Η καταδίκη της τρομοκρατίας ως αδιανόητη πράξη

Τις τελευταίες δεκαετίες όλο και περισσότεροι θεωρητικοί τείνουν να στοχάζονται πάνω στο ναζιστικό καθεστώς και στο Ολοκαύτωμα υπό το πρίσμα του Αδιανόητου. Εκείνου που δεν μπορεί να συλληφθεί ή να σταθμιστεί με τα συνήθη μέτρα που ορίζει ο νεωτερικός λόγος για το ανθρώπινο. Εχουμε καλούς λόγους να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι σε τέτοιες θεωρήσεις. Δεν μπορούμε όμως παρά να αναγνωρίσουμε ότι αυτές ανταποκρίνονται με πιστότητα σε μια ψυχολογικά οριακή κατάσταση, αυτή του παρατηρητή των γεγονότων που αισθάνεται πως ό,τι κι αν γράψει, ό,τι κι αν πει, δεν θα μπορέσει να αποτυπώσει το Κακό στην πληρότητά του. Εξαιτίας των όσων συμβαίνουν στην Παλαιστίνη, τούτο το συναίσθημα επανέρχεται σήμερα, ανησυχητικά οικείο, αποκτώντας τον χαρακτήρα του συλλογικού βιώματος. Ισως αυτό εξηγεί εν μέρει τις πρωτοφανείς λαϊκές αντιδράσεις ανά τον κόσμο. Και η έντονη παρουσία σε αυτές των Εβραίων της διασποράς, των ζωντανών κληρονόμων του Ολοκαυτώματος, υπενθυμίζει πως οι αναλογίες ανάμεσα στις δύο ιστορικές περιστάσεις είναι και υπαρκτές και προφανείς.

Τούτο μπορούμε να το βεβαιώσουμε, έχοντας πλήρη αίσθηση του ιστορικού μέτρου, στηριγμένοι σε έναν πυρήνα γεγονότων που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί: οι Παλαιστίνιοι, ένας λαός με αδιάλειπτη ιστορική παρουσία χιλιετιών στην περιοχή, με αναγνωρισμένο δικαίωμα κρατικής ύπαρξης, δίχως καν την ιθαγένεια, την αυτονόητη νομική υπόσταση που τους δίνει πρόσβαση σε στοιχειώδη δικαιώματα, διαβιούν σε ασφυκτικά, περίκλειστα γκέτο, με τον έλεγχο ακόμα και ζωτικών λειτουργιών του σώματος να βρίσκεται στα χέρια κατοχικών στρατευμάτων και ένοπλων εποίκων. Τον χαρακτήρα του Αδιανόητου έρχεται να συμπληρώσει κάτι που αποτελεί μέρος της ιδιοσυστασίας του ισραηλινού κράτους: στην πραγματικότητα, το Ισραήλ ουδέποτε προσπάθησε στα σοβαρά να συγκαλύψει, προσχηματικά έστω, τη συστηματική απανθρωποίηση των Παλαιστινίων. Αυτό το πράττουν για λογαριασμό του οι πολιτικοί του σύμμαχοι στα ενημερωτικά και ακαδημαϊκά επιτελεία. Αντίθετα, το ίδιο αναγνωρίζει ως πηγή ισχύος ακριβώς τη δυνατότητά του να παραβιάζει επιδεικτικά κάθε νομικό και νομιμοποιητικό περιορισμό. Αγνοεί αμέτρητα ψηφίσματα και καταδίκες του ΟΗΕ καθώς και τη διεθνή κατακραυγή, δίνει τελεσίγραφα εκκένωσης αμάχων (να πάνε πού;) από μια περιοχή που με κανέναν τρόπο δεν του ανήκει, προσφεύγει στην αρχαϊκή (πλην όμως γνώριμη από τους ναζί και τους αποικιοκράτες) τακτική της συλλογικής ευθύνης, την οποία και εφαρμόζει σε εντελώς ασύμμετρη κλίμακα. Μάλιστα, ανάμεσα στις προτάσεις που ακούστηκαν προσφάτως για την οριστική επίλυση του Παλαιστινιακού ήταν και ο διωγμός ενός ολόκληρου λαού στην έρημο ή ένα πυρηνικό χτύπημα στο γκέτο της Γάζας. Ο ορίζοντας δράσης των ισραηλινών ακροδεξιών κυβερνητικών κύκλων βρίσκεται πλέον έξω από κάθε αποδεκτό νεωτερικό πλαίσιο. Αντλεί ολοφάνερα τις παραστάσεις του από τα χωρία της Βίβλου.

