Εκτέλεσαν ναυαγούς στη μέση του Ατλαντικού ωκεανού

Η περιπετειώδης διάσωση τριών ναυαγών ύστερα από περιπλάνηση 38 μερόνυχτων στον Ατλαντικό ωκεανό, πάνω σε μια σχεδία, αποκάλυψε ένα από τα πιο στυγνά ναζιστικά εγκλήματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη θάλασσα.

Ηταν οι μοναδικοί διασωθέντες από τα συνολικά 39 άτομα (35 ναυτικοί διαφόρων εθνοτήτων και τέσσερις Βρετανοί πυροβολητές) του ελληνικού ατμόπλοιου «Πηλεύς», το οποίο βύθισε, με δύο τορπίλες, γερμανικό υποβρύχιο.

Ομως ο κυβερνήτης και άλλα τέσσερα μέλη του πληρώματος του υποβρυχίου δεν σταμάτησαν εκεί. Με ριπές από πολυβόλα και ρίχνοντας δύο χειροβομβίδες επεδίωξαν να σκοτώσουν εν ψυχρώ όσα από τα μέλη του πληρώματος πρόλαβαν να πέσουν στη θάλασσα και πιασμένα από συντρίμμια εκλιπαρούσαν για βοήθεια.

Το αποτρόπαιο έγκλημα απασχόλησε, μεταπολεμικά, το Δικαστήριο Εγκλημάτων Πολέμου από το οποίο καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν ο κυβερνήτης του υποβρυχίου, υποπλοίαρχος Χανς-Βίλχελμ Εκ (Heinz-Wilhelm Eck) και άλλα δύο άτομα. Ηταν από τα ελάχιστα στελέχη της μονάδας υποβρυχίων του ναζιστικού Πολεμικού Ναυτικού που δικάστηκαν για εγκλήματα πολέμου!

Η συγκλονιστική υπόθεση άρχισε να ξετυλίγεται, ουσιαστικά, από τις 3 Μαρτίου 1944, οπότε το «Πηλεύς», ένα εμπορικό ατμόπλοιο, κατασκευασμένο το 1928 στην Αγγλία, ξεκινούσε για ακόμα ένα ταξίδι στον νότιο Ατλαντικό, όπου δραστηριοποιούνταν στη διάρκεια του πολέμου για λογαριασμό του βρετανικού υπουργείου Πολεμικών Μεταφορών. Αυτή τη φορά αναχώρησε, χωρίς φορτίο, από το Φρίταουν της Σιέρα Λεόνε με προορισμό τη Λα Πλάτα της Αργεντινής.

Το «Πηλεύς» ανήκε στον Κασιώτη εφοπλιστή Ηλία Χατζηλία και –όπως συνηθιζόταν τότε– ο 35χρονος πλοίαρχος Μηνάς Γ. Μαυρής ήταν συμπατριώτης του εφοπλιστή.

Υποπλοίαρχος και ένας από τους διασωθέντες ήταν ο 38χρονος Αντώνης Λιώσης από την Κοιλάδα Ερμιονίδας. Οι άλλοι δύο διασωθέντες ήταν ο 40χρονος Βρετανός λιπαντής Ρόκο Σαΐντ (Rocco Said) και ο ναύτης Δημήτρης Αργυρός. Ακόμα δύο ναυτικοί, ο ανθυποπλοίαρχος Αγης Κεφαλάς και ο Συριανός ναύτης Δημ. Κωνσταντινίδης υπέκυψαν στα τραύματά τους πάνω σε σχεδία.

Το νεότευκτο γερμανικό υποβρύχιο U-852 είχε ξεκινήσει, από τις 18 Ιανουαρίου 1944, για την πρώτη αποστολή του.

Κυβερνήτης ήταν από την περίοδο των πρώτων δοκιμών ο 28χρονος Εκ με 55 άτομα ως πλήρωμα.

Η αποστολή του ήταν να κατευθυνθεί στη βάση υποβρυχίων Πενάνγκ της Μαλαισίας, για να ενταχθεί στον στολίσκο «Μουσώνας» και να πάρει μέρος σε επιχειρήσεις στον Ινδικό ωκεανό.

Το απόγευμα της 13ης Μαρτίου το υποβρύχιο έπλεε περίπου 700 μίλια νότια του Φρίταουν, ανοιχτά των ακτών της Δυτικής Αφρικής, όταν ένας παρατηρητής εντόπισε φορτηγό πλοίο μπροστά και δεξιά από την πλώρη.

Παρότι το υποβρύχιο δεν βρισκόταν σε επιθετική περιπολία και οι εντολές ήταν να πλεύσει με απόλυτη μυστικότητα, ο κυβερνήτης αποφάσισε να επιτεθεί στο εμπορικό πλοίο, που ήταν το «Πηλεύς».

