Ποια Ευρώπη; Διλήμματα

Εν όψει των επικείμενων ευρωεκλογών τα κόμματα μετατρέπονται άρδην σε εκλογικούς μηχανισμούς προς επίτευξη του μέγιστου αριθμού ψήφων και ευρωβουλευτών. Είναι ο κανόνας όλων των εκλογικών αναμετρήσεων που πολύ συχνά ωστόσο γίνεται εις βάρος μιας ουσιαστικής συζήτησης και αντιπαράθεσης εκτιμήσεων και θέσεων όσον αφορά το τι διακυβεύεται στις κάλπες – και πίσω από αυτές.

Οι ριζικές μετατοπίσεις ευρείας κλίμακας που υφίστανται οι τεκτονικές πλάκες σε γεωπολιτικό επίπεδο μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης (ΗΠΑ, globale Δύση, Ρωσία, Κίνα, αναδυόμενες περιφερειακές δυνάμεις Ασίας, Αφρικής και Λατινικής Αμερικής) όπως και η επιταχυνόμενη συσσώρευση αλυσιδωτών κρίσεων της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης οδηγούν τον καπιταλισμό στα όρια μιας ιστορικής καμπής, στα όρια μιας νέας περιόδου γενικευμένων, πλανητικών, ιμπεριαλιστικών συγκρούσεων. Το ποιος παίρνει την πρωτοβουλία δεν πρέπει να αποκρύπτει τις βαθιές αιτίες αυτής της ιστορικής καμπής.

Η προϋπόθεση όλων των ιμπεριαλιστικών συρράξεων είναι η μετατροπή μεγάλου μέρους της οικονομίας των εμπλεκόμενων δυνάμεων σε βιομηχανίες πολέμου, οι οποίες συνιστούν το δομικό στοιχείο της δυναμικής αναπαραγωγής και συσσώρευσης του κεφαλαίου κάτω από το γνωστό σχήμα των «δημιουργικών καταστροφών». Γνωρίζοντας τα κολοσσιαία πυρηνικά όπλα που διαθέτουν σήμερα οι υπερδυνάμεις, αντιλαμβανόμαστε τι σημαίνει κάτι τέτοιο για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη. Η ανείπωτη εκτόξευση των πολεμικών δαπανών, η εξωφρενική κούρσα των εξοπλισμών δεν είναι απλά ανησυχητικές, δηλώνουν ότι ο πόλεμος, περιφερειακός ή γενικευμένος, εξακολουθεί να παραμένει το δομικό μέσο του κεφαλαίου προς επίλυση των αδιεξόδων και των κρίσεων που προκαλεί η ίδια η αντιφατική λογική του. Εδώ έγκειται το ουσιαστικό πρόβλημα.

Αυτή η εμπόλεμη κατάσταση κλονίζει εκ βάθρων ολόκληρο το θεσμικό συγκρότημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Ε.Ε.). Από τα τέλη του 2010 η Ε.Ε. έχει απολέσει με ταχύτατους ρυθμούς κάθε ίχνος αυτόνομης πολιτικής βούλησης. Από τη μια έχει υποταχθεί αυτοβούλως στις γεωπολιτικές στρατηγικές των Ηνωμένων Πολιτειών και από την άλλη, η προσδοκώμενη «πολιτική της ολοκλήρωση» έχει αντικατασταθεί ντε φάκτο από τη «στρατιωτική της ολοκλήρωση» υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ. Πρόκειται για μια ριζική μετάλλαξη του όλου ευρωπαϊκού εγχειρήματος.

Η οικονομία της Ε.Ε. εμπλέκεται άμεσα στην παγκόσμια πολεμική βιομηχανία και στο διεθνές δίκτυο λαθρεμπορίου όπλων. Οι τελευταίες «συσκέψεις κορυφής» στα θεσμικά όργανα (Επιτροπή, Συμβούλιο) είναι καταλυτικές. Οι πολιτικές ελίτ όλων των κρατών-μελών ντύθηκαν στα χακί, η πιο κυνική στρατιωτική ρητορική αντικατέστησε τον πολιτικό λόγο. Στη Γερμανία, πολεμοχαρείς πράσινοι βουλευτές και υπουργοί καταγγέλλουν ως πράκτορες του Πούτιν όσους προτείνουν τον δρόμο των διεθνών διαπραγματεύσεων προς επίλυση του αποτρόπαιου ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Στη Γαλλία, ο Μακρόν καθιέρωσε τον όρο του «επανεξοπλισμού» (réarmement) σε όλες τις σφαίρες, στην οικονομία και στην πολιτική, και στιγματίζει ως αντισημίτες και πράκτορες της Χαμάς όσους τολμούν να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους προς τον παλαιστινιακό λαό. Σολτς και Μακρόν ανταγωνίζονται στο ποιος θα έχει την πρωτοκαθεδρία σ’ αυτήν τη μακάβρια ευρωπαϊκή σκηνή.

Εμπρακτα, η Ε.Ε. βρίσκεται σε μια ανεξέλεγκτη εμπόλεμη κατάσταση. Η προτεινομένη αποστολή χερσαίων δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία θα οδηγούσε αναπόφευκτα στη γενίκευση της σύρραξης, μη εξαιρουμένης της χρήσης τακτικών πυρηνικών όπλων. Η συνεχής αποστολή οπλισμών από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ στο Ισραήλ όχι μόνο θα επιτείνει τη γενοκτονία του παλαιστινιακού λαού, αλλά θα επιταχύνει τα ήδη ενεργά πολεμικά μέτωπα σε όλη τη Μέση Ανατολή. Κάτω από τις ζοφερές αυτές συνθήκες τίθενται ορισμένα ουσιαστικά διλήμματα, κυρίως για την ευρωπαϊκή Αριστερά: Ανήκουμε ακόμα σ’ αυτήν την «Ευρώπη»; Θεσμικά βέβαια, ανήκουμε, αλλά πολιτικά, ιδεολογικά, υπαρξιακά, «ανήκουμε» ακόμα; Ο περιβόητος «ευρωπαϊκός προσανατολισμός» παραμένει άνευ όρων; Ο αυτοαποκαλούμενος «φιλοευρωπαϊσμός» παραμένει άθικτος, ωσάν να μη συμβαίνει τίποτα; Αποδεχόμαστε αυτήν την «Ευρώπη» παρά τα «μύρια δεινά» της;

Αυτά τα ερωτήματα δεν μπορούν να παρακαμφθούν ούτε διαμέσου των γνωστών τελετουργικών αναφορών στις «Θεμελιώδεις ιδρυτικές αξίες της Ε.Ε.», στην «Ευρώπη των λαών που προάγει δικαιώματα, ευημερία, δημοκρατία, δικαιοσύνη, ειρήνη» κ.λπ., ούτε διαμέσου καταγγελιών κατά του πολέμου και δηλώσεων προάσπισης της ειρήνης. Το είπαμε, ιστορικά ο πόλεμος συνιστά το δομικό μέσο του κεφαλαίου προς επίλυση των καταστροφικών κρίσεων που προκαλεί η ίδια η αντιφατική λογική του. Εκεί οφείλουμε να επικεντρώσουμε την προσοχή μας για την επεξεργασία των απαραίτητων στρατηγικών αντιμετώπισης αυτής ακριβώς της καπιταλιστικής λογικής. Δυστυχώς, απέναντι σε όλους αυτούς τους εύλογους προβληματισμούς, η ευρωπαϊκή Αριστερά καταφεύγει σε μια επιτακτική ερώτηση που θεωρεί αποστομωτική: «Τελικά τι είμαστε; Υπέρ της “παραμονής” στην Ε.Ε. ή υπέρ της “εξόδου”;». Υπέρ του “ευρώ” ή της “επιστροφής στη δραχμή;”»… Με την υπονοούμενη καταγγελία ότι αν είμαστε υπέρ της «εξόδου» ρίχνουμε λάδι στη φωτιά του εθνικισμού και των ακροδεξιών μορφωμάτων.

Αυτή η εκβιαστική συρρίκνωση του προβλήματος αφενός ακυρώνει την πολιτική ως πολιτική και αφετέρου τορπιλίζει εκ των προτέρων κάθε συζήτηση και χώρο επεξεργασίας άλλων εναλλακτικών στρατηγικών απέναντι όχι μόνο στα προφανή πολιτικά και θεσμικά αδιέξοδα της Ε.Ε., αλλά και κυρίως απέναντι σε μια πιθανή τρίτη παγκόσμια σύρραξη. Η ευρωπαϊκή Αριστερά ας το ξανασκεφτεί πριν είναι αργά…

*Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλλες