To «Μωραΐτης» έπλεε στην πολιτική διαπλοκή

Το «κύμα» της μετανάστευσης προς τις Ηνωμένες Πολιτείες στις αρχές του 20ού αιώνα έφερε το πρώτο ελληνικό υπερωκεάνιο στον Πειραιά για να «ξετυλιχτεί» για περισσότερα από 70 χρόνια η ιστορία του ξενιτεμού των Ελλήνων με τα πλοία της μετανάστευσης.

Ομως, το υπερωκεάνιο «Μωραΐτης», που εντυπωσίασε στις αρχές του καλοκαιριού του 1907 με την άφιξή του στο μεγάλο λιμάνι, κλυδωνίστηκε για περίπου μια 7ετία από οικονομικά προβλήματα και υποθέσεις παράνομης μεταφοράς μεταναστών στις ΗΠΑ