Τον Ιούνιο του 1973, λίγους μήνες πριν από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και μερικούς μήνες μετά την κατάληψη της Νομικής και την άγρια καταστολή εις βάρος των ξεσηκωμένων φοιτητών, μια καινούργια πηγή άγχους για τη χούντα των συνταγματαρχών γεννήθηκε στην οδό Πατησίων, στο υπαίθριο θέατρο «Αθήναιον» που βρισκόταν κοντά στο Πολυτεχνείο, απέναντι από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, στη συμβολή των οδών Πατησίων και Μάρνη.
Στις 22/6/1973 έκανε εκεί πρεμιέρα η παράσταση «Το Μεγάλο μας Τσίρκο», του Ιάκωβου Καμπανέλλη, από τον θίασο Καζάκου - Καρέζη, σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου. Για πολλούς μήνες, με πάμπολλες διακοπές, συλλήψεις και προσαγωγές των υπευθύνων της παράστασης από τα όργανα της χούντας, το έργο εξελίχθηκε ένα διαρκές κρυφτούλι με τις χουντικές επιτροπές λογοκρισίας που έψαχναν να βρουν λόγους γιατί ο Μακρυγιάννης, ο Κολοκοτρώνης ή ο Καραγκιόζης, η καταγγελία της ξενοκρατίας από τα χρόνια των Βαυαρών μέχρι τη γερμανική κατοχή και ο εκθειασμός της λαϊκής αντίστασης και της δημοκρατίας, προσέκρουαν στις απαγορεύσεις του καθεστώτος.
Βεβαίως, η χούντα δεν χρειαζόταν προσχήματα. Και το γεγονός ότι αυτή η παράσταση εξελίχθηκε σε μείζον πολιτικό γεγονός για τους τουλάχιστον 400.000 θεατές της και τους έδωσε την ευκαιρία να φωνάξουν «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», ήταν αρκετό για το καθεστώς ώστε να θέσει υπό διαρκή αστυνομική επιτήρηση και δίωξη την παράσταση και τους συντελεστές της.
Το κείμενο του Ιάκωβου Καμπανέλλη, που η «Εφ.Συν.» προσφέρει στους αναγνώστες με την έκδοση Σαββατοκύριακου 11 Μαΐου, εντάσσεται στο πλαίσιο της σειράς προσφορών για τα 50 Χρόνια της Μεταπολίτευσης. Προσφέρεται πλήρες, όπως διαμορφώθηκε για τις παραστάσεις που δόθηκαν τους πρώτους μήνες μετά τη Μεταπολίτευση, χωρίς λογοκρισία. Και είναι ένα ευφυές επιθεωρησιακό πανόραμα της νεότερης Ιστορίας της Ελλάδας, από την Τουρκοκρατία μέχρι την Κατοχή. Πρωταγωνιστές του είναι ο Ρωμιός και το Ρωμιάκι, αλλά παρελαύνουν σε αυτό δεκάδες πρόσωπα της μυθολογίας, της λαϊκής παράδοσης ή της Ιστορίας για να εξυπηρετήσουν μια σαρκαστική αλληγορία για την ίδια τη χούντα, τους πραγματικούς υποβολείς της και τις αιτίες της.
«Ο δράκος είναι κει, και θα ’ναι κι αύριο και μεθαύριο με το στόμα ανοιχτό. Ξερογλείφεται, τον βλέπετε; Είδε πως σκότωσαν την παρέα του Καραγκιόζη και περιμένει να τους φάει... Ομως δε θα τους φάει... κι ούτε τους σκότωσαν... Αν δε με πιστεύετε βάλτε το αυτί στο χώμα και ακούστε... Η γη χτυπά με 80 σφυγμούς... ωραίους σαν από παλιό τύμπανο... κάτι γίνεται... κάτι γίνεται...», λέει σε μια από τις τελευταίες φράσεις του έργου το Ρωμιάκι (Τζένη Καρέζη στην παράσταση), προαναγγέλλοντας ενστικτωδώς από τον Ιούνιο του 1973 την εξέγερση του Νοέμβρη. Εναν και πλέον χρόνο αργότερα, η αλογόκριτη πλέον παράσταση εξελίχθηκε σε ένα μεγάλο λαϊκό πανηγύρι νίκης της Δημοκρατίας, μια εισαγωγή στη μεγάλη περιπέτεια της Μεταπολίτευσης... Και δεν είναι διόλου τυχαίο ότι δεκαετίες μετά αυτό το λαϊκό θεατρικό πανηγύρι έχει αναπαρασταθεί πάμπολλες φορές από επαγγελματικούς και ερασιτεχνικούς θιάσους.
Τι ήταν το «Μεγάλο μας Τσίρκο» για τη λαϊκή αντιδικτατορική και μεταπολιτευτική συνείδηση; Ηταν μια εκλαϊκευτική συμπύκνωση του μεγάλου και διαρκώς ανανεούμενου θυμού του «Ρωμιού» και του μεγάλου σαρκασμού του Καραγκιόζη για την ξενοκρατία μετά την απελευθέρωση, για τις προδοσίες των συμμάχων, για τις εθνικές καταστροφές, για την εθελοδουλία των πολιτικών και οικονομικών ηγεσιών της χώρας. Και ήταν μια υπόρρητη καταγγελία ότι η χούντα του 1967-1974 αποτέλεσε την κορύφωση της ιστορικής ελληνικής τραγωδίας.
Αυτή η ανάγνωση είναι η ανάγνωση της γενιάς του Πολυτεχνείου και της πλειονότητας της ελληνικής κοινωνίας που, ηχηρά ή σιωπηρά, είδε στο «Μεγάλο μας Τσίρκο» την κραυγή μιας «Ρωμιοσύνης» καταπιεσμένης, ηττημένης και αγανακτισμένης απέναντι στις ξένες κυριαρχίες που βρίσκονταν πίσω από τις εγχώριες.
Υπάρχει βεβαίως και η άλλη ανάγνωση· η ανάγνωση των «από πάνω», των «νικητών», που βλέπει στο «Μεγάλο μας Τσίρκο» ένα απεχθές «εθνικολαϊκιστικό σχήμα» στο οποίο πρέπει να δοθεί ένα αποφασιστικό πλήγμα. Ενα μείγμα βολονταρισμού και ανορθολογισμού που ρέπει στις «θεωρίες της εξάρτησης» και απαλλάσσει τη συλλογική συνείδηση από τις δικές της ευθύνες και ενοχές. Αυτά ελέχθησαν δημόσια και διατυπώθηκαν εγγράφως από κορυφαίους της «επίσημης» ιστοριογραφίας και πολιτικής με την ευκαιρία των 200 χρόνων της Ελληνικής Απελευθερωτικής Επανάστασης, το 2021, που δεν δίστασαν να συγκαταλέξουν το «Μεγάλο μας Τσίρκο» και τους συντελεστές του στους στρεβλωτές της συλλογικής συνείδησης των Νεοελλήνων.
Αλλά επειδή γνωρίζουμε ότι ο Καμπανέλλης έγραψε το «Μεγάλο μας Τσίρκο» για να μιλήσει για τη χούντα, αντιλαμβανόμαστε ότι η δυσανεξία απέναντι στο εμβληματικό έργο αφορά τελικά τον αντιδικτατορικό αγώνα και όσα αυτός εισέφερε στη Μεταπολίτευση και στην Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία. Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο είμαστε ευγνώμονες προς την Κατερίνα Καμπανέλλη και τις εκδόσεις «Κέδρος» για την παραχώρηση των δικαιωμάτων του κειμένου στην «Εφ.Συν.» γι’ αυτήν την έκδοση και περήφανοι που προσφέρουμε το κορυφαίο έργο στους αναγνώστες μας.
ΥΓ. Στα τέλη του 2019, το ιστορικό υπαίθριο θέατρο «Αθήναιον» στη γωνία Πατησίων και Μάρνη κατεδαφίστηκε έπειτα από 125 χρόνια λειτουργίας. Ας ελπίσουμε ότι δεν έχει κατεδαφιστεί μαζί του η συλλογική μνήμη για όσα σήμαινε η ιστορική παράσταση του 1973-1974, για όσα σημαίνουν ο αντιδικτατορικός αγώνας και οι δημοκρατικές κατακτήσεις της Μεταπολίτευσης που κάποιοι επείγονται να αποκαθηλώσουν.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας