Η πολιτική μεταβολή του 1974

Οταν λέμε μεταπολίτευση, στην πραγματικότητα αναφερόμαστε στην κοινοβουλευτική δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε –αντικαθιστώντας το δικτατορικό καθεστώς– τον Ιούλιο του 1974 και κρατάει ώς σήμερα. Πρόκειται για μια ολόκληρη ιστορική εποχή, τη μακροβιότερη και την πιο ανθεκτική στην ιστορία του κοινοβουλευτισμού στη χώρα μας. Μια εποχή που δεν είναι ενιαία παρά μόνο στα γενικά της χαρακτηριστικά. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

Η μεταπολίτευση δεν ήρθε ως απόρροια ενός λαϊκού ξεσπάσματος κατά της δικτατορίας παρ’ όλο που στη διάρκεια της τελευταίας υπήρχαν ξεσπάσματα λαϊκής οργής, με κορυφαίο την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Θα έλεγε κανείς πως η μεταπολίτευση ήρθε για να προλάβει ένα λαϊκό ξέσπασμα που ήταν πολύ πιθανό μετά το πραξικόπημα στην Κύπρο και την τουρκική εισβολή στο νησί.

Μία μέρα μετά το πραξικόπημα, στις 16-7-1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με δημόσια δήλωσή του από το Παρίσι έθετε τον εαυτό του –όπως έλεγε– στη διάθεση της χώρας, επισήμαινε τους κίνδυνους, υπογράμμιζε την ανάγκη για αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας στην Ελλάδα και τόνιζε: «Αυτήν την στιγμήν υπάρχει η δυνατότης εξόδου από την ανωμαλίαν κατά τρόπον ασφαλή και ακίνδυνον διά την χώραν… μετά τινά χρόνον, η δυνατότης αύτη της ειρηνικής ομαλότητος και της εθνικής συμφιλιώσεως δεν θα υφίσταται» («Αρχείο Κ. Καραμανλή», έκδοση της «Καθημερινής», τόμος 7, σελ. 220-221).

Οι Αμερικανοί

Από τα γνωστά μέχρι τώρα ιστορικά στοιχεία, η πολιτική μεταβολή στην Ελλάδα είχε αποφασιστεί στις 21 Ιουλίου του 1974 από τη στρατιωτική ηγεσία της χούντας, όταν ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Γρ. Μπονάνος και οι αρχηγοί των τριών κλάδων (πεζικό, αεροπορία, ναυτικό), Γαλατσάνος, Παπανικολάου και Αραπάκης, αποφάσισαν να αυτονομηθούν από τον Ιωαννίδη –που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν ο αρχηγός της χούντας– και να κινηθούν προς την κατεύθυνση πολιτικοποίησης του καθεστώτος (Στ. Ψυχάρη: «Τα παρασκήνια της Αλλαγής», Αθήνα 1975, σελ. 114 και 248, Σόλ. Γρηγοριάδη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», εκδόσεις Καπόπουλος, τόμος 7ος, σελ. 285-286, Στρατηγού Γρ. Μπονάνου: «Η Αλήθεια», σελ. 271, Π. Αραπάκη: «Το τέλος της σιωπής», εκδόσεις Νέα Σύνορα - Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ, σελ. 301-302 κ.ά.).

Το στοιχείο αυτό επιβεβαιώνεται και από τα δημοσιευμένα αμερικανικά αρχεία. Για παράδειγμα, στις 21-7-1974 συνεδρίασε στην Ουάσινγκτον υπό την προεδρία του Κίσινγκερ η «Ομάδας Ειδικών Δράσεων». Σε κάποιο σημείο εκείνης της συνεδρίασης ο τότε υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ James R. Schlesinger μίλησε για «την κατεύθυνση κάποιων κινήσεων που θα μπορούσαμε να κάνουμε για να φέρουμε ένα πιο συμπαθητικό καθεστώς στην Ελλάδα». Η απάντηση του Κίσινγκερ ήταν αποστομωτική: «Λοιπόν, υπάρχει μια πιθανότητα αυτό να συμβεί ούτως ή άλλως».

Ο ίδιος, στην ίδια συνεδρίαση, είπε ακόμα: «Δεν είμαι σίγουρος ότι η ελληνική κυβέρνηση θα αντέξει την εβδομάδα, ούτως ή άλλως. Μου φαίνεται ότι δεν υπάρχει τρόπος να επιβιώσει». Μετά δε από αυτή την αναφορά του, ακολούθησε μια σύντομη συζήτηση για τη διάδοχη κατάσταση, όπου ακούστηκαν τα ονόματα του Κ. Καραμανλή και του Κωνσταντίνου Γκλίξμπουργκ (Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume XXX, Greece, Cyprus, Turkey, 1973-1976, Washington 2007, έγγραφο 110).

Είναι φανερό πως όντως η χούντα δεν άντεχε κάτω από την πίεση των εξελίξεων, αλλά είναι ηλίου φαεινότερον πως η ανταρσία των στρατιωτικών κατά του Ιωαννίδη και η διάδοχη κατάσταση προετοιμάστηκαν από τους Αμερικανούς. Ετσι, το βράδυ της 22ας Ιουλίου 1974 ο Κίσινγκερ δήλωνε για την Ελλάδα: «Ενδεχομένως τη στιγμή αυτή πραγματοποιείται πολιτική μεταβολή» («Ταχυδρόμος», 26/7/1975).

Ο Κ. Καραμανλής

Οι στρατιωτικοί μεταβίβασαν την εξουσία στους πολιτικούς στην πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη της 23ης Ιουλίου, που έμελλε να μείνει στην ιστορία ως σημείο-σταθμός που σηματοδοτούσε το τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας και την επανέναρξη του αστικού κοινοβουλευτικού βίου.

Η σύσκεψη άρχισε στις 23 Ιουλίου του 1974, στις 2 περίπου το μεσημέρι, στα παλιά ανάκτορα. Από τους πολιτικούς στη σύσκεψη συμμετείχαν ο Παν. Κανελλόπουλος, ο Γ. Μαύρος, ο Σπ. Μαρκεζίνης, ο Γ. Α. Νόβας, ο Στ. Στεφανόπουλος, ο Π. Γαρουφαλιάς, ο Ξεν. Ζολώτας και ο Ευάγγ. Αβέρωφ. Από τους στρατιωτικούς παρόντες ήταν ο πρόεδρος της Χουντικής Δημοκρατίας στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγός Γρ. Μπονάνος, ο αρχηγός ΓΕΣ αντιστράτηγος Ανδρ. Γαλατσάνος, ο αρχηγός ΓΕΝ αντιναύαρχος Πέτρος Αραπάκης και ο αρχηγός ΓΕΑ Αλ. Παπανικολάου.

Υποστηρίζεται ότι στη σύσκεψη δεν κρατήθηκαν πρακτικά. Γι’ αυτό και όσα γνωρίζουμε για το περιεχόμενό της τα γνωρίζουμε από τις μαρτυρίες των συμμετασχόντων οι οποίοι ασφαλώς δεν έχουν πει όλη την αλήθεια.

Στο ζήτημα της κυβέρνησης που θα διαδεχόταν τους χουντικούς η σύσκεψη ενέκρινε αρχικά ένα κεντροδεξιό πολιτικό σχήμα αποτελούμενο από την παλιά ΕΡΕ και την παλιά Ενωση Κέντρου, με πρωθυπουργό τον Π. Κανελλόπουλο και αντιπρόεδρο της κυβέρνησης τον Γ. Μαύρο. Στη συνέχεια, όμως, όταν έγινε ένα διάλειμμα περίπου τριών ωρών (από τις 5.30 ώς τις 8 το απόγευμα) για να σχηματιστεί ο κατάλογος του υπουργικού συμβουλίου, στο παρασκήνιο, οι πέντε στρατιωτικοί κι ένας πολιτικός, ο Ευάγγ. Αβέρωφ (που είχε στενότατες σχέσεις με τον ξένο παράγοντα) αποφάσισαν να καλέσουν τον Κ. Καραμανλή από το Παρίσι και να αναθέσουν σ’ αυτόν τον σχηματισμό κυβέρνησης.

Στις 24 Ιουλίου 1974, στις 2 τα χαράματα, ο Κ. Καραμανλής έφτασε στην Ελλάδα με το προσωπικό αεροπλάνο του Γάλλου προέδρου Ζισκάρ Ντ’ Εστέν και λίγες ώρες αργότερα ορκίστηκε πρωθυπουργός. Η Αριστερά, τότε, είχε επισημάνει τον χαρακτήρα της πολιτικής μεταβολής ως «αλλαγή ΝΑΤΟϊκής φρουράς στην Ελλάδα». Ηταν κι αυτό, αλλά ήταν και κάτι πολύ περισσότερο όπως τουλάχιστον δείχνουν τα 50 χρόνια ζωής της Γ' Ελληνικής Δημοκρατίας.