«Το θέατρο οφείλει να βρίσκεται παντού»

Το Μικρό Εθνικό (πολύ μεγάλο όσον αφορά το πόσους επηρεάζει το έργο του, για να το λένε «μικρό», αλλά δεν βγάζουμε εμείς τα ονόματα) επεκτείνει τη δραστηριότητά του σε πολύ νευραλγικούς κοινωνικούς τομείς και φορείς: σε σωφρονιστικά ιδρύματα, στο 18 Ανω και το ΚΕΘΕΑ (ή έστω ό,τι έχει μείνει από αυτά μετά τη λαίλαπα υποβάθμισής τους από την κυβέρνηση Μητσοτάκη), ακόμα και όσον αφορά την «Πολιτιστική Συνταγογράφηση». Και για να μη λέμε πολλά, αρκεί να θέσουμε μία ερώτηση: Πόσο διαφορετική θα ήταν η κοινωνία μας, πόσο διαφορετικοί θα ήμασταν εμείς οι ίδιοι, εμείς, τα παιδιά μας, οι φίλοι μας, αν ο πολιτισμός διαχεόταν δίχως διακρίσεις σε όλα τα κοινωνικά στρώματα; Αν όλοι είχαν πρόσβαση σε αυτόν;

Οχι, το Εθνικό δεν έχει τη δυνατότητα για κάτι τέτοιο. Μόνο η κυβέρνηση την έχει. Η συγκεκριμένη δεν το επιθυμεί, ωστόσο το Εθνικό Θέατρο, μέσω και του Μικρού Εθνικού (Μ.Ε.), του καλλιτεχνικού του διευθυντή Γιάννη Μόσχου (με θητεία που ο ίδιος επέλεξε, διατηρώντας την αξιοπρέπειά του, να λήξει σε έναν μήνα) και της υπεύθυνης του Μ.Ε., Μαρίας Μαγκανάρη, κάνει πολλά. Πολλά και σημαντικά προς μία και μόνη κατεύθυνση.

Και αυτή μάς την αποκαλύπτει η ίδια η κ. Μαγκανάρη: «Μέσα από τις πλούσιες καλλιτεχνικές, εκπαιδευτικές και ερευνητικές του δράσεις, το Μ.Ε. κάνει πράξη τις θεμελιώδεις αρχές του θεάτρου: τη ζωντανή αλληλεπίδραση, τη διαλεκτική, τη συν-δημιουργία».

«Η πρόταση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Γιάννη Μόσχου, να αναλάβω το Μικρό Εθνικό ήταν αναπάντεχη και τιμητική. Με έβαλε σε πολλές σκέψεις, καθώς οτιδήποτε απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους απαιτεί τη μέγιστη φροντίδα και εύλογα αποτελεί μεγάλη ευθύνη. Από τον περασμένο Φεβρουάριο κοιμάμαι και ξυπνάω με αυτή τη σκέψη» συνεχίζει. «Το Μικρό Εθνικό έχει εδώ και χρόνια πλούσια και πολύπλευρη δράση. Αποτελεί μια μεγάλη ομπρέλα κάτω από την οποία βρίσκονται οι παραστάσεις της παιδικής και της εφηβικής σκηνής, τα εργαστήρια για όλες τις ηλικίες, κοινωνικές και εκπαιδευτικές δράσεις. Στο σύντομο χρονικό διάστημα αφότου ανέλαβα και καθώς θα έπρεπε να ληφθούν αποφάσεις προγραμματισμού, αισθάνθηκα την ανάγκη να εστιάσω σε δύο έννοιες που θεωρώ κομβικές για τη σχέση μας με την τέχνη αλλά και με τη ζωή: τις έννοιες της σύνδεσης και της σύνθεσης.

»Μικροί και μεγάλοι δεχόμαστε καταιγισμό από πληροφορίες και ερεθίσματα κάθε είδους, όμως τι από όλα αυτά μένει; Πολύ συχνά τα πράγματα γίνονται για να γίνουν, επιφανειακά. Υπάρχει γύρω μας πολύ από αυτό το θέατρο που μοιάζει με τέχνη, αλλά δεν είναι. Καταναλώνουμε θεάματα και εμπειρίες αποσυνδεδεμένοι από τα συναισθήματά μας και από τους άλλους και συχνά σ’ αυτό ωθούμε και τα παιδιά μας. Ωστόσο η εμβάθυνση προϋποθέτει τη σύνδεση, προϋποθέτει το να διακινείται στ’ αλήθεια κάτι και βέβαια προϋποθέτει το να διαθέτουμε τα εργαλεία που μας βοηθούν να συνθέσουμε. Ενας μεγάλος πολιτιστικός οργανισμός όπως το Εθνικό Θέατρο (και το Μικρό Εθνικό που αποτελεί ένα από τα πιο ζωντανά κομμάτια του) έχει εξ ορισμού μια τέτοια “εκπαιδευτική” υποχρέωση απέναντι στο κοινό του. Την εποχή που η Αγορά σαρώνει τα πάντα, η υπεράσπιση της αισθητικής καθώς και των αξιών του ανθρωπισμού αποτελεί πράξη επαναστατική και χρέος απέναντι στη νέα γενιά. Αυτά μαζί με το πραγματικό άνοιγμα στην κοινωνία καθορίζουν, κατά τη γνώμη μου, το στίγμα του κάθε οργανισμού».

Γενναία λόγια. Γενναία, ναι, και μάλιστα πολύ, ειδικά στους δικούς μας καιρούς που βρίθουν χυδαιότητας σκέψης και δράσης. Παρ’ όλα αυτά μένει να κριθούν και ως προς την αποτελεσματικότητά τους.

Το θέατρο είναι σπουδαίο εργαλείο σε πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν διαφόρων ειδών κοινωνικούς αποκλεισμούς

Πού θα ρίξει το βάρος της η κ. Μαγκανάρη; «Ως άνθρωπος που αντλεί τη θεατρική του καταγωγή από ομάδες και που πιστεύει πολύ στην έννοια της κοινότητας, θεώρησα κρίσιμο να ενισχυθούν οι δίαυλοι επικοινωνίας των ανθρώπων που συνθέτουν αυτήν την κοινότητα του Μικρού Εθνικού. Το ρεπερτόριό μας σχεδιάστηκε με αυτή τη λογική - η κάθε παράσταση να μην είναι μια μοναχική πρόταση αλλά κομμάτι μιας αλυσίδας δράσεων. Εχει σημασία η κάθε δημιουργική περιοχή να “ανοίγει” προς μια άλλη και να συνδιαλέγεται μαζί της, γι’ αυτό και θεωρώ σημαντικό οι παραστάσεις μας να πλαισιώνονται από εργαστήρια και παράλληλες, ανοιχτές εκδηλώσεις.

»Βασική μας μέριμνα το πώς, μέσα από ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές προτάσεις, ανοίγουμε έναν δρόμο στα παιδιά και στους εφήβους να διερευνήσουν κομβικά ερωτήματα που τους αφορούν ως μέλη μιας κοινότητας: Υπάρχει συλλογική μνήμη και πόσο τη χρειαζόμαστε; Πόσο αυτονόητες είναι έννοιες όπως η ελευθερία, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη; (αυτό επεξεργάζεται η παράσταση «Τα Γενέθλια» της Ζωρζ Σαρή). Πώς συνδεόμαστε με τους άλλους στον ψηφιακό και πώς στο αληθινό κόσμο; Πώς αντιδρά η κοινότητα όταν καταπατάται η ελευθερία ή η αξιοπρέπεια ενός; (αυτά εκτίθενται στην παράσταση «Μετά το πάρτι» της Μαρίας Ζαβάκου). Πώς συνδέονται η νεότητα και το γήρας; Μπορούν οι διαφορετικές γενιές να επικοινωνήσουν και, γιατί όχι, να πετάξουν; (όπως φαίνεται στην παράσταση «Ο Νιλς Χολγκερσον, η Λιλίκα και τα τέσσερα Πι» σε κείμενο και σκηνοθεσία Ηλία Κουνέλα)».

Ανοιγμα στην κοινωνία

«Οσοι ασχολούμαστε με το θέατρο γνωρίζουμε τις ευεργετικές του -θεραπευτικές τολμώ να πω- ιδιότητες» εξηγεί η κ. Μαγκανάρη. «Θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό ότι το Μικρό Εθνικό συμβάλλει στην υλοποίηση κοινωνικών δράσεων που αποδεικνύουν στην πράξη πόσο σπουδαίο εργαλείο είναι το θέατρο σε πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν διαφόρων ειδών κοινωνικούς αποκλεισμούς. Το θέατρο οφείλει να βρίσκεται παντού: σε φυλακές και ψυχιατρεία, σε νοσοκομεία και δομές απεξάρτησης, σε σχολεία όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων.

Ταυτόχρονα, είμαι πολύ χαρούμενη που από την περασμένη άνοιξη υλοποιούμε το α’ πιλοτικό πρόγραμμα της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης (σ.σ. Το πρόγραμμα υλοποιείται από τη Διεύθυνση Παραστατικών Τεχνών και Κινηματογράφου του υπουργείου Πολιτισμού με τη χρηματοδότηση του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» και σε συνεργασία με το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακρίβειας «Κώστας Στεφανής»/ΕΠΙΨΥ). Για πρώτη φορά συνάνθρωποί μας όλων των ηλικιών που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας ή ψυχολογική επιβάρυνση από χρόνιες ασθένειες και αναπηρίες, έρχονται στο Εθνικό και συμμετέχουν (δωρεάν φυσικά) σε εργαστήρια θεάτρου και δραματοθεραπείας, κοινωνικοποιούνται και δημιουργούν. Στόχος της δράσης, που ξεκίνησε πιλοτικά τον Απρίλιο 2024, είναι η ανακούφιση του ψυχικού φορτίου και η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ωφελούμενων.

