Τα 75α γενέθλια της μεταπολεμικής Γερμανίας

Η βιβλιογραφία γι’ αυτή την ιστορική φάση της διαιρεμένης μεταπολεμικής Γερμανίας αριθμεί ολόκληρους τόμους. Το ίδιο, θα πρέπει να σημειωθεί, συμβαίνει και για την ιστορική φάση που ακολούθησε (1989 μέχρι σήμερα). Το έτος 1990 τα δύο γερμανικά κράτη ενώθηκαν και δημιουργήθηκε το ενιαίο γερμανικό κράτος της σύγχρονης εποχής.

Δεν είναι του παρόντος να εξετάσουμε εάν το 1990 είχαμε να κάνουμε με «ένωση» των δύο Γερμανιών ή με «προσάρτηση» της Ανατολικής Γερμανίας στη Δυτική. Το ενδιαφέρον μας στρέφεται προς την κατεύθυνση εκείνη μέσω της οποίας θα εξετάσουμε το εξής πρόβλημα: Τι αντιπροσωπεύει η μεταπολεμική Γερμανία (με τη συμπλήρωση 75 χρόνων από την ίδρυσή της) ως σύγχρονη κρατική οντότητα και ως εθνική αυτοσυνείδηση στον παγκόσμιο πολιτικό πολιτισμό;

Η πρώτη φάση (1949-1989) χαρακτηρίστηκε από τρεις ριζικές δομικές μεταμορφώσεις ή μετασχηματισμούς, οι οποίοι στο γλωσσικό επίπεδο αποδίδονται με τη βοήθεια της πρόθεσης «εκ». Μιλάμε για εκδημοκρατισμό της πολιτικής εξουσίας, για εκδυτικισμό του σύγχρονου τρόπου ζωής και για εκπολιτισμό στην καθολική πορεία του έθνους και του λαού. Ο εκδημοκρατισμός καταχωρίστηκε στο Σύνταγμα (Grundgesetz), για το οποίο οι Γερμανοί είναι υπερήφανοι, επειδή αποτελεί το συνταγματικό πρότυπο για όλες τις σύγχρονες δημοκρατίες. Ο εκδυτικισμός της χώρας έγινε πραγματικότητα μέσω της προσέγγισης της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Και, τέλος, ο εκπολιτισμός οδήγησε τη Γερμανία να εγκαταλείψει τον «ιδιαίτερο δρόμο» που βάδιζε επί χρόνια από την ίδρυσή της ως εθνικού κράτους (1871).

Ας σημειωθεί ότι στην αποτελεσματική προώθηση και εφαρμογή των τριών αυτών μεταμορφώσεων καθοριστικό ρόλο έπαιξαν δύο παράγοντες: ο ένας είναι ο πνευματικός-διανοητικός παράγοντας και ο άλλος ο κοινωνικο-πολιτικός των μαθησιακών διαδικασιών. Οσον αφορά τον πρώτο παράγοντα, θέλω να τονίσω ότι κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, αλλά και ιδιαίτερα η φιλοσοφία ως συνειδησιακή έκφραση της εποχής της, γνώρισαν μοναδική άνθηση. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι φιλοσοφικές σχολές, όπως προπάντων ήταν η Σχολή της Φρανκφούρτης, ή βιβλία, όπως π.χ. η «Διαλεκτική του Διαφωτισμού» (1947) των Max Horkheimer και Theodor W. Adorno, «κατασκεύασαν» το πολιτικό πνεύμα της νέας μετα-ναζιστικής Γερμανίας. Επειτα ο παράγοντας «μαθησιακές διαδικασίες» ήταν αυτός που άλλαξε «ριζικά», με τον φιλελεύθερο και τον δημοκρατικό εκπαιδευτικό προσανατολισμό, την ίδια τη ζωή, τον καθημερινό κοινωνικό βιόκοσμο των Γερμανών πολιτών.

Αφού εξετάσαμε τους τρεις ριζικούς μετασχηματισμούς της μεταπολεμικής Γερμανίας και τους παράγοντες που συνετέλεσαν σ’ αυτή την ιστορική εξέλιξη, ας μελετήσουμε τώρα πώς αρθρώθηκε και πώς καθιερώθηκε επί σαράντα χρόνια το γερμανικό πολιτικό - οικονομικό σύστημα. Το σύστημα, λοιπόν, αυτό, θεμελιώθηκε πάνω σε τρεις αρχές: τη βάση αποτέλεσε η ιδέα της εσωτερικής σύνδεσης αντιπροσωπευτικής αρχής και δημοκρατικής αρχής όσον αφορά τη δομή, την οργάνωση και τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Η δεύτερη ιδέα, η οποία ήταν παράγωγη της βασικής ιδέας, ήταν αυτό που ονομάζουμε «δημοκρατικό καπιταλισμό»: δηλ. πώς διαμεσολαβούνται δύο «πράγματα» όπως είναι η δημοκρατία και ο καπιταλισμός. Στην κορυφή του αξιολογικού πίνακα τοποθετείται η «αξία του ανθρώπου» (Würde des Menschen).

Εδώ και 75 χρόνια σε επίπεδο παγκόσμιας δημοκρατικής συνείδησης δεν έχει τονιστεί, όσο θα έπρεπε, τι αντιπροσώπευσε η «Δημοκρατία της Βόννης» (η Βόννη, η γενέτειρα του Konrad Abenauer ορίστηκε ως η πρωτεύουσα του τότε κράτους της Δυτικής Γερμανίας). Τα πολιτικά επιτεύγματα της μεταπολεμικής Γερμανίας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: η «ευημερία για όλους» και η πολιτική συνθήκη υπεράσπισης της αξίας του ανθρώπου, δηλ. δύο κατεξοχήν αριστοτελικά στοιχεία στην άσκηση της πολιτικής δεν είναι «πράγματα» ουρανοκατέβατα. Είναι δημιουργήματα του ίδιου του ανθρώπου. Και η μεταπολεμική Δημοκρατία της Βόννης έχει καταγραφεί στην ιστορία των δημοκρατικών ιδεών και πρακτικών ως «χρυσή εποχή» της Δημοκρατίας. Οι άνθρωποι, όλοι μας ανεξαιρέτως, δεν μπορούμε να καταστούμε «μέσον» για να επιτύχει τους σκοπούς του ένας άλλος. Η καντιανή προσταγή και το δημοκρατικό πολίτευμα της Βόννης στη «χρυσή εποχή» των σαράντα ετών (1949-1989) σαν φωτεινοί φάροι μπορούν να φωτίζουν την πορεία της ανθρωπότητας.

Ως επίλογο σ’ αυτή τη σύντομη παρέμβασή μου με αφορμή τα 75α γενέθλια της νέας μετα-ναζιστικής Γερμανίας, θέλω να κάνω δύο σχόλια-παρατηρήσεις. Το πρώτο αναφέρεται στη συνάντησή μου με τον Helmut Schmidt (2014): όταν με ρώτησε ο Γερμανός καγκελάριος ποιος φιλόσοφος, ο Πλάτων ή ο Αριστοτέλης, «μιλάει» για την εποχή μας; Του απάντησα χωρίς δισταγμό: ο Αριστοτέλης, επειδή προκρίνει την αλλαγή, την κίνηση, τον μετασχηματισμό ως «πρώτη αρχή» του κόσμου. Και το δεύτερο σχόλιο (συνδέεται με το προηγούμενο) είναι το εξής: η Γερμανία μετά το έτος 1989 μπήκε σε ιστορικές περιπέτειες που ακόμη δεν έχουμε, φιλοσοφικά, επεξεργαστεί. Η «κινούμενη άμμος» μας αφορά όλους – και τη Γερμανία και την Ελλάδα και την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο.

*Πολιτικός φιλόσοφος