Από το μίκρο στο μάκρο και κατόπιν στο Νόμπελ

O Σκοτσέζος Ανγκους Ντίτον τιμήθηκε χθες από τη Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών με το Βραβείο Νόμπελ Οικονομίας 2015 για την πολυετή συνεισφορά του στην ανάλυση της κατανάλωσης, της ευημερίας, της φτώχειας, της οικονομικής ανάπτυξης.

Ερχόμενος από τη μικροοικονομική ανάλυση, ο Ντίτον διεύρυνε την κατανόηση της οικονομικής επιστήμης στις επιλογές των καταναλωτών, συμβάλλοντας όμως καταλυτικά και στη μακροοικονομική έρευνα, στον σχεδιασμό των οικονομικών πολιτικών που προωθούν την ευημερία και μειώνουν τη φτώχεια.

«Συνδέοντας με λεπτομέρεια τις επιλογές των ατόμων με τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα, η έρευνά του βοήθησε στον μετασχηματισμό των πεδίων των μικροοικονομικών, των μακροοικονομικών και των οικονομικών της ανάπτυξης», υπογράμμισε χαρακτηριστικά η Σουηδική Ακαδημία στη χθεσινή ανακοίνωσή της για τη βράβευση του 69χρονου καθηγητή του Πανεπιστημίου Πρίνστον.

Μελετώντας σχολαστικά τα στοιχεία που αφορούν τα νοικοκυριά, ο Ντίτον δημιούργησε μια εικόνα για το πώς τα άτομα συμπεριφέρονται στην πράξη αντί για το πώς θα έπρεπε να συμπεριφέρονται με βάση τις θεωρίες.

Αυτή η εμπειρική προσέγγιση έστρεψε πάνω του το ενδιαφέρον της κοινότητας των μακροοικονομικών επιστημόνων.

Οι γνώσεις από τη δουλειά του Ντίτον για την κατανάλωση και τα εισοδήματα επέδρασαν σημαντικά στη σύγχρονη μακροοικονομική έρευνα.

Προηγούμενοι ερευνητές στη μακροοικονομία, από τον Κέινς και μετά, βασίζονταν μόνο σε συγκεντρωτικά στοιχεία.

Σήμερα οι σύγχρονοι ερευνητές, ακόμη και αν ο σκοπός τους είναι η κατανόηση των σχέσεων σε μακροοικονομικό επίπεδο, ξεκινούν συνήθως από το ατομικό επίπεδο και στη συνέχεια προσθέτουν τις ατομικές συμπεριφορές για να υπολογίσουν αριθμούς που αφορούν το σύνολο της οικονομίας.

Ο Ντίτον έθεσε στο έργο του τρία βασικά ερωτήματα: α. πώς οι καταναλωτές κατανέμουν τις δαπάνες τους, β. τι καταναλώνεται και τι αποταμιεύεται σε μια κοινωνία, γ. πώς μπορεί να μετρηθεί η προσωπική ευημερία.

Οι απαντήσεις δόθηκαν σε σημαντικά άρθρα της εργασίας του όπως το «An Almost Ideal Demand System», (Ενα Σχεδόν Ιδανικό Σύστημα Ζήτησης), που συνέγραψε με τον οικονομολόγο John Muellbauer το 1980.

Χαιρετίστηκε ως ένα από τα 20 πιο σημαντικά άρθρα που δημοσιεύτηκαν στην «American Economic Review» τα τελευταία 35 χρόνια και σε αυτό ο Ντίτον ανέπτυξε έναν ευέλικτο τρόπο εκτίμησης του πώς η ζήτηση για ένα αγαθό εξαρτάται από τις τιμές των υπολοίπων και από τα ατομικά εισοδήματα.

Η προσέγγισή του και οι μετέπειτα τροποποιήσεις της αποτελούν πρότυπα εργαλεία τόσο για την ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και για την πρακτική αξιολόγηση των οικονομικών πολιτικών.

Βοηθά στην κατανόηση του πώς αποφάσεις οικονομικής πολιτικής, όπως οι αλλαγές στη φορολογία, επιδρούν στην κατανάλωση διάφορων αγαθών, καθώς και ποιες κοινωνικές ομάδες θα κερδίσουν ή θα χάσουν από αυτές.

Αξιοποιώντας μια πιο σύγχρονη ανάλυση των οικονομικών δεδομένων, ο Ντίτον διαπίστωσε ακόμη ότι παρότι οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κερδίσει σε όρους υγείας και ευημερίας από την ανάπτυξη και την αύξηση του ΑΕΠ, υπάρχουν και αρκετές κοινωνικές ομάδες που έχουν χάσει.

Αυτή η θέαση αντανακλάται στην τελευταία του έρευνα, η οποία εστιάζει στους παράγοντες που καθορίζουν την υγεία σε πλούσιες και φτωχές χώρες, στη μέτρηση της φτώχειας στην Ινδία και αλλού στον κόσμο.

Η μέτρηση της φτώχειας βασίζεται συχνά σε στατιστικές των επιπέδων εισοδήματος. Ομως ο Ντίτον επέλεξε να εστιάσει τη δική του έρευνα σε ομάδες ή τμήματα του πληθυσμού και να εξετάσει αν βελτίωσαν ή όχι την ευημερία τους.

Οδηγήθηκε στην ανάλυση προβλημάτων όπως η σχέση εισοδήματος-κατανάλωσης ή η έκταση των διακρίσεων μεταξύ των φύλων μέσα στην οικογένεια.

«Παγίδες φτώχειας»

Υποστήριξε ότι η πραγματική έμφαση για την αντιμετώπιση του υποσιτισμού στον Τρίτο Κόσμο θα πρέπει να δοθεί στη βελτίωση της υγείας και όχι της πρόσληψης θερμίδων. Ερευνώντας τις «παγίδες φτώχειας», το ερώτημα δηλαδή εάν οι άνθρωποι είναι φτωχοί επειδή πεινούν (και δεν μπορούν να εργαστούν περισσότερο) ή είναι πεινασμένοι επειδή είναι φτωχοί, έδειξε ότι ο υποσιτισμός είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα του χαμηλού εισοδήματος και ότι το αντίστροφο δεν ισχύει.

Κατηγόρησε για τη φτώχεια των χωρών του Τρίτου Κόσμου τις κακές κυβερνήσεις, ενώ επέκρινε δριμύτατα την Παγκόσμια Τράπεζα για την υιοθέτηση μέτρων όπως το κατώτατο όριο ακραίας φτώχειας - που από το 1,25 δολάριο ημερησίως αυξήθηκε τον προηγούμενο μήνα στο 1,90 δολάρια.

Υποστήριξε συγκεκριμένα ότι το όριο αυτό είναι παραπλανητικό, «ένα όριο που κανείς δεν ξέρει πού να το θέσει» και κατηγόρησε την Τράπεζα για διαπλοκή.

● Ο Ντίτον για το προσφυγικό

Αυτό που βλέπουμε τώρα είναι αποτέλεσμα αιώνων άνισης ανάπτυξης στον πλούσιο κόσμο που άφησε ένα μεγάλο τμήμα του πλανήτη πίσω της.

Αυτοί οι άνθρωποι που αφέθηκαν πίσω θέλουν σήμερα μια καλύτερη ζωή και αυτό ασκεί τεράστια πίεση στα σύνορα φτωχών και πλούσιων χωρών.

Το πρόβλημα θα λυθεί με τη μείωση της φτώχειας στις φτωχές χώρες αλλά και πάλι όχι για πολύ. Βραχυπρόθεσμα, η σταθεροποίηση της πολιτικής αστάθειας στις εμπόλεμες ζώνες θα βοηθήσει.

● Ο Ντίτον για την ανάπτυξη

Η μεγάλη ανησυχία είναι η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης στον ανεπτυγμένο κόσμο, ακόμη και πριν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση.

Αυτή η επιβραδυνόμενη ανάπτυξη δηλητηριάζει τα πάντα…ειδικά για όσους βρίσκονται στον πάτο. Υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι στον πλούσιο κόσμο που πραγματικά υποφέρουν και οι ζωές τους χειροτερεύουν. Το βλέπουν σαν συνέπεια αυτού που συμβαίνει οπουδήποτε αλλού.

● Ο Ντίτον για τον ακραίο πλούτο

Η πραγματικά μαύρη πλευρά είναι όταν υπάρχει ακραία εισοδηματική ανισότητα... Κάποιοι άνθρωποι είναι τόσο πλούσιοι που δεν χρειάζονται σχεδόν καμία κυβέρνηση.

Δεν χρειάζονται δημόσια εκπαίδευση, δεν χρειάζονται υγειονομική περίθαλψη, ενδεχομένως να μη χρειάζονται ούτε αστυνομία, ούτε δικαστήρια, επειδή μπορούν να αγοράσουν τους δικηγόρους και τους αστυνομικούς ή οτιδήποτε άλλο.

● Ο Ντίτον για την ανισότητα

H επιτυχία γεννά ανισότητα και κανείς δεν θέλει να καταστρέψει την επιτυχία... Η ανισότητα έχει ξεπεράσει το σημείο εκείνο το οποίο μπορούσε να μας κάνει πιο πλούσιους και τώρα είναι μια πολύ σοβαρή απειλή.

Αποτελεί τον κινητήριο μοχλό της αλλαγής του κλίματος, έχει επιπτώσεις στην πολιτική, στη δημοκρατία. Ανησυχώ για έναν κόσμο στον οποίο οι πλούσιοι γράφουν κανόνες που όλοι υπόλοιποι πρέπει να υπακούμε.