Ετσι, δίνει εντολή το υποβρύχιο να αναπτύξει πλήρη ταχύτητα και να έρθει μπροστά από τον στόχο.

Μετά από καταδίωξη δυόμισι ωρών και ενώ είχε σκοτεινιάσει, το U-852 φτάνει σε θέση βολής και εκτοξεύει δύο τορπίλες, που βρήκαν τον στόχο τους.

«[…]είδα τα ίχνη δύο τορπιλών να πλησιάζουν στην αριστερή πλευρά του πλοίου. Εδωσα εντολή στον πηδαλιούχο να κάνει ελιγμούς, αλλά δεν μπορέσαμε να τις αποφύγουμε. Δεν θυμάμαι τίποτα άλλο παρ’ εκτός ότι κάποια στιγμή βρέθηκα στο νερό», είχε πει ο Λιώσης στην κατάθεσή του στο βρετανικό ναυαρχείο, την οποία παραθέτει αυτούσια ο δημοσιογράφος Νίκος Πηγαδάς στο βιβλίο του «Εθελοντές στα κονβόι του θανάτου. Οι Ελληνες ναυτικοί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» (εκδόσεις «Το Ποντίκι», 2007). Αλλες πηγές αναφέρουν ότι από τη γέφυρα του υποβρυχίου ο Εκ παρατήρησε πως «η έκρηξη ήταν πολύ εντυπωσιακή».

Το καταδικασμένο πλοίο κατέβηκε στον βυθό μέσα σε λίγα λεπτά. Δεν γνωρίζουμε πόσοι από τους συνολικά 39 επιβαίνοντες στο «Πηλεύς» πρόλαβαν να πέσουν από το πλοίο πριν το «καταπιεί» η θάλασσα. Οσοι, πάντως, κατάφεραν να πέσουν ζωντανοί στη θάλασσα, δεν είχαν προλάβει να φορέσουν σωσίβια και πολύ περισσότερο να κατεβάσουν βάρκες. Μόνο δύο σωσίβιες σχεδίες είχαν πέσει στη θάλασσα μόλις το καράβι πήρε κλίση και σ’ αυτές προσπάθησαν να ανέβουν ναυαγοί, που φώναζαν και καλούσαν σε βοήθεια με τις σφυρίχτρες τους.

Ο Γερμανός κυβερνήτης βρισκόταν στη γέφυρα μαζί με τον γιατρό, επίατρο Βάλτερ Βαϊσπφένιχ (Walter Weisspfennig), και ζήτησε, όπως προβλεπόταν, να ανακριθούν οι ναυαγοί για να πληροφορηθεί το φορτίο του πλοίου και τον προορισμό του. Για αυτό έδωσε εντολή στον αγγλομαθή υποπλοίαρχο-μηχανικό Χανς Ρίχαρντ Λεντς (Hans Richard Lenz) να ανέβει στη γέφυρα και να συνομιλήσει με τον ανθυποπλοίαρχο του «Πηλεύς» Αγη Κεφαλά.

Ο Κεφαλάς βρισκόταν σε μια σχεδία με τον λιπαντή Σταύρο Σόγια, τον Ρώσο Πιερ Νόιμαν και ακόμα έναν αλλοδαπό, το όνομα του οποίου δεν καταγράφτηκε.

Ο Λεντς με τη βοήθεια του ανθυποπλοίαρχου Αουγκουστ Χόφμαν (August Hoffmann) μίλησε με τον Κεφαλά και τον καθησύχασε λέγοντας ότι την επομένη θα τους περισυνέλλεγαν οι Βρετανοί.

Ομως ο κυβερνήτης του υποβρυχίου εξέφρασε ανησυχία ότι το ναυάγιο θα εντοπιζόταν το πρωί από εναέριες περιπολίες και αυτό θα πυροδοτούσε έρευνες για τον εντοπισμό γερμανικών υποβρυχίων.

Γι’ αυτό, όπως ισχυρίστηκε, έδωσε εντολή να βυθιστούν οι ναυαγοσωστικές σχεδίες και ει δυνατόν να εξαφανιστεί κάθε ίχνος του ναυαγίου, γνωρίζοντας, πάντως, ότι από τα πυρά δεν θα γλίτωναν οι επιζώντες.

Ο γιατρός, ο Χόφμαν και ο δίοπος Σβέντερ (Schwender) πήραν τα πολυβόλα και άρχισαν να «γαζώνουν» τους ναυαγούς και να προσπαθούν να βυθίσουν τις σχεδίες. Ο Λεντς αρχικά εξέφρασε αντιρρήσεις για την απάνθρωπη διαταγή, αλλά στη συνέχεια πήρε το όπλο από τον δίοπο και άρχισε να πυροβολεί και αυτός μέσα στη νύχτα.

«Οι περισσότεροι άνδρες του πληρώματος βρίσκονταν ακόμη στο νερό, γαντζωμένοι από συντρίμμια. […] [από το υποβρύχιο] άνοιξαν ξαφνικά πυρ με πολυβόλα. Τρομάξαμε και προσπαθήσαμε να καλυφθούμε. Ακουγα κραυγές πόνου από τον Κωνσταντινίδη, ο οποίες είχε χτυπηθεί από τις σφαίρες σε διάφορα σημεία. […] Οι Γερμανοί μάς έριξαν επίσης χειροβομβίδες […] με αναμμένους τους προβολείς έψαχναν να διαπιστώσουν αν είμαστε όλοι νεκροί», είχε καταθέσει ο Λιώσης (Ν. Πηγαδάς, ό.π.)

Λίγο πριν από την αυγή, το υποβρύχιο είχε απομακρυνθεί. Ο Κωνσταντινίδης ήταν, ήδη, νεκρός ενώ ο Λιώσης και ο Κεφαλάς κατάφεραν να ανέβουν σε μια σχεδία. «Πονούσαμε και οι δύο, αλλά βρήκαμε μερικά φάρμακα, μπισκότα και νερό. Φτιάξαμε μια τέντα για προστασία από τον ήλιο», είχε πει ο Λιώσης, προσθέτοντας ότι 8 μέρες μετά είδαν μια δεύτερη σχεδία στην οποία βρισκόταν ο Σαΐντ και ο Αργυρός και συγκεντρώθηκαν όλοι σε μία. Ωστόσο, ο Κεφαλάς δεν άντεξε και υπέκυψε στα τραύματά του.

Μετά από 38 μέρες περιπλάνησης στον Ατλαντικό, στις 20 Απριλίου 1944, οι τρεις ναυαγοί περισυνελέγησαν από το πορτογαλικό εμπορικό «Alexandre Silva», από το οποίο αποβιβάστηκαν στην Ανγκόλα.

Τότε πληροφορήθηκαν οι Βρετανοί τα φοβερά γεγονότα της νύχτας της 13ης προς 14η Μαρτίου, χωρίς όμως ακόμα να είναι γνωστό ποιο υποβρύχιο είχε βυθίσει το «Πηλεύς».

Στο μεταξύ, το υποβρύχιο U-852, που την 1η Απριλίου είχε τορπιλίσει και το βρετανικό φορτηγό «Dahomian», έφτασε στον Ινδικό ωκεανό. Εκεί άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για την αποκάλυψη του εγκλήματος.

Το υποβρύχιο μετά από αεροπορική επίθεση των συμμάχων προσάραξε, στις 2 Μαΐου 1944, σε ακτή της Σομαλίας, όπου αιχμαλωτίστηκαν τα περισσότερα μέλη του πληρώματος.

Παράλληλα, βρέθηκε άθικτο το ημερολόγιο του πλοίου, στο οποίο υπήρχε η εγγραφή για τη βύθιση του «Πηλεύς» και σε συνδυασμό με τις καταθέσεις των τριών διασωθέντων άνοιξε ο δρόμος για την τιμωρία της δολοφονίας των ναυαγών.

Ακολούθησαν ανακρίσεις, στις οποίες ο Λεντς και κάποιοι άλλοι Γερμανοί ομολόγησαν τα γεγονότα.

Ετσι, μετά το τέλος του πολέμου η υπόθεση έφτασε στο βρετανικό Δικαστήριο Εγκλημάτων Πολέμου.

Η δίκη έγινε από τις 17 μέχρι τις 20 Οκτωβρίου 1945, στο Αμβούργο, και στην 7μελή σύνθεσή του Δικαστηρίου μετείχαν και δύο Ελληνες αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού, ο πλοίαρχος Ε. Ματθαίος και ο αντιπλοίαρχος Ν.Ι. Σαρρής.

Η διάσκεψη διήρκεσε μόλις 40 λεπτά και στη συνέχεια όλοι οι κατηγορούμενοι άκουσαν σιωπηλοί πως κρίθηκαν ένοχοι.

Ο κυβερνήτης, ο γιατρός κα2ι ο ανθυποπλοίαρχος Χόφμαν καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν στις 30 Νοεμβρίου 1945.

Ο Λεντς καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά και στις 27 Αυγούστου 1952 απελευθερώθηκε. Ο δίοπος Σβέντερ, που καταδικάστηκε σε 15ετή κάθειρξη, είχε αποφυλακιστεί στις 21 Δεκεμβρίου 1951.