»Επιπλέον, φέτος επαναφέραμε το Επισκεπτήριο, μια κοινωνική δράση που απευθύνεται σε συνανθρώπους μας, οι οποίοι τη δεδομένη στιγμή της ζωής τους αδυνατούν να έρθουν στο θέατρο γιατί νοσηλεύονται. Ο Ηλίας Κουνέλας και οι συνεργάτες του επισκέπτονται νοσοκομεία και δίνουν παραστάσεις μέσα στους θαλάμους. Πρόκειται για ένα εγχείρημα που πραγματοποιούνταν από το 2014 έως και τον Μάρτιο του 2020, καρπός συνεργασίας του Εθνικού Θεάτρου και των Υγειονομικών Υπηρεσιών του υπουργείου Υγείας, που περιλάμβανε περισσότερες από 1.000 παραστάσεις, χωρίς φυσικά οικονομικό αντίτιμο: ασθενείς σε κέντρα αποκατάστασης, σε θαλάμους δημόσιων νοσοκομείων και σε ψυχιατρεία θα έρθουν και πάλι σε επαφή με τη θεραπευτική και ευεργετική λειτουργία του θεάτρου.

»Παράλληλα, ο Στάθης Γράψας συνεχίζει και φέτος το Εργαστήρι Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων (ΕΠΑΚ) σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Συγκεκριμένα, με την άδεια της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, το Εθνικό Θέατρο πραγματοποιεί κύκλο θεατρικών εργαστηρίων προσωπικής ανάπτυξης για τους κρατούμενους στο Ειδικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Νέων Αυλώνα (ΕΣΚΝΑ) και στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού (ΨΚΚ), καθώς και σε άλλα σωφρονιστικά καταστήματα κράτησης της χώρας με αμιγώς συμβουλευτικό χαρακτήρα. Θεωρούμε πως με την απελευθερωτική δύναμη της τέχνης στα εργαστήρια προσωπικής ανάπτυξης οι συμμετέχοντες θα έχουν έστω τη δυνατότητα να ιχνηλατήσουν έναν νέο δρόμο ενδοσκόπησης και αυτογνωσίας.
Τέλος, η Ολια Λαζαρίδου και οι συνεργάτες της, Κλειώ Μακρή και Στέλιος Βαφέας, πραγματοποιούν και φέτος το Πρόγραμμα εργαστηρίων με άτομα από δομές απεξάρτησης (18 Ανω, ΚΕΘΕΑ). Στόχος του προγράμματος είναι να φέρει τους/τις συμμετέχοντες/ουσες σε επαφή με το θέατρο, δίνοντάς τους ένα βήμα για να εκφραστούν δημιουργικά και να μοιραστούν τις καλλιτεχνικές τους ευαισθησίες» μας λέει. Πέραν των ουκ ολίγων παραπάνω, εγκαινιάζεται ένα εργαστήριο θεατρικής φωτογραφίας που απευθύνεται σε εφήβους. «Πώς βλέπουν οι έφηβοι το θέατρο μέσα από τον φακό και πώς καταγράφουν και ερμηνεύουν αυτό που βλέπουν επί σκηνής;» αναρωτιέται ο φωτογράφος Κάρολ Γιάρεκ, εμψυχωτής του συγκεκριμένου εργαστηρίου.

Ολα τα παραπάνω, ξαναλέμε, είναι όχι μόνο καλές προθέσεις, αλλά και συγκεκριμένες δράσεις, ως αποτέλεσμα σχεδιασμού και στοχοπροσήλωσης. Σε τι; Η Μαρία Μαγκανάρη μάς το λέει ξεκάθαρα: «Σ’ έναν κόσμο που αλλάζει με ρυθμούς που αδυνατούμε να παρακολουθήσουμε, με πληροφορίες και αφηγήσεις αποσπασματικές που συχνά χάνουν το νόημά τους, σ’ έναν κόσμο που κάποτε μας τρομάζει και μας ωθεί στην ιδιώτευση, το Μικρό Εθνικό επιλέγει για τη σεζόν 2024-25 να εστιάσει σε δύο κομβικές για την καλλιτεχνική δημιουργία έννοιες: τις έννοιες της σύνδεσης και της σύνθεσης. Γιατί δίχως σύνθεση, δεν υπάρχει σύνδεση».