«Παναγίτσα μου ’νια μπόχα!»

Θετέ πατέρα αυτών που εκδίωξε στο σκάσμα της οργής Του

Ο Θεός πατήρ, και εξόρισε μακριά απ’ τον κήπο της τρυφής Του.

Είπα να κάνω το χατίρι του Γ. Κεντρωτή, που διαμαρτυρήθηκε πως ασχολούμαστε μόνο μ’ ένα μετάφρασμά του από τα Ανθη του κακού του Μπωντλαίρ, κι άνοιξα στην τύχη, σ. 382-383. Και ιδού το σκάσμα, ανεύρετο στα λεξικά, αμίλητο στη γλώσσα μας, καρπός (φρούτο, αλλιώς) της κεντρωτικής εμμονής, να ξετρυπώνει λέξεις όσο πιο σπάνιες ή και λέξεις άπαξ –όταν δεν σκαρώνει δικές του, πέρα πια κι απ’ τα όρια της ύβρεως, συχνά του κιτς. Κι αυτά, όταν στο πρωτότυπο, και ιδιαίτατα στο προκείμενο, ακόμα και το πιο σκοτεινό νόημα, ή και ενγένει ύφος, υπηρετείται, εκφράζεται, συντίθεται από λέξεις κοινές, κτήμα του κάθε μέσου χρήστη.

«Σκάσμα» λοιπόν, «σκάσμα της οργής», το πάγκοινο στα γαλλικά noire colère=άγριος θυμός, φοβερή οργή. Και με την ευκαιρία, «κήπος της τρυφής Του» είναι ο paradis terrestre, ο επίγειος, ο επί γης ή κι ο σκέτος παράδεισος –τόσο απλά.

Αρκεί, νομίζω, αν δεν το παρακάναμε κιόλας, με την τρίτη τώρα, τελευταία όμως, δόση: αλλά Μπωντλαίρ είναι αυτός, ένας κορυφαίος αισθητής ποιητής, που έγινε κι αυτός, στα χέρια του μεταφραστή του, γραφικός βουκόλος, και Παλατινή Ανθολογία, στην πρώτη επιφυλλίδα. Για την τύχη του Μπωντλαίρ ειδικότερα, περισσότερα και κάποτε ξεκαρδιστικά, βλ. Μαρία Παπαδήμα: «Οταν ο “διαισθητικός” μεταφραστής ενοράται γυμνές γυναίκες, βρομύλους, φευγάτες γάτες, κουτορνίθια και άλλα αγκρίφια», Athens review of books, τχ. 100, Νοέμ. 2018, σ. 18-22.

Αυστηρή οικονομία τώρα, παρακάμπτουμε κάνα-δυο έξοχα από το Περί βλακείας, απ’ όπου ο σημερινός τίτλος: «Του περιφανή τα λόγια, παναγίτσα μου ’νια [=μνια=μια] μπόχα», και λίγα, εξοχότερα, κάτι «αγκρίκολας» και «στασιό», από τον Θάνατο του Βιργίλιου του Μπροχ (που θα μπουν, όπως συχνά, προσθήκες στην ανάρτηση στο ιστολόγιό μου).

Και πίσω στην αρχή, στις Τρεις Γυναίκες του Μούζιλ κατά Κεντρωτή, με τις οποίες είχα ασχοληθεί εκτενώς το 1987, «χωρίς γρυ γερμανικά», όπως λέει ο ΓΚ, που ούτε τότε ήξερε ούτε έμαθε ποτέ του, κάτι δεκαετίες που μεταφράζει τώρα, πως η μετάφραση κρίνεται αρχικά και κυρίως στη γλώσσα υποδοχής. Εξού και όλα όσα του επισημαίνονται, από μένα ή από άλλους, έχουν σχέση με την «ιδιόλεκτό» του, τα ΙΧ ελληνικά του (ιδίως λεξιλόγιο, και μαζί γραμματική και σύνταξη και στίξη!) και ελάχιστα (και τότε δευτερευόντως) με τη γλώσσα του πρωτοτύπου.

Ετσι λοιπόν έγραφα για τις «Τρεις Γυναίκες του Ρ. Μούζιλ και το καλάμι του μεταφραστή», με τον εύγλωττο υπότιτλο: «Η “ακάματη ολβιότητα χαράς προκεκτημένης”, το “θέλγος” και η “ανταρίτσα”», ποια γερμανικά, δηλαδή, και αποδελτίωνα, πρόχειρα πάντα, σημεία 199! Από αυτά ο ΓΚ βρήκε να απαντήσει σε μόλις 22! Και από τα 199, μόλις σε 14 σημείωνα ελάχιστα, στοιχειώδη γερμανικά, όπως εδώ παραπάνω με τα γαλλικά.

Κι από τα 14, μόνο 3 έβγαλε λάθος ο ΓΚ! Αράδιαζε όμως γερμανικά σε πλήθος άλλα, άσχετα σημεία, ακολουθώντας μια συχνά κωμική στρεψόδικη και παρελκυστική τακτική, απαντώντας σε άλλα από αυτά που επισήμαινα εγώ· κατέβαζε μεταφράσεις ολλανδικές, σουηδικές, γαλλικές, πορτογαλικές κ.ά., που όμως επέμεναν να μη συμφωνούν μαζί του· έδινε ανύπαρκτη παραπομπή (!) σε άκρως ειδικό πλατωνικό λεξικό· προσπαθώντας να μαζέψει τα γραμματικοσυντακτικά του, μπέρδευε ακόμα και αιτιατική με ονομαστική· μου χρέωνε σφάλμα ξένο, που το είχα βέβαια σε εισαγωγικά, και πλήθος άλλα, που ούτε επιγραμματικά δεν χωρούν εδώ.

Συγκέντρωσα έτσι σε PDF, για τον φιλοπερίεργο και υπομονετικό έως μαζοχισμού αναγνώστη, όλη τη σινδονιάδα, από άθλιες δυστυχώς φωτοτυπίες της εποχής, τα δικά μου κείμενα αλλά και του Κεντρωτή, μαζί και με την αλληλογραφία, Γερμανών (κάποιων μάλιστα που γράφουν ελληνικά, σε άψογη κεντρωτική, με «καρηβαρίες» και «σικάριους»!) αλλά και δικών μας (π.χ. του Ανδρέα Παππά, με πολύτιμους κεντρωτικούς μαργαρίτες, ανάμεσά τους κι ένα μνημείο άγνοιας μουσικών όρων): https://tinyurl.com/ycyxg2q2.

Ετσι κι αλλιώς, την εμπεδώσαμε τη μεταφραστική «άποψη» και το μεταφραστικό ήθος, όπου ο μεταφραστής καβαλάει συστηματικά το κείμενο και συντρίβει κάτω από το βάρος τής αυστηρά ΙΧ γλώσσας «του» τον συγγραφέα, χώρια οι αυθαίρετες προσθήκες, η παράθεση δύο και τριών σημασιών, για να διαλέξει ο αναγνώστης κ.ά. Δεν θα ’χε νόημα να συνεχίσουμε τώρα εδώ, όσο γαργαλιστικά κι αν είναι, και τα «σκέβονται» και οι «πουντικόπουτσ’ς» και τα «πάψε περαιτέρω» και τα «μηνούσε την ανάμνηση» και η «γυναίκα που περίμενε γεννητούρι» και οι «σούμες»…

«Οιχόμεθα», λοιπόν. Κεντρωτιστί, να ξαναθυμηθούμε: «Γι’ αυτό –γαμώ, την τύχη μου γαμώ!– καλύτερα είναι να του δίνω».