«Eίχε κάθε δικαίωμα να καυτηριάζει»

To KKE αποτίμησε, τοποθέτησε και –εννοείται– τοποθετεί και σήμερα πολύ ψηλά την ανεκτίμητη προσφορά του Μάνου Χατζιδάκι, ενός από τους μεγαλύτερους πυλώνες ή, καλλίτερα, στυλοβάτες της σύγχρονης ελληνικής μουσικής, την οποία σύνδεσε αδιάρρηκτα με όμορφους στίχους και τις υπέροχες φωνές τραγουδιστών και τραγουδιστριών που ο ίδιος επέλεξε και συνέβαλε στην ανάδειξή τους. Ο Μάνος διακρίθηκε όχι μόνο για την καλλιτεχνική του αξία αλλά και για ορισμένα χαρίσματα του χαρακτήρα του, ανάμεσα στους πιο πρωτοπόρους της δράσης για την πολιτιστική καλλιέργεια του λαού, την ανάπτυξη της αισθητικής αντίληψής του. Τις συναυλίες, λόγου χάρη, δεν τις αντιμετώπισε σαν μια μορφή ψυχαγωγίας μέσω της οποίας μπορείς να ξεφύγεις και να ξεχάσεις κοινωνικά βάσανα, προσωπικές αναζητήσεις και ανησυχίες. Τον θυμόμαστε αναπολώντας το πάθος του, την ανεκτίμητη και ακούραστη επιμονή του να υψωθεί ένα συλλογικό, αγωνιστικό τείχος απέναντι στη λογική του εφήμερου, του ευκαιριακού, του επιφανειακού, κάθε είδους «δήθεν». Αντιπάλεψε, χρησιμοποιώντας καυστική γλώσσα, την εμπορευματοποίηση και τον εκχυδαϊσμό της τέχνης, τη χρησιμοποίηση του πολιτισμού, όλων των μορφών του, ως εμπορεύματος, τουριστικού προϊόντος, ως μέσου αλλοτρίωσης της κοινωνικής συνείδησης. Αν ζούσε σήμερα, τολμώ να πω με σιγουριά ότι η πολεμική του θα έφτανε σε απίστευτα ύψη, καθώς ήταν, μετά λόγου γνώσης, παθιασμένα ασυμβίβαστος.

Μια απόδειξη για τα παραπάνω: η μοναδική προσωπική του στάση, όταν το 1961 απέσπασε το Οσκαρ καλύτερου τραγουδιού και ειδικότερα ως πρωτότυπου για τα «Παιδιά του Πειραιά». Ο ίδιος όχι μόνο δεν πέταξε στον έβδομο ουρανό με πανηγυρισμούς αυτοεπιβεβαίωσης, αντίθετα επέλεξε συνειδητά να μην παρευρεθεί στη βράβευση, με αποτέλεσμα να φτάσει στο σπίτι του το αγαλματίδιο ταχυδρομικώς. Ο ίδιος δήλωσε στην πορεία ότι ένα απλό τραγούδι του έφερε ένα Οσκαρ, όμως η φιλοδοξία του και οι καλλιτεχνικές του υποχρεώσεις δεν σταματούσαν σ’ αυτό.

Ο Μάνος είχε κάθε δικαίωμα να καυτηριάζει, γιατί δεν περιορίστηκε στην εναντίωση, αλλά με το έργο του έδειχνε τον δρόμο, έδινε δημιουργική απάντηση σε προϊόντα «πολιτιστικής» μπόχας, απόδειξη μεγάλη του πόσο πολύ αγαπούσε τον λαό. Κατά τη γνώμη μου, η κορύφωση της προσφοράς του ήταν η περίοδος κατά την οποία διετέλεσε διευθυντής του Τρίτου Προγράμματος της κρατικής ραδιοφωνίας με αποτέλεσμα να υπάρξουν αξιοσημείωτες εκπομπές υψηλής ποιότητας και ποικιλίας, ενώ συνέβαλε στη διοργάνωση σημαντικών πολιτιστικών εκδηλώσεων στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις. Το έργο του στο Τρίτο Πρόγραμμα αποτελεί χαρακτηριστική απόδειξη της ακλόνητης επιλογής προσφοράς στον λαό. Το ίδιο ισχύει και για την Ορχήστρα των Χρωμάτων που ίδρυσε το 1989, που παρουσίαζε έργα κλασικών και σύγχρονων συνθετών. Σταματώ εδώ καθώς δεν είμαι το κατάλληλο πρόσωπο για να μιλήσω για τη μουσική παιδεία και το καλλιεργημένο ταλέντο του Μάνου Χατζιδάκι, την πολύπλευρη σύνθετη προσφορά του.

Θα θυμίσω ένα απόσπασμα από την ομιλία που έγινε εκ μέρους της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ στη συναυλία που διοργανώσαμε προς τιμήν του Μ. Χατζηδάκη στις 8 Σεπτεμβρίου 2008 στη Ρωμαϊκή Αγορά (Πλάκα), την οποία εντάξαμε στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα 90 χρόνια παρουσίας και δράσης του κόμματος, στην οποία μάλιστα παρευρέθηκαν ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, εκπρόσωποι της Βουλής, ο υπουργός Πολιτισμού και εκπρόσωποι της Τοπικής Διοίκησης. Σε αυτή την ομιλία δίναμε απάντηση σε καλοπροαίρετες απορίες αλλά και σε υποβολιμαία σχόλια γιατί το ΚΚΕ αποφάσισε να τιμήσει έναν μεγάλο καλλιτέχνη, αφού είχαμε μεταξύ μας τόσο διαφορετικές πολιτικές απόψεις και ιδέες. Ενα χαρακτηριστικό απόσπασμα της απάντησής μας: «…Ο Μάνος Χατζιδάκις […] στις μουσικές και τα τραγούδια του, εμπνευσμένα από λαϊκές φόρμες και μπολιασμένα με έντονο λυρισμό, ζουν και αναπνέουν ο κόσμος της αθηναϊκής γειτονιάς, οι μοναχικοί και συλλογικοί ήρωές της, της αξιοπρέπειας και του αγώνα, οι γυναικείες μορφές, ακόμα κι οι φιγούρες ενός κοινωνικού περιθωρίου που έρχονται σε ευθεία, έστω αυθόρμητη, αντιπαράθεση με τις εκφράσεις του μικροαστισμού. […] Δεν συμφωνούσαμε σε όλα όσο ζούσε. Οι διαφωνίες μας όμως δεν ξέφυγαν ποτέ από τα όρια μιας κοινής αναζήτησης και μιας ειλικρινούς συζήτησης για την ανάγκη αντίστασης…».

Η λαϊκότητα του Μάνου ήταν φυσική, γνήσια, αφού μεγάλωσε με μεγάλες οικονομικές οικογενειακές δυσκολίες, που τον οδήγησαν να δουλέψει ως φορτοεκφορτωτής στο λιμάνι, παγοπώλης στο εργοστάσιο του Φιξ, υπάλληλος στο γνωστό φωτογραφείο του Μεγαλοοικονόμου, ακόμα και ως βοηθός νοσοκόμος στο 401 Νοσοκομείο. Μελέτησε το ρεμπέτικο τραγούδι και κατάλαβε βαθιά τη μεγάλη αξία του. Δούλεψε πολύ για να επεκτείνει τις μουσικές του γνώσεις, ακόμα και στα σκληρά χρόνια της τριπλής κατοχής πήγαινε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ως ακροατής των παραδόσεων, διαλέξεων.

Στα κατοχικά χρόνια πήρε μέρος στο κίνημα της EΑΜικής αντίστασης ως μέλος της ΕΠΟΝ και συγκεκριμένα στην οργάνωση του Παγκρατίου, έγραφε άρθρα και ποιήματα για τα παιδιά στο περιοδικό της, «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ», με το ψευδώνυμο Πέτρος Γρανίτης. Συμμετείχε στο δεύτερο κλιμάκιο του θιάσου «Ενωμένοι Καλλιτέχνες» με συντονιστή τον Γιώργο Σεβαστίκογλου. Ετσι γνώρισε τον Μίκη Θεοδωράκη, συνδέθηκαν στην πορεία με καλή φιλία. Στην πορεία, το 1946, αποστασιοποιήθηκε πολιτικά, δεν έγινε, όμως, ποτέ ο γνωστός τύπος του αντικομμουνιστή που επικράτησε, στη συνέχεια, με πολύμορφες ώς και δραματικές άμεσες και έμμεσες συνέπειες στην καθημερινότητα του λαού.

Τη συναυλία τη χρωστούσαμε στον Μάνο Χατζιδάκι, δυστυχώς δεν έγινε στην ώρα της, αλλά αυτό δεν μετρίασε τη σημασία της. Η απόφαση για την πραγματοποίησή της ήταν παλιά (1993-94) σε συνεννόηση μαζί του. Σε συνεννόηση αφού προηγήθηκε δική του πρωτοβουλία και πρόταση για μια συναυλία με έργα του, στην αίθουσα εκδηλώσεων της Κ.Ε. στον Περισσό, που τελικά ματαιώθηκε λόγω της επιδείνωσης της υγείας του, ιδιαίτερα μετά την επιστροφή του από νοσοκομείο που είχε επισκεφθεί στο Λονδίνο.

Δεν ξεχνάμε τον Μάνο, όχι μόνο γιατί τα τραγούδια του συγκινούν και σήμερα, όχι μόνο για την υπέροχη μουσική του, αλλά και για τη συνολική παρουσία του στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή, στην επικαιρότητα του αγώνα για την ικανοποίηση των πιεστικών ανθρώπινων αναγκών που επιτάσσουν εκτός των άλλων και τη διαμόρφωση-απόλαυση των λαϊκών αισθητικών και πολιτιστικών αντιλήψεων.

*Τέως γ.γ. του ΚΚΕ