Αδιαφανή συμφέροντα, πολιτική εξουσία και ισχύς

«Γιατί κάθε τι που αλλάζει και ξεπερνά τα όριά του αυτομάτως παραδίδει στον θάνατο την πρότερη ύπαρξή του;»
Λουκρήτιος

Με τον όρο τεχνοεπιστήμη εννοούμε την άμεσης χρήσης και άμεσης οικονομικής αποδοτικότητας, με φόντο την αγορά και μακριά από κάθε «θεωρητικό, αξιολογικό και ηθικό αναστοχασμό» ( Ι. Μαρκόπουλος «Εφ.Συν.», Μάιος, 2013), εργαλειοτεχνική μεταλλαγή της επιστήμης, καθιστώντας την «ορθολογική κατά το μέσον», σύμφωνα με τη διάκριση του Μ. Βέμπερ.

Πράγματι, η τεχνοεπιστήμη/τεχνοκαινοτομία, σε αντίθεση με την επιστημονική έρευνα των εργαστηρίων, διακρίνεται σήμερα από μονοπωλιακά χαρακτηριστικά και συνδέεται με (και εξαρτημένη από την) παραγωγή πλούτου και κέρδους, στοχεύοντας όχι στις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων και στην ικανοποίηση αυτών. Διαμορφώνει ένα αδιαφανές πλέγμα αλληλο- και ανα-τροφοδοτούμενων συμφερόντων, εντός του οποίου υπερσυγκεντρώνεται τεχνοοικονομική και πολιτική εξουσία και ισχύς. Και τούτο, μάλιστα, σε μια νέα διεθνοποιημένη ψηφιακή τεχνοφεουδαρχία των τεράστιων προσόδων, η οποία, ας μην το παραβλέπουμε, προκαλεί οικοκοινωνική καταστροφή ένεκα της διαρκούς ανάγκης πόρων από την κατανάλωση άνθρακα των νέων κέντρων συγκέντρωσης (και χρηματικά αξιοποιήσιμων) δεδομένων (Σ. Ντουράν, εφ. «Εποχή», Μάρτιος 2025).

Πίσω από κάθε τεχνοκαινοτομία κρύβεται μια ανηλεής οικονομική μάχη για μεγιστοποίηση του κέρδους μέσω, πρωτίστως σήμερα, της αποδοτικότητας (συσσώρευση κέρδους) και δευτερευόντως της (τεχνικής) αποτελεσματικότητας (Ντ. Κοέν, 2013). Η τελευταία συνδέεται με την κάθε άλλο παρά «ουδέτερη» και «ανεξάρτητη», αυτόνομη επιστημολογικά (με δική της λογική) και ακίνδυνη, τεχνοεπιστήμη/καινοτομία. Η υποτιθέμενη ουδετερότητα δεν συμβιβάζεται με τη χρησιμότητα (Z. Pamuk, 2023), άρα σκοπιμότητα.

Από την άλλη, η τεχνολογία στη συνολική της διάσταση δεν αφορά μόνο, υλικά, ένα αντικείμενο–εργαλείο της εφαρμοσμένης επιστήμης και αγοράς (τεχνοεπιστήμη), αλλά αντανακλά κοινωνικές αξίες και αντιλήψεις και έχει ποικίλες επιπτώσεις (Α. Κουβαρά, et al., 2024). Η τεχνοκαινοτομία, δηλαδή, εμφανίζεται και εφαρμόζεται σ’ ένα συγκεκριμένο πολιτικό, κοινωνικό και αξιακό πλαίσιο. Με άλλα λόγια, η τεχνοκαινοτομία έχει ιδεολογικό, πολιτικό αλλά και πολιτισμικό υπόβαθρο.

Ομως όλες οι ερευνητικές ανακαλύψεις δεν «αγοραποιούνται». Είναι γνωστό ότι πολλές τεχνοκαινοτομίες (και εναλλακτικές) δεν θα βγουν ποτέ στη μαζική παραγωγή ως «ασύμφορες»-αντικερδώες. Τέτοιες είναι π.χ. όσες δεν εντάσσονται στην αναλωσιμότητα και τη βραχεία ζωή (προγραμματισμένη βραχυβιότητα) των αγαθών στην αέναη καταναλωτική «αγορά των ανικανοποίητων κάθε φορά επιθυμιών» και των απολαύσεων (Χ. Ναξάκης, 2024). Και τούτο υπό τον μανδύα της «προόδου» και βέβαια χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα βιοφυσικά όρια. Πρόκειται, δηλαδή, για την πίστη αναφανδόν στη δυνατότητα μετατόπισης αενάως των οικολογικών ορίων χάρη στην ανθρώπινη ευφυΐα.

Μπορούμε όμως και μέχρι πού να σπρώχνουμε ατέρμονα, χάρη στην τεχνοκαινοτομία, όλο και παρακάτω τα οικολογικά όρια;

Η επιστήμη, πλέον, είναι εδώ και χρόνια στην υπηρεσία όχι της απελευθέρωσης του ανθρώπου, αλλά (των σκοπών) της αυτονομημένης και «αποπολιτικοποιημένης» από τον άνθρωπο τεχνικής, οδηγούμενη, ως τεχνοκαινοτομία πλέον και κυρίαρχη, προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Και αυτή, μαζί με τη διεθνοποιημένη, χρηματιστικοποιημένη και ψηφιοποιημένη αγορά (και στην υπηρεσία της), οργανώνουν και ελέγχουν πλέον το τεχνοφεουδαρχικό μεγα-«σύστημα» και ως «πραγματικότητα», συνολικά και ολοκληρωτικά, την κοινωνία και, μέσω αυτής, τη φύση.

Από την άλλη, η τεχνοεπιστήμη/τεχνοκαινοτομία εμπεριέχει «γενετικά» κυριαρχία και ολική (στα αντικείμενα και υποκείμενα) βιοπολιτική εξουσία, συμβάλλοντας στην ιεραρχικοποίηση, συγκεντροποίηση, πειθαρχικοποίηση και (γενικευμένη) επιτήρηση της κοινωνίας. Τούτο μάλιστα ελέγχοντας, μέσω, σήμερα, των δικτύων, ακόμα και την ίδια τη ζωή, τη σκέψη και τα σώματα καθιστώντας τα «γυμνές ζωές» και συμβάλλοντας και αυτή στην «αποκέντρωση» του υποκειμένου.

Πράγματι, η τεχνοεπιστημονική καινοτομία, με χαρακτηριστικά «ιερού» και βιοπολιτικής «βίας» και συμμόρφωσης αλλά και εκφυλιστικά της δημοκρατίας, αδιαφορεί για την πολιτική και τη θέληση των πολιτών. Αδιαφορεί, δηλαδή, για τις (ουσιαστικές) ανάγκες του ανθρώπου και όλου του έμβιου κόσμου και κατευθύνεται μέσα από νέες, ποικίλης μορφής, αγορές στις σχέσεις ανταλλαγής. Λυδία λίθος και δεσμευτικός άξονας για το μέλλον (πρέπει να) είναι η επιστήμη, δηλαδή η τεχνοεπιστήμη/καινοτομία και όχι οι... (μη ορθολογικοί) οικολογικοί και κοινωνικοί παραλογισμοί, σύμφωνα με την πάλαι ποτέ (1992) «έκκληση της Χαϊδελβέργης» (Hλ. Νικολόπουλος, 1996). Το ωφέλιμο είναι ό,τι είναι εφικτό τεχνολογικά και, όπως προαναφέρθηκε, προς «αγοραποίηση»-κέρδος. Και τούτο, κάνοντας αφαίρεση των σχέσεων και διαπλοκών επιστήμης, τεχνολογίας, μεγέθυνσης / αγοράς και εξουσίας (ό.π.). Εξ ού και το αίτημα για δημοκρατικοποίηση και έλεγχο της τεχνοεπιστήμης, για μια «επιστήμη των πολιτών».

Παράλληλα, για τους (πράσινους) περιβαλλοντιστές, οικοεκσυγχονιστές κ.λπ., τα οικολογικά όρια της οικονομικής (μεγεθυνσιακής) υλικής δραστηριότηταςν τα οποία, σύμφωνα με τους απομεγεθυνσιακούς, υπερβαίνουν τα βιοφυσικά όρια, τη βιοφυσική δυνατότητα του πλανήτη, όλο και ανανεώνονται στον χρόνο και απωθούνται παρακάτω κάθε φορά, με το τεχνικό κεφάλαιο (υδρογόνο, πυρηνική ενέργεια, ακόμα και ΑΠΕ). Στην ουσία, δεν πρόκειται και πάλι παρά για το τεχνικό αλλά και το ιδεολογικό υπο-στήριγμα του «πράσινου καπιταλισμού». Τούτος, με βάση την τεχνοκαινοτομία, μεταπηδά από τη μία αγορά (των ορυκτών καυσίμων) σε μια άλλη, την «πράσινη», σ’ έναν νέο ανταγωνισμό.

Η τεχνοπράσινη αυτή μετάβαση πραγματοποιείται με το ίδιο (αέναο) μεγεθυνσιακό αλλά και εκμεταλλευτικό μοντέλο της «προόδου» που οδήγησε στην οικοκλιματική κρίση. Και τούτο, χωρίς να παραγνωρίζεται ότι πολλές πράσινες τεχνοκαινοτομίες οικοαποδοτικότητας (π.χ. λιγότερη ενέργεια με μείωση εισροών πρώτων υλών και άρα ρύπων) «εξουδετερώνονται» από την αύξηση της χρήσης/κατανάλωσης και άρα με αύξηση του οικολογικού αποτυπώματος. Οπως επίσης η περιβαλλοντική βελτίωση (συνήθως τοπικού χαρακτήρα) δεν συνεπάγεται άνευ άλλου και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την ευζωία, αφού θα λείπει ο οικοκοινωνικός και οικοπολιτικός χαρακτήρας της παραπάνω σχέσης. Ας μην ξεχνάμε ότι η οικολογική και ειδικότερα οικοκλιματική κρίση είναι το συνδυαστικό και ταυτόχρονο αποτέλεσμα της υπερ-απεριόριστης μεγέθυνσης και των ανισοτήτων/φτώχειας. Με λίγα λόγια, η οικοτεχνολογία/καινοτομία αλλά και η νέα πράσινη μεγέθυνση δεν είναι ο σωτήρας της οικοκλιματικής κρίσης.

Ως εκ τούτου, στο πλαίσιο ενός αντιτεχνοκαινοτομικού και αντιτεχνονεοφεουδαρχικού μετώπου των πολιτών, με εναλλακτικές συνεργατικές - συνεταιριστικές οικοκοινωνικές βιώσιμες τεχνολογίες, απαιτούνται ριζικά νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, τρόπου της παραγωγής και διανομής του πλούτου αλλά και νέων δεικτών αυτού. Μορφές οι οποίες θα βασίζονται σε ριζικά διαφορετικές αξιολογικές, οικονομικές, τεχνικές αλλά και πολιτικές: αφενός δηλαδή σε μια συμβιωτική (των σχέσεων) και βιοτική (των αναγκών και όχι των μεγεθών) αξιοχρησική οικο-λο-νομία με άξονα το κοινωνικό και οικολογικό όφελος και τα κοινά και, αφετέρου, παράλληλα, σε μια ουσιαστικά αποκεντρωμένη και αποσυγκεντρωμένη/αντιιεραρχική οργάνωση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, σε αμεσοσυμμετοχική και βιοχωροτοπική (ή βιοπεριοχική) βάση. Και τούτο σ’ ένα οικοκοινωνικό, πολιτισμικό και πολιτικό σχέδιο (βλ. και S. Audier, 2021) σε μια «συντονισμένη συνολική πολιτική με θεσμική μνήμη» (Μ. Φίσερ, 2024).

Συνεπώς, μια οικοκοινωνική τεχνολογία έχει νόημα μόνο έξω από το ισχύον αξιακό μεγα-«σύστημα» της τεχνοφεουδαρχικής υπερσυγκέντρωσης και συγκεντροποίησης, διαρκούς μεγέθυνσης και χρηματιστικοποίησης των πάντων, με όλες τις οικολογικές και κοινωνικές συνέπειες που κάτι τέτοιο συνεπάγεται. Διαφορετικά, η (διαρκής) τεχνοκαινοτομία είναι ένασ τρόπος υπέρβασης, όπως είχε δείξει ο Μαρξ, του νόμου της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους (η οποία γεννά και τις κρίσεις του καπιταλισμού), ιδίως όταν αυτή χρησιμοποιείται μονοπωλιακά στην αγορά όπως σήμερα (ως ψηφιακή, με τη διαρκή δημιουργία ροών δεδομένων, αποϋλοποιημένη, πράσινη, οικοβιομηχανική, κυκλική κ.ά.).