Δεν αρκούν οι καλές προθέσεις για τον έλεγχο του λαθρεμπορίου καυσίμων

Αλλοι σχολιάζουν, ανώνυμα ή επώνυμα, ότι μόνο εάν εστιαστούν οι ποινές σε υψηλότερο «κεντρικό» επίπεδο, στην χονδρική και στην ιδιοκτησία των σημείων πώλησης αντί των διαχειριστών ως φυσικά πρόσωπα, μπορεί να υπάρξει αποτέλεσμα, ενώ από παράγοντες της αγοράς καλλιεργείται και η ιδέα να περάσει η αρμοδιότητα του συντονισμού των ελέγχων που σήμερα είναι διάσπαρτη σε τρία υπουργεία, αρκετούς δημόσιους φορείς και Περιφέρειες, «σε έναν φορέα με ρόλο project manager, υποδεικνύοντας την ΑΑΔΕ και τον επικεφαλής της, Γιώργο Πιτσιλή». Ακόμη καλύτερη ιδέα –την είχε εκφράσει στο παρελθόν η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πρατηριούχων Εμπόρων Καυσίμων– είναι να περάσει ο συντονισμός σε ολιγομελή ομάδα που θα δίνει λογαριασμό μόνο στον πρωθυπουργό, με 3-4 άτομα που θα έχουν γνώσεις, εξοπλισμό, στοχοθεσία, ευθύνη και... προστασία πολύ υψηλού επιπέδου.

Λείπει πάντως κι ένα κεντρικό δημόσιο μητρώο παραβάσεων και παραβατών για όλους τους εμπλεκόμενους με εισαγωγή, εμπορία και διακίνηση καυσίμων (π.χ. εισαγωγέων και εγκαταστατών-συντηρητών αντλιών και συστημάτων, φυσικών και νομικών προσώπων διαχειριστών εταιρειών εμπορίας, ιδιοκτητών βυτιοφόρων, πρατηρίων κ.λπ.) με διαχρονική λειτουργία και παραπομπή στις αποφάσεις διοικητικών πράξεων.

Τρομακτικά μεγέθη

Τα μεγέθη είναι τρομακτικά και μια ένδειξη μας δίνει η χθεσινή «Καθημερινή της Κυριακής» με επίκληση αδημοσίευτης ακόμα έρευνας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για την παραβατικότητα στην αγορά καυσίμων, τα συμπεράσματα της οποίας καταγράφουν διόγκωση του λαθρεμπορίου σε σχέση με αντίστοιχη έρευνα του 2019 και διπλάσιο αριθμό πρατηρίων με «πειραγμένες» αντλίες, αλλά και τεράστιες απώλειες των καταναλωτών από λίτρα καυσίμου που έχουν πληρώσει αλλά λείπουν από τα ρεζερβουάρ.

Η έρευνα επικεντρώνεται στην Αττική (το 50% της κατανάλωσης καυσίμων) και δείχνει ότι υπάρχουν αντλίες που «κλέβουν» από 4% έως και 24%, όταν το μέγιστο σφάλμα απόκλισης της αντλίας δεν μπορεί να ξεπερνά το ±0,5% (και η απόκλιση του συστήματος εισροών - εκροών το ±1,5% σε σχέση με τα δελτία παραλαβής, π.χ. λόγω θερμοκρασιακών διαφορών ή απόκλισης του μετρητή λέιζερ στις δεξαμενές).

Εκτιμήσεις της αγοράς λένε ότι οι καταναλωτές πληρώνουν περίπου 120 εκατ. ευρώ κάθε χρόνο περισσότερα από την αξία των καυσίμων που αγοράζουν, ενώ υπολογίζουν τα διαφυγόντα έσοδα του κράτους από το λαθρεμπόριο στα 300 εκατ. ευρώ ετησίως, χωρίς να υπολογίζουν και τα χαμένα έσοδα από ΦΠΑ διπλοτυπωμένων αποδείξεων (αφού δεν υπάρχει μηχανισμός ελέγχου των σειριακών αριθμών) ή άλλες απώλειες εσόδων. Και φυσικά ανάλογα είναι τα μεγέθη για όλες τις περιοχές με μεγάλη κατανάλωση καυσίμων, δημιουργώντας μια «μπάνκα» ελκυστική για διαφθορά.

