (1999-2011) και έπειτα στην «Εφημερίδα των Συντακτών» (2012-2022), εχθρευόταν τον εξουσιαστικό λόγο και την αλαζονεία της γνώσης «που μεγεθύνουν τα λάθη και υπογράφουν την “αποπτώχευση” και τον “εκφυλισμό” της γλώσσας». Εχθρευόταν και τον «λαϊκισμό που μεγαλοπιάνεται σαν ελιτισμός», και στηλίτευε τη «σιωπή απέναντι στα καινούργια, αλλά λογιόστροφα, λάθη». Οι επιφυλλίδες και τα άρθρα του εκδόθηκαν από τις εκδόσεις Πόλις, έπειτα από τον Γαβριηλίδη και ξανακυκλοφόρησαν το 2022 σε νέα, αναθεωρημένη και επίτομη έκδοση από την «Εστία», με τίτλο «Η γλώσσα, τα λάθη και τα πάθη». Εκεί τον ακούμε να σχολιάζει την αρχαιολαγνεία, τον σχολαστικισμό, την ξιπασιά, τον ψυχαναγκασμό του ιδεολογήματος πως άλλος είναι ο προφορικός και άλλος ο γραπτός λόγος και να κατεδαφίζει τον «βίαιο εξαρχαϊσμό των πάντων», δίνοντας το παράδειγμα της Μαρούς Σεφέρη και τραβώντας το σ’ εκείνο της Ζωζούς Σαπουντζάκη, επιλογές που, όπως έλεγε, «παραμερίζουν τον γλωσσικό πολιτισμό αιώνων» όπως αυτός αποτυπώθηκε π.χ. στην ποίηση της Σαπφώς ή στο τραγούδι της Λενιώς. Είναι μάλιστα πολύ ενδιαφέρον το πώς οι θέσεις του περνούν αθόρυβα στις μεταφράσεις που έκανε των λογοτεχνικών και δοκιμιακών έργων του συγγραφέα Μίλαν Κούντερα, με τον οποίο τον συνέδεε βαθιά φιλία, εμπιστοσύνη και γλωσσική ανησυχία. Στο βιβλίο του Κούντερα «Πράγα, ένα ποίημα που χάνεται/ Ογδόντα εννιά λέξεις» (Εστία) που κυκλοφόρησε το 2024, ο Γ.Η.Χ. καταγράφει τον προβληματισμό του για την απόδοση των γαλλικών λέξεων και η καταγραφή έχει τη γοητεία λογοτεχνικού κειμένου. Δεν είναι τυχαίο ότι είχε στενές σχέσεις με σπουδαίες ποιήτριες και ποιητές (Μαρία Λαϊνά, Χριστόφορο Λιοντάκη, Τζένη Μαστοράκη κ.ά.).
Μπαίνοντας στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, ο Γιάννης Χάρης ήταν προβληματισμένος. Και σημείωνε στο βιβλίο του ότι «με τη σιωπηρή επιδοκιμασία πολλών, υπάρχουν σήμερα αρχαϊστικές τάσεις, παιδιά της απαξίωσης της γλώσσας απ’ τη μια, και της αναζήτησης μιας επίσημης κουστουμαρισμένης γλώσσας απ’ την άλλη». Το σώμα του τον είχε προδώσει τα τελευταία 15 χρόνια και η κατάστασή του είχε επιδεινωθεί, ωστόσο η ιδιοσυγκρασία του παρέμεινε μαχητική. Και στο fb. Ετσι, το 2022, έκλεισε το βιβλίο του με μια προτροπή. «Ωσπου να αποφασίσει η γλωσσική κοινότητα, δουλειά δική μας είναι να επισημαίνουμε πρώτα το όποιο και όσο λάθος και έπειτα, κυρίως, την κινητήρια ιδεολογία της όποιας αλλαγής, τον κοινωνικό της λόγο».
*Κριτικός βιβλίου, δημοσιογράφος
Ενας μαχητής της γραφής
⇒ Παντελής Μπουκάλας*
Δεν ξέρω άλλον άνθρωπο, άλλον γραφιά, και μάλλον δεν θα γνωρίσω ποτέ, που να τον παίδευε τόσο πολύ το άγχος της γραφής. Ολοι όσοι γράφουμε, ό,τι κι αν γράφουμε, οφείλουμε να μην ξεθαρρεύουμε ποτέ υπερβολικά με τη γλώσσα, γιατί στ’ αλήθεια τσακίζει κόκαλα, αλλά ο Γιάννης, ο Γιάννης Η. Χάρης, ξεχώριζε και σε αυτό. Χιλιάδες χιλιάδων λέξεις έγραψε τελικά, μάρτυρας αψευδής οι στήλες του στις εφημερίδες –δώδεκα χρόνια στα «Νέα» και μια δεκαετία στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Μάρτυρας δεύτερος τα βιβλία του, τα φιλολογικά-γλωσσολογικά και τα κοινωνιολογικά –πρώτα στις εκδόσεις Γαβριηλίδη και τώρα στην «Εστία». Μάρτυρας τρίτος η διαδικτυακή του παρουσία, μαχητική βεβαίως, τι άλλο. Επίσης χιλιάδες χιλιάδων ήταν οι λέξεις άλλων που διόρθωσε, επιμελήθηκε ή μετέφρασε –Μακρυγιάννη, Οδυσσέα Ελύτη, Μίλαν Κούντερα. Μα το άγχος δεν του έλειψε ποτέ.
Δεν θέλησε να του λείψει. Αυτή ήταν η συνθήκη του για να δημιουργεί. Για τούτο και ήθελε οπωσδήποτε ένα τρίτο ή και τέταρτο βλέμμα στα γραπτά του –το δεύτερο ήταν πάντα του Σεραφείμ Βελέντζα, εξαιρετικού μεταφραστή. Είχα τη χαρά να είμαι ανάμεσα στους εμπίστους του. Κι αυτός ήταν πάντα ο πρώτος αναγνώστης των δοκιμίων και των ποιημάτων μου. Δεν μου χαριζόταν βέβαια. Σε κανέναν δεν χαριζόταν. Οσο κι αν του κόστιζε αυτό, την είχε πάρει την απόφασή του. Ο κριτικός του λόγος, συχνά σαρκαστικός, δεν ήξερε από διπλωματίες, σε όποιο πεδίο κι αν τον ασκούσε. Είτε με πολιτικά και κοινωνικά θέματα καταπιανόταν, τον ρατσισμό πρωτίστως και τον εθνικισμό· είτε έλεγχε δημοσιευμένες μεταφράσεις τρίτων· είτε στηλίτευε καυστικά φίρμες της δημοσιολογίας· είτε έγραφε και ξανάγραφε για πτυχές του αιώνιου «γλωσσικού» μας (για τους γλωσσικούς μύθους, τάχα πως η ελληνική είναι γλώσσα «παμμήτειρα» ή πως αριθμεί εκατομμύρια λέξεις, για τα λάθη τής σήμερον που ενδέχεται να γίνουν τα αυριανά σωστά ή για τον ευπρεπιστικό ψευτοκαθαρευουσιανισμό)· είτε ο αγιάτρευτος καημός της Αριστεράς τον βασάνιζε, μεριμνούσε πάντα να θεμελιώνει τα επιχειρήματά του σε τεκμήρια. Αποψη είχε, καθαρή και ξάστερη. Αλλά δεν του αρκούσε να τη λέει δογματίζοντας. Τη στοιχειοθετούσε.
Μισόν αιώνα τον ήξερα τον Γιάννη. Από τα γραφεία του «Ολκού» και του «Πολίτη» –ένα πιτσιρίκι που δεν δίσταζε να τα βάλει και με τις κεφαλές, τον Αντώνη Καρκαγιάννη, τον Δήμο Μαυρομμάτη, τον Αγγελο Ελεφάντη, τον Δ.Ν. Μαρωνίτη. Ελάχιστα ήταν τα «βατά θέματα» στη ζωή του. Για ν’ αντέξει, έπρεπε να γίνει μαχητής. Και έγινε. Μέγας αυτοδίδακτος, ξεσκόλισε μεσήλικος από το Λύκειο -χρειαζόταν το απολυτήριο ώστε να μπορεί να διδάξει ελληνικά και βυζαντινή μουσική- κι έφτασε να αναγορευτεί προ μηνών επίτιμος διδάκτορας στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Πολύ το χάρηκε, γιατί είχε γευτεί την πολλή χολή αξιωματούχων της φιλολογίας.
Πέμπτη μεσημέρι τώρα που γράφω, Γιαννιό μου. Το βράδυ ο «γαύρος» παίζει με την Καραμπάγκ, Αζέροι, πού να σου εξηγώ. Μόλις τελειώσει το ματς, θ’ αφήσω μήνυμα στον τηλεφωνητή σου. Να ενημερώσεις και τους ομοϊδεάτες μας εκεί. Σπύρο και Αντώνη. Ξέρω, ξέρω, εδώ θα επέμενες να βάλω τα άρθρα: τον Σπύρο και τον Αντώνη. Αλλά, συμμαθητά και δάσκαλέ μου, εδώ, παρακαλώ σε, κάνε μου τη χάρη.
*Συγγραφέας, ποιητής, μεταφραστής, αρθρογράφος
ΣΥΡΙΖΑ ΚΑΙ Νέα Αριστερά για τον Γιάννη Χάρη
⇒ Μαρίνα Κοντοτόλη, τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
«Ο Γιάννης Χάρης, ένας σπουδαίος μεταφραστής, επιμελητής εκδόσεων και στοχαστής, έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στον χώρο των ελληνικών γραμμάτων. Με τη μοναδική του ματιά και την αφοσίωσή του στη γλώσσα και τη λογοτεχνία, υπηρέτησε με συνέπεια τη μετάφραση και την επιμέλεια κειμένων, αναδεικνύοντας το έργο σημαντικών δημιουργών. Ως βασικός μεταφραστής του Μίλαν Κούντερα, μετέφερε στο ελληνικό κοινό το σύνολο του έργου του μεγάλου Τσέχου συγγραφέα, ενώ η πολυετής παρουσία του στον χώρο του Τύπου και η επιφυλλιδογραφία του εμπλούτισαν τον δημόσιο διάλογο με γνώσεις, ευαισθησία και κριτική σκέψη. Θερμά συλλυπητήρια στην οικογένεια και τους οικείους του. Η μνήμη του θα παραμείνει ζωντανή μέσα από το σπουδαίο έργο που αφήνει ως παρακαταθήκη».
⇒ Σία Αναγνωστοπούλου, βουλευτής της Νέας Αριστεράς
«Μια κίνηση της γραφής, των λέξεων και της γλώσσας ήταν η πορεία στη ζωή του Γιάννη Χάρη.
Οι μεταφράσεις του μάς άνοιξαν τον δρόμο στον κόσμο του Κούντερα, με έναν τρόπο που μόνο λάτρεις της γλώσσας μπορούν να επιτύχουν, αυτοί που βλέπουν στη μετάφραση το όχημα μιας διαπολιτισμικής ανταλλαγής, ενός ανοίγματος στην περιοχή του άλλου, μιας διαδικασίας που προϋποθέτει την ανάγνωση και τη γραφή ως απόλαυση.
Και ο Γιάννης Χάρης ήξερε να κάνει πολύ καλά και τα δύο. Ηξερε να αποσυναρμολογεί τη γλώσσα και να τη συναρμολογεί εκ νέου για τον αναγνώστη, είτε σαν αρθρογράφος είτε σαν επιμελητής βιβλίων είτε σαν μεταφραστής.
Υπάρχουν στήλες στις εφημερίδες και στα έντυπα που μοιάζουν με τόπους συνάντησης. Με τις επιφυλλίδες του διανοούμενου Γιάννη Χάρη δώσαμε αμέτρητα σαββατιάτικα ραντεβού στην “Εφημερίδα των Συντακτών”.
Τα τελευταία χρόνια μάς έλειψαν οι συναντήσεις μας. Από σήμερα θα μας λείπει και ο ίδιος.
Μεγάλη απώλεια το φευγιό του».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας