Τα πρώτα ξενοδοχεία της Αθήνας

Στην ιστορία των πρώτων ξενοδοχείων αποτυπώνεται ο ταχύς ρυθμός ανάπτυξης της Αθήνας ως πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Είναι ενδεικτικό ότι κατά τη σύσταση του σύγχρονου κράτους υπήρχε μόνο ένα ξενοδοχείο στην ερειπωμένη Αθήνα, αλλά μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο αρχίζει θεαματική αύξησή τους. Ομως, καθώς η λειτουργία τους γίνεται γνωστή από μαρτυρίες περιηγητών, ξένων στρατιωτικών ή αρχαιολόγων, η «χαρτογράφησή» τους έχει «θολά» σημεία.

Από μαρτυρίες μαθαίνουμε ότι πριν από την Επανάσταση στην Αθήνα υπήρχαν λίγα χάνια, αλλά οι ξένοι επέλεγαν να διαμένουν σε σπίτια φιλοξενούμενοι ή έναντι ενοικίου.

Για παράδειγμα, η λαίδη Εστερ Στάνχοουπ που πέρασε, περίπου το 1812, από την Αθήνα περιγράφει («Στη χώρα του φεγγαριού», Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2022) ότι νοίκιασε ένα σπίτι από το οποίο είχαν φύγει οι ένοικοί του πριν από την άφιξή της.

Σε αντίθεση με τα χάνια, όπου «το τραπέζι ήταν ένας μεγάλος στρογγυλός δίσκος χωρίς πόδια που το τοποθετούσαν στο πάτωμα», όπως γράφει η Β. Μπουσέ («Η καθημερινή ζωή στην Ελλάδα του Οθωνα», Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2020), στο σπίτι που έμεινε η Στάνχοουπ, οι ιδιοκτήτες «είχαν προμηθευτεί μερικές καρέκλες και ένα τραπέζι, έπιπλα που εκείνη την εποχή δύσκολα έβρισκε κανείς στα δωμάτια της Τουρκίας». Ομως, όπως και στα χάνια, δεν υπήρχαν κρεβάτια. Για τη λαίδη διαμορφώθηκε ένα «κρεβάτι εκστρατείας [που] τοποθετήθηκε πάνω σε σανίδια που στηρίζονταν σε δύο τρίποδα», αλλά οι συνοδοί της κοιμήθηκαν στο πάτωμα.

Το 1833, όπως γράφει στα απομνημονεύματά του ο Βαυαρός αξιωματικός Χριστόφορος Νέζερ, λειτουργούσε στην Αθήνα μόνο ένα ξενοδοχείο «κατά τον ευρωπαϊκό τρόπο». Η λειτουργία του είχε ξεκινήσει περίπου έναν χρόνο νωρίτερα, σε ένα παλιό τουρκικό σπίτι, στην Πλάκα, με δυνατότητα φιλοξενίας 12 ατόμων. Ονομαζόταν «Albergo Nuono» (Νέο Ξενοδοχείο) και ανήκε στον Ιταλό πρώην λοχαγό Καζάλι και στη Βιεννέζα σύζυγό του.

Ο Γάλλος ποιητής Λαμαρτίνος, που πέρασε από την Αθήνα τον Αύγουστο του 1832, έγραφε ότι «είχε ασβεστωμένα δωμάτια, σωστά επιπλωμένα, δροσερή αυλή με μια πηγή και λίγη σκιά... Ελληνες υπηρέτες πρόθυμους και έξυπνους. Δεν ήταν διόλου χειρότερα απ’ ό,τι θα συναντούσαμε σε κάποιο δρόμο της Ιταλίας, της Αγγλίας ή της Ελβετίας». Στο εστιατόριο, το μενού αναγραφόταν σε ένα μακρόστενο χαρτί, αναφέρονταν διάφορα πιάτα, με εδέσματα όπως ψητό μοσχάρι, μοσχαρίσιο φιλέτο γεμιστό κ.ά., τα οποία κατέληγαν όλα να μαγειρεύονται με κρέας από τράγο! Εκτός αυτού οι μερίδες ήταν μικρές και πολύ ακριβές.

Το ζεύγος Καζάλι, μονόφθαλμοι αμφότεροι και πολύ έξυπνοι άνθρωποι, έκανε μεγάλη περιουσία και έζησε με χλιδή, αλλά ενεπλάκη σε δικαστικές περιπέτειες, χρεοκόπησε και πέθαναν και οι δύο στη φυλακή.

Κατά τη λειτουργία του, το ξενοδοχείο μετονομάστηκε τουλάχιστον δύο φορές. Το 1834-1835 αναφέρεται ως «Ξενοδοχείο Ευρώπη» και το 1836 ως «Βασιλικό».

Είναι άγνωστο γιατί μετονομάστηκε. Πιθανόν έγινε επειδή εκείνα τα χρόνια ξεκινάει τη λειτουργία του και ένα άλλο ξενοδοχείο με το όνομα «Ευρώπη», στην οδό Αιόλου, που -κατά την Μπουσέ- ανήκει στον Ιωάννη Μαβρά. Είναι άγνωστο αν πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο, αλλά ο Γάλλος Αμπού («Η Ελλάδα του Οθωνα», Μεταίχμιο, 2018) αναφέρει ότι ο ιδιοκτήτης είναι Γάλλος και η γυναίκα του Μαλτέζα.

Ο Αμπού, αναφερόμενος στο 1850-1852, γράφει ότι εκεί πηγαίνουν «όλοι εκείνοι που θέλουν να ζουν οικονομικά χωρίς να πολυνοιάζονται για την καθαριότητα».

Το 1837 καταγράφονται τα ξενοδοχεία «Η Αθηνά», στην οδό Ερμού, στο οποίο κάθε Κυριακή δινόταν χορός, και το «Ελπίς», το οποίο μετονομάστηκε αργότερα σε «Απόλλων», το Ξενοδοχείο της Γαλλίας και το Ξενοδοχείο του Μονάχου. Το τελευταίο βρισκόταν στην οδό Ερμού και ανήκε στον Αναστάσιο Παναγιώτου, που είχε εργαστεί ως μάγειρας στη Βιέννη και είχε Γερμανίδα σύζυγο. Εκεί διέμεινε το 1841 ο Δανός «παραμυθάς» Χανς Κρίστιαν Αντερσεν, στον οποίο διέθεσαν «το καλύτερο δωμάτιο, που όμως δεν ήταν καθόλου διαφορετικό από ένα οποιοδήποτε φτηνό ξενοδοχείο σε μια μικρή γερμανική πόλη».

Μεταξύ του 1835 και του 1836, οικοδομείται, με σχέδια του αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη, που ήταν και ο ιδιοκτήτης του, το ξενοδοχείο «Αίολος» στις παρυφές του «Πάνω Παζαριού». Είναι το πρώτο κτίριο που οικοδομείται ειδικά για ξενοδοχείο (βλ. και Χ. Τζαναβάρα, «Το ξενοδοχείο της Αθήνας», «Εφ.Συν.», φ. 26.1.2019).

Το 1837 λειτουργούσε, στην οδό Ερμού, το Ξενοδοχείο του Λονδίνου, το οποίο σύμφωνα με τον Γάλλο περιηγητή Ζ.Α. Μπουσόν ήταν πολύ μικρό, μα είχε ωραίο κήπο που έλαμπε από καθαριότητα! Κατά τον Μπουσόν -όπως αναφέρει ο Γ. Καιροφύλας («Η Αθήνα στου Οθωνα τα χρόνια», Καστανιώτης, 2011)- ιδιοκτήτης ήταν ένας Ιταλός ονόματι Μπρούνο, παλιός ταχυδρόμος του Καποδίστρια.

Αλλες πηγές αναφέρονται στο ξενοδοχείο του Μπρούνο (Brunot’s hotel). Δεν αποκλείεται να πρόκειται για το ίδιο, το οποίο αργότερα φαίνεται να μετονομάστηκε σε Ξενοδοχείο της Ιταλίας.

Σύμφωνα με την Μπουσέ, στις 27 Ιουλίου 1836, ταξιδιώτης πήγε στο Ξενοδοχείο των Ξένων, που βρισκόταν στη Ρωμαϊκή Αγορά. Πλήρωσε 4 δραχμές τη βραδιά αλλά είχε μπαλκόνι με θέα στην Ακρόπολη. Το φαγητό ήταν καλό και ήπιε δυνατό κρασί της Νάξου. Το ξενοδοχείο ανήκε σε Γάλλο με το όνομα Ζουλιέν.

Ομως, περισσότερο γνωστό ως Ξενοδοχείο των Ξένων είναι το πρώτο που λειτούργησε, στα τέλη του 1840, στη σημερινή πλατεία Συντάγματος (τότε πλατεία Ανακτόρων). Στεγαζόταν σε τριώροφη γωνιακή οικία, στη διασταύρωση Φιλελλήνων και Οθωνος. Ανήκε σε κάποιον Δημήτρη και φημιζόταν για τη καθαριότητά του και το καλό φαγητό.

Πάντως, τα πρώιμα «ξενοδοχειακά» χρόνια, τις εντυπώσεις κλέβουν τα ξενοδοχεία του τραπεζίτη Φραγκίσκου Φεράλδη, το Ξενοδοχείο της Αγγλίας, στην οδό Αιόλου, που το 1844 αναφερόταν ως το μεγαλύτερο και καλύτερο της πρωτεύουσας, και το Ξενοδοχείο της Ανατολής, στη βόρεια πλευρά της πλατείας Λουδοβίκου (πλατεία Κοτζιά). Ο Αμπού αναφέρει ότι στο Ξενοδοχείο της Αγγλίας κοστίζει 5- 6 φράγκα η βραδιά με φαγητό χωρίς κρασί, το οποίο χρεωνόταν ξεχωριστά, με τα γαλλικά κρασιά να είναι πολύ ακριβά.

Ο ίδιος γράφει με αυστηρότητα, αλλά προφητικά: «Τα ξενοδοχεία των Αθηνών είναι ακριβά και κακά, γιατί έχουν λίγους ταξιδιώτες. Τους τυχαίνουν κάποιοι τουρίστες την άνοιξη και το φθινόπωρο, αυτοί τους εξασφαλίζουν και το ετήσιο εισόδημά τους. Οταν η Αθήνα θα γίνει συχνό πέρασμα όλον τον χρόνο, οι ξενοδόχοι θα ρυθμίσουν τη δουλειά τους και οι ταξιδιώτες θα βγουν κερδισμένοι».