Ερευνα που είχε εκπονήσει το 2014 ο καθηγητής Δημήτρης Μάρδας (σχολιάζει τη σημερινή κατάσταση με άρθρο του σε διπλανές στήλες), σε συνεργασία με την ομοσπονδία πρατηριούχων ΠΟΠΕΚ, έδειξε ακόμη μεγαλύτερες απώλειες εσόδων από το λαθρεμπόριο καυσίμων, ανεβάζοντας τις εκτιμήσεις σε 1 δισ. ευρώ ετησίως – παράγοντες της αγοράς αμφισβήτησαν τα απόλυτα μεγέθη, αλλά συμφώνησαν στα γενικά συμπεράσματα και στις προτάσεις αντιμετώπισης.

Σημαντικό μέρος του προβλήματος προέρχεται από την αδράνεια πλήρους εφαρμογής του συστήματος εισροών - εκροών και GPS σε όλη τη γραμμή εισαγωγών - παραγωγής - αποθήκευσης - διακίνησης και λιανικής εμπορίας καυσίμων (και την απουσία έξυπνου μηχανισμού διασταύρωσης των ψηφιακών ενδείξεων).

Πολιτική βούληση

Το σύστημα εισροών - εκροών ξεκίνησε το 2009 από τα πρατήρια και τους πωλητές πετρελαίου θέρμανσης, με στόχο να επεκταθεί σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα καυσίμων, με χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης τον Αύγουστο του 2013 για την Αττική, τον Φεβρουάριο 2014 για τις Περιφερειακές Ενότητες Λάρισας, Αχαΐας, Ηρακλείου, Μαγνησίας και Ιωαννίνων και τον Αύγουστο του 2014 για την επικράτεια.

Ακολούθησαν «βελτιώσεις» το 2012 με μνημονιακό νόμο που απαιτούσε 14 εφαρμοστικές υπουργικές αποφάσεις (μερικές ακόμη... αγνοούνται) και το 2019 με άλλες 18 εφαρμοστικές υπουργικές αποφάσεις, ο οποίος προέβλεπε την πλήρη λειτουργία του συστήματος εισροών - εκροών σε πρατήρια και φορολογικές αποθήκες μέχρι το τέλος του 2021.

Τον Σεπτέμβριο του 2021, η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων και ο Σύνδεσμος Εταιριών Εμπορίας Πετρελαιοειδών Ελλάδος (εκπροσωπεί 13 Εταιρείες Εμπορίας Πετρελαιοειδών που διακινούν το 90% των υγρών καυσίμων) υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας για ένα αναβαθμισμένο σύστημα εισροών - εκροών και όπως σημειώνουν «ο ΣΕΕΠΕ έχει αναθέσει σε εξειδικευμένη εταιρεία την εκπόνηση μελέτης, η οποία θα προτείνει μια σειρά παρεμβάσεων και ενεργειών για την ολοκλήρωση και ενεργοποίηση του συστήματος εισροών - εκροών που είναι ήδη εγκαταστημένο σε όλα τα πρατήρια υγρών καυσίμων από το 2016. Η μελέτη θα έχει ολοκληρωθεί μέχρι τα μέσα Ιανουαρίου 2022 και –από κοινού με τη δέσμη προτάσεων της ΑΑΔΕ– θα αποτελέσει τη βάση, προκειμένου η Πολιτεία να προχωρήσει στην απαραίτητη επικαιροποίηση του νομοθετικού-ρυθμιστικού πλαισίου». Νεότερες πληροφορίες δείχνουν ημερομηνία παρουσίασης του νέου συστήματος στα τέλη του 2024.

Στο μεταξύ, τα δεδομένα από τα εγκατεστημένα συστήματα εισροών - εκροών δεν μπορούν να αξιοποιηθούν, αφού δεν υπάρχει αυτόματος μηχανισμός διασταυρώσεων ή πρόβλεψης κινδύνου –ούτε προβλέπεται να λειτουργήσει σύντομα– καθώς εκκρεμούν ακόμη υπουργικές αποφάσεις από το 2010 (!).

Για παράδειγμα, μεταξύ άλλων που έχει επισημάνει και ο ΣΕΕΠΕ, εκκρεμούν η έκδοση επικαιροποιημένης απόφασης (βλ. ΚΥΑ Φ2-1617/2010) για τη διαδικασία ελέγχου καταλληλότητας λογισμικών και ελέγχου των εγκαταστατών των συστημάτων εισροών - εκροών, η ολοκλήρωση ενημέρωσης του μητρώου δεξαμενών, η έκδοση της ΚΥΑ για τη δοκιμαστική λειτουργία μετάδοσης δεδομένων του συστήματος εισροών - εκροών στις φορολογικές αποθήκες (αναμενόταν τον Ιανουάριο του 2023), οι αποφάσεις για επέκταση της εγκατάστασης των συστημάτων εισροών - εκροών σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα και στα ιδιωτικά πρατήρια (βλ. ν. 3784/2009 και ν. 4608/2019) και η τροποποίηση της αρχικής ΚΥΑ (48941/3564/1611-2012) προκειμένου να επιλυθούν προβλήματα που προέκυψαν από τη δοκιμαστική μετάδοση στοιχείων από τα GPS που έχουν εγκαταστήσει οι εταιρείες στα βυτιοφόρα τους.

Είναι ενδεικτικό ότι, ενώ έχουν εγκατασταθεί GPS σε όλα τα «σλέπια» (πλωτές δεξαμενές ανεφοδιασμού των πλοίων με ναυτιλιακό πετρέλαιο) που θεωρούνται πρώτος παράγοντας κινδύνου για λαθρεμπόριο ναυτιλιακού πετρελαίου ή βενζίνης, εκκρεμεί από το 2009 η έκδοση της απόφασης για τη... μετάδοση των δεδομένων.

Χάντρες για ιθαγενείς

Τα τρία άρθρα στο φορολογικό νομοσχέδιο έχουν λογική περιορισμένης αποδοτικότητας, εστιάζοντας σε μέτρα δέουσας επιμέλειας στις εταιρείες χονδρικής εμπορίας καυσίμων, ιδιωτικοποιώντας την ευθύνη ελέγχου (και καταγγελίας των παραβατών) για ΑΦΜ, άδειες και πιστοποιήσεις στα πρατήρια και (ορθώς) τους ζητά να διακόπτουν άμεσα την παροχή καυσίμων, να αποσύρουν από τα πρατήρια που βρέθηκαν προβληματικά τα σήματά τους και τον εταιρικό εξοπλισμό εντός προθεσμίας 10 ημερών και να αναλάβουν την ευθύνη άντλησης και φύλαξης των καυσίμων από τις δεξαμενές (αναζητώντας το κόστος από τον παραβάτη), προβλέποντας και πρόστιμα έως 15.000 ευρώ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.

Για τις περιπτώσεις διαπιστωμένης νόθευσης, λαθρεμπορίας ή παρεμπόδισης ελέγχου, προβλέπει σφράγιση του πρατηρίου για δύο χρόνια, ακόμη κι αν στο μεταξύ έχει αλλάξει το φυσικό ή νομικό πρόσωπο του διαχειριστή -οι ιδιοκτήτες ακινήτων αντιδρούν και επικαλούνται απώλειες εσόδων, αλλά αυτό είναι ένα ρίσκο που τελικά μπορεί να... βελτιώσει την αγορά, αφού μπορεί π.χ. να ισορροπήσει με ασφάλιση επαγγελματικού κινδύνου. Προβλέπεται άμεση απαγόρευση δραστηριοποίησης για δύο χρόνια στον κλάδο καυσίμων για φυσικά ή νομικά πρόσωπα που λειτουργούν πρατήρια και κλείνει επίσης όσα πρατήρια ανήκουν στους ίδιους με μερίδιο τουλάχιστον 50% ή διοικούνται από τα ίδια φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Δεν απαγορεύει όμως να ιδρυθεί νέο νομικό πρόσωπο με άλλους φυσικούς ιδιοκτήτες ή και διαχειριστές ως διάδοχη κατάσταση στο μέλλον.

Πάντως, για τα κάθε είδους νομικά πρόσωπα και τις θυγατρικές τους που είναι ιδιοκτήτες πρατηρίων καυσίμων κατά ποσοστό 100%, σφράγισμα δύο ετών προβλέπεται μόνο εάν διαπιστωθούν πέντε παραβάσεις μέσα σε διάστημα 3 μηνών (στατιστικά απίθανο) και έτσι μπορούν ελεύθερα να αλλάξουν διαχειριστή. Ομως δεν αρκούν αυτά για να αντιμετωπίσεις το λαθρεμπόριο καυσίμων.

Σημειώνεται ότι η σφράγιση της εγκατάστασης διενεργείται εντός δύο εργάσιμων ημερών από την έκδοση της καταλογιστικής πράξης επιβολής του προβλεπόμενου διοικητικού προστίμου, χρόνος που στο παρελθόν αποδείχτηκε αρκετός για... δήλωση κλοπής των αποδεικτικών στοιχείων (αντλίες κ.λπ.) με αποτέλεσμα την έλλειψη στοιχείων για καταδίκη των εμπλεκομένων.