Τα παραπάνω δίνουν μια διαφορετική διάσταση στην αξίωση για «καταδίκη της τρομοκρατίας» που επικρέμαται πάνω από κάθε συζήτηση ως όρος για τη διεξαγωγή της. Χρόνια πριν, ο υποψήφιος για την πρωθυπουργία του Ισραήλ Εχούντ Μπάρακ ρωτήθηκε από τον Γκιντεόν Λεβί της Haaretz: «Τι θα κάνατε, αν είχατε γεννηθεί Παλαιστίνιος;» Εκείνος απάντησε πως θα «προσχωρούσε σε κάποια τρομοκρατική οργάνωση». Αργότερα ο Λεβί θα σχολίαζε πως «αυτή είναι η μοναδική επιλογή για έναν Παλαιστίνιο στην περιοχή». Αυτό ακριβώς το στοιχείο του «λογικώς αναμενόμενου» είναι που θέτει την ένοπλη παλαιστινιακή αντίσταση εντός των ορίων κατανόησής μας. Ως γεγονός που μπορούμε να ερμηνεύσουμε και να τοποθετηθούμε αναλόγως απέναντί του. Οχι τόσο επειδή είναι προβλέψιμο το ενστικτώδες ξέσπασμα ενός απελπισμένου. Τα αναμενόμενο της ένοπλης αντίστασης πηγάζει από το ίδιο το ιδεολογικό σύμπαν της νεωτερικότητας, που αναγνωρίζει τον αγώνα για ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια ως κατεξοχήν έλλογη δράση. Εξάλλου, αυτό που αποκαλούμε «τρομοκρατία» δεν είναι συχνά παρά ο μόνος λογικός τρόπος διεξαγωγής του πολέμου που επιβάλλει η ισχύς του κατακτητή στον αδύναμο. Ο αληθινός τρόμος στη Γάζα δεν είναι ότι οι αμυντικές οχυρώσεις των έγκλειστων διέρχονται από τον αστικό ιστό, αλλά το γεγονός ότι στην πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή του κόσμου δεν περισσεύει ούτε μισό τετραγωνικό για να περάσουν από αλλού. Κι αυτό είναι κάτι ολωσδιόλου άσχετο με τον χαρακτήρα της Χαμάς (αυτό είναι από μόνο του μια ολόκληρη συζήτηση), αλλά ενδεικτικό της ανερμάτιστης χρήσης του όρου «τρομοκρατία»: όλα (κυριολεκτικά όλα) τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα που διαμόρφωσαν τον σύγχρονο παγκόσμιο χάρτη υπήρξαν δυνάμει τρομοκρατικές οργανώσεις. Οι υπεύθυνοι του BBC, επιμένοντας να χαρακτηρίζουν «μαχητές» και όχι «τρομοκράτες» τα μέλη της Χαμάς, γνωρίζουν καλά ότι αρκετοί από τους παλαιούς τρομοκράτες υπήρξαν στη συνέχεια εμβληματικοί ηγέτες κρατών, αξιόπιστοι συνομιλητές, ακόμα και νομπελίστες. Από αυτή την άποψη, η καλούμενη «τρομοκρατία» διαθέτει και ιστορική και λογική νομιμοποίηση. Αντίθετα, αυτό που δεν χωρά στον ορίζοντα του λόγου είναι η προγραμματική εθνοκάθαρση ως ορθολογική επιλογή ενός συντεταγμένου κράτους. Αυτό που αρνούμαστε να κατανοήσουμε ως έλλογα όντα είναι η απουσία της αντίστασης σε ένα τέτοιο κράτος. Ας μην ξεχνάμε ότι στις μεταπολεμικές συζητήσεις για το Ολοκαύτωμα, το «ακατανόητο», το «μη ανθρώπινο» που καταλογίστηκε στους Εβραίους, βασίστηκε στην (ιστορικά εσφαλμένη) εντύπωση ότι αυτοί άπλωσαν με καρτερικότητα τον λαιμό στο μαχαίρι του δήμιού τους. Ποιος θα τολμούσε άραγε να θέσει αναδρομικά το μέτρο που όφειλαν να επιδείξουν οι Εβραίοι της εποχής απέναντι στην απειρότητα του Κακού που τους περιέβαλλε; Αντίστοιχα, ποια βαρύτητα μπορεί να έχει σήμερα μια ηθική κρίση που, μπροστά σε όσα διακηρύσσει και πράττει το σιωνιστικό κράτος στην Παλαιστίνη, θέτει ως πρώτο της μέλημα την καταδίκη της τρομοκρατίας;

* Δρ Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο