Σαράγεβο... 75 χρόνια μετά

Κι έπρεπε εδώ,

απ’ αυτό το ποτέ και το τίποτα,

να φτιάξω μια ποίηση για πάντα...

Τ. Λειβαδίτης

Εάν σήμερα η προσπάθεια απόλυτης ταύτισης θυτών και θυμάτων, δηλαδή των τζιχαντιστών και των προσφύγων, αποτελεί τη βολική ρητορική της Ακροδεξιάς που επιστρέφει την Ευρώπη στον γνωστό κυνικό της εαυτό, εβδομήντα πέντε χρόνια πριν συνέβη ένα γεγονός που θύμισε πως τις επιλογές μας δεν τις καθορίζει ούτε η θρησκεία ούτε η καταγωγή, αλλά η χειραγώγησή τους.

Και πως το ισχυρότερο όπλο εναντίον της τελευταίας είναι αυτό που στερείται η πλειονότητα των ανθρώπων. Η κριτική γνώση, το εφαλτήριο της πράξης.

Το 1941, όταν το πολυεθνικό Σαράγεβο βρισκόταν κάτω από τη ναζιστική κατοχή και η σερβική κι εβραϊκή μειονότητα διώκονταν από την προδοτική Ustace, 108 επώνυμοι μουσουλμάνοι του Σαράγεβο προχώρησαν σε μια πράξη: διακήρυξαν δημόσια την αντίθεσή τους στον διωγμό των Σέρβων συμπολιτών τους, καταδίκασαν και διαχώρισαν τη θέση τους από όσους φιλοναζί μουσουλμάνους επιχειρούσαν εθνοκάθαρση κι έκαναν έκκληση στην κυβέρνηση να σεβαστεί και να προστατεύσει όλους τους πολίτες της Κροατίας, ανεξάρτητα από την ταυτότητα, τη θρησκεία ή τη φυλή τους.

Οσοι υπέγραψαν εκτέθηκαν σε μέγιστο προσωπικό κίνδυνο καθώς απειλήθηκαν με μεταφορά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Τους επόμενους μήνες αυτό το θετικό παράδειγμα βρήκε μιμητές και παρόμοιες διακηρύξεις εμφανίστηκαν και σε άλλα μέρη της περιοχής.

Στις μέρες μας, που οι πολιτικές ακρότητες και ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός αποτελούν έναν ανερχόμενο κίνδυνο που μπορεί να διαρρήξει την ανθρώπινη συμβίωση και τις πανταχόθεν βαλλόμενες δημοκρατικές αξίες, η υπόμνηση της Διακήρυξης του Σαράγεβο είναι εξαιρετικής σημασίας.

Μας υπενθυμίζει ότι πράξεις αλληλεγγύης όπως και βαρβαρότητας (από το κάψιμο επιστημόνων ή γυναικών στη Μεσαιωνική Δύση ώς τους αποκεφαλισμούς που διαπράττουν οι τζιχαντιστές στην Ανατολή σήμερα) μπορούν να διαπεράσουν εθνικά, θρησκευτικά και φυλετικά σύνορα.

Κι άρα ότι η απάντηση που πρέπει με αποφασιστικότητα να δοθεί στον ισλαμοφασισμό δεν είναι ούτε ένας ρηχός κι επιπόλαιος απέναντι στην κοινότητα ανθρωπισμός που αρνείται κάθε έλεγχο, ούτε, πάνω απ’ όλα, η αραβοφοβία ή οποιοσδήποτε άλλος ρατσισμός που θα γεννήσει ακόμη περισσότερη βία, όσους ελέγχους επί του άδικου κι αν ασκήσεις.

Αλλά το να μνημονεύεται η Διακήρυξη των Μουσουλμάνων του Σαράγεβο είναι σημαντικό και για ακόμα έναν λόγο. Οπως πολιτικοί και κοινωνικοί αναλυτές σε χώρες της Δύσης έχουν επισημάνει, οι τζιχαντιστές, χρησιμοποιώντας σύγχρονες ιντερνετικές τεχνικές προπαγάνδας και εικόνες ενός ψεύτικου «ματσισμού» και δήθεν ηρωισμού σε στρώματα μουσουλμάνων που νιώθουν μειωμένα καθώς βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό εντός της Δύσης (όπως και καταπίεση εντός των κοινοτήτων τους...), έχουν γίνει ένα είδος ηρωικής μόδας για ένα ποσοστό μουσουλμάνων νέων κι εφήβων.

Το να πούμε αυτήν την ξεχασμένη ιστορία, το να υπενθυμίσουμε ότι σύμφωνα με τη Διακήρυξη «κανείς δεν έχει δικαίωμα να διαπράξει πράξεις βαρβαρότητας κάτω από τη μάσκα ενός μουσουλμανικού συμβόλου», το να δώσουμε παραδείγματα αληθινού ηρωισμού, ανθρώπινης αξιοπρέπειας και συμβίωσης, δίνει ελπίδα αλλά και διευρύνει τους ορίζοντες νέων και μεγαλύτερων, ανεξάρτητα από τη θρησκεία, την εθνικότητα ή την ιδιαίτερη κουλτούρα τους.

Στον κόσμο των μαχαιριών (είτε των νεοναζί είτε των τζιχαντιστών) και των άφρονων κι αδιέξοδων πολιτικών παρεμβάσεων, έχει σημασία να θυμόμαστε αυτό που είχε κάποτε επισημάνει ο Νέλσον Μαντέλα: Η παιδεία, και άρα και η πληροφορία, είναι το σημαντικότερο όπλο που έχουμε για να βελτιώσουμε τον κόσμο.