Ο Χατζιδάκις, ο Αύγουστος και τ’ Ανώγεια

Ο Αύγουστος στα Ανώγεια είναι ο μήνας που πειθαρχούν τα γύρω βουνά. Για την ακρίβεια, σωπαίνουν. Μονάχα ο Ψηλορείτης εκεί κοντά στον Δεκαπενταύγουστο πάντα κάτι θυμάται, κάτι το βαθύ, το πέτρινο. Οι διηγήσεις του είναι όπως οι προσευχές. Αν δεν κοιτάς προς τον ουρανό, δηλαδή την κορυφή του, δεν θα τις ακούσεις, κι ούτε ποτέ θα νιώσεις τον βαθύ αναστεναγμό τους.

Ο Χατζιδάκις έβρισκε πάντα τη θέση που μπορούσε να αγναντεύει αυτό το αινιγματικό βουνό, όπως το έλεγε. «Ο Ψηλορείτης βαδίζει, δεν είναι ακίνητος» μου είπε κάποια στιγμή. «Είναι βουνό-αχθοφόρο που μεταφέρει από τόπο σε τόπο το μικρό ξωκλήσι της κορφής του. Συμπάσχει με τους προσκυνητές που αδυνατούν να φτάσουν στα ύψη του».

«Θα με λες Μάνο, κι εγώ όπως θέλω». (Γελώντας αυτό) Ακαριαίος ο ενικός στην πρώτη πρώτη μας συνάντηση. «Εσείς οι νέοι –συνέχισε– το ξέρετε καλά, κι αν όχι το υποψιάζεστε, ότι ο πληθυντικός είναι φλύαρος και, με τρόπο ανόητο, επιβλητικός».

Ο Χατζιδάκις βάδιζε αργά, με τα χέρια στις τσέπες, με συχνές μικρές στάσεις. Καθώς μιλούσε, τα χείλη του αντάμωναν με την κίνηση των ματιών του, μια ομοιοκατάληκτη συνθήκη, μια ομόφωνη έκφραση, που θαρρείς και αναζητούσε ακόμη και σε αυτό τον ευγενή ταυτόσημο ρυθμό.

Μου εξηγούσε ότι η λέξη Ανώγεια δεν σηματοδοτεί και δεν νοηματοδοτεί απαραίτητα την ορεινή θέση του χωριού. Είχε δική του ερμηνεία. Το Α, έλεγε, μαρτυρεί τη μικρή απόσταση του τόπου από τον θεό, το Νω ως ανορθόγραφο συναντιέται με το Νογώ, δηλαδή με την έντονη αίσθηση των Ανωγειανών να αισθάνονται το βάθος των πραγμάτων.

Ομως εκεί που κρατούσε παραπάνω τον συλλογισμό του –και μαζί γοητευμένος– είναι το Γεια. Ενα χωριό, έλεγε, που χαιρετά και χαιρετίζει με το όνομά του. Κάπως έτσι μοίραζε τη λέξη Ανώγεια.

Ο Χατζιδάκις ξενυχτούσε. Είχε τρόπο νυχτερινό να σωπαίνει και τρόπο μεταμεσονύχτιο να θυμάται. Το τσιγάρο το άναβε γερμένος στο πλάι της καρέκλας, σαν να ομολογούσε ένα ένοχο μυστικό στον αναπτήρα. Θαρρείς και περίμενε κάποιος να τον επιπλήξει. Το γαλακτομπούρεκο της Βάλιας και της Αλκυόνης (θρυλικές ζαχαροπλάστριες) σχεδόν πάντα δίπλα στον ελληνικό καφέ, μοιρασμένο σε περίτεχνα κομμάτια. Θα στάξει κάποτε το σιρόπι στο παντελόνι του. Κάποιος θα τρέξει με βρεγμένη πετσέτα. Ο Χατζιδάκις θα πει: «Είναι μια σπονδή στη γεύση, ας το αφήσουμε».

Ηταν βράδυ Κυριακής, από εκείνα τα βράδια του Αυγούστου που δεν μετανιώνεις για τίποτα. Θαρρείς κι όλα τα λάθη σου έγιναν για να ζήσεις την ομορφιά μιας τέτοιας νύχτας.

Ο Χατζιδάκις ήταν χαρούμενος. Το προηγούμενο βράδυ είχε παρουσιάσει στο Θέατρο Ν. Ξυλούρης τον Νικόλα Πιοβανι.

Είχα πάρει τη μεγάλη απόφαση: να δείξω στον Χατζιδάκι εκείνα τα νεανικά μου κείμενα, τα ασχεδίαστα, τα αμοντάριστα, τα αγύμναστα.

Κανείς δεν ξέρει τι απόγινε αυτό το τετράδιο μάρκας Σούπερ - Διεθνές.

Μάνο, όπως βλέπεις ήρθα με την πραμάτεια μου. Δεν του είχα μιλήσει έως τότε για τις στιχουργικές μου απόπειρες. «Είσαι εκκωφαντικά ερωτευμένος» μου είπε διαβάζοντας το πρώτο πρώτο κείμενο. Υπεκφεύγει, σκέφτηκα, μάλλον το βρήκε εντελώς αδιάφορο. Στο αμέσως επόμενο, απευθύνθηκε στον Νίκο Μαμαγκάκη. Ηταν στη διπλανή παρέα. «Νίκο μου, σου βρήκα ρεφρέν για ζεϊμπέκικο». «Μάνο μου», απαντά ο Μαμαγκάκης, «έχω πάψει από καιρό να γράφω ζεϊμπέκικα». «Αρνείσαι να το ακούσεις;». Η συνέχεια της συνομιλίας τους τρυφερή, με καρφώματα πειραχτικά, ένιωθα ότι με έβγαζε από το παιχνίδι και ο Χατζιδάκις θα μου παρέδιδε το τετράδιο, όπως σε μαθητή το απολυτήριο, που πολύ τον συμπόνησε ο γυμνασιάρχης.

Ομως ο Μάνος, για καλή μου τύχη, επανήλθε. Αυτή τη φορά με χατζιδακική προσοχή. Τα διάβασε όλα. Κάποιες στιγμές ανασήκωνε το βλέμμα του κοιτώντας με, έτσι, που ο γρίφος της γνώμης του γινόταν βασανιστικός και μυστήριος.

«Υπάρχουν τραγούδια κρυμμένα στα κείμενά σου» μου είπε. «Βρες το μυστικό, να τα αντλήσεις. Θα σε βοηθήσει σε αυτό η μελέτη των στίχων του Νίκου Γκάτσου. Πρόσεξε. Η μελέτη, όχι η ανάγνωση».

Πέρασε καιρός από τότε. Τον συνάντησα στην Αθήνα στο σπίτι του στην οδό Ρηγίλλης. Τους ανθρώπους τούς μετράς και από τον τρόπο που ανοίγουν την πόρτα του σπιτιού τους να σε υποδεχτούν. Κι ο Χατζιδάκις κρατούσε την πόρτα ανοιχτή, ώσπου να βρεις τη θέση που θα καθίσεις.

Ηταν κεφάτος, ομιλητικότατος κι όπως συνήθως αινιγματικός.

Μου μίλησε για πολλά. Στάθηκε παραπάνω σε μια «ελληνική αλήθεια». Ετσι ακριβώς τη βάφτισε. «Εδώ σε ξέρουν ως όνομα, κι αφού σου κάνουν την τιμή να σε ξέρουν, σε ανταμείβουν με άγνοια για το έργο σου. Είναι επίμονο το κακό. Χατζιδάκις για τους πολλούς –συνέχισε– είναι τα “Παιδιά του Πειραιά”, τα τραγούδια με τον Φίνο στις ταινίες και το “Χάρτινο το φεγγαράκι”».

Είχε βραδιάσει. Ωρα για τον Σείριο, μου είπε. Ηταν υπόσχεσή του να πάμε παρέα εκεί στην Πλάκα, εκεί που –όπως έγραψε ο Γκάτσος για τα παιδιά του Σείριου– «τις νύχτες που κοιτάν τον ουρανό ένα άστρο σα φτερό θαλασσινό παράξενα παιδεύει το μυαλό τους».

Πίσω μας ακριβώς, και λίγο πριν ανέβουμε τα σκαλοπάτια του Σείριου, μια γυναίκα κι ένας άντρας αγκαλιασμένοι μονολογούν φωναχτά: «Μπροστά μας είναι ο Χατζιδάκις, μίλα του, μίλα του», ακούγεται να λέει η γυναίκα στον άντρα, «μίλα του».

Ο Χατζιδάκις θα γυρίσει το κεφάλι του ευγενικά, είχε ακούσει την προτροπή και αφού τους καλωσόρισε, ρώτησε τον άντρα. «Θα μου πείτε το αγαπημένο σας τραγούδι από το έργο μου;». Ο άντρας απάντησε αμέσως, λέγοντας στον Χατζιδάκι ότι τον έχει σημαδέψει η «Απονη ζωή» (Ξαρχάκος - Παπαδόπουλος). Τότε ο Χατζιδάκις, με χαμόγελο υπαινικτικό (πλάνο που θα ζήλευε ο Φελίνι) μου είπε ψιθυριστά: «Φαντάζομαι να άκουσες πόσο άδικη είναι η ζωή».

Τον ευχαριστώ...

*Στιχουργός και ραδιοφωνικός παραγωγός, παραγωγός τα τελευταία χρόνια της εκπομπής «Πάμε εκεί που λεν τραγούδια» (μεταδίδεται κάθε Σάββατο και Κυριακή στις 11.00 και για δυο ώρες, στο Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΑ, 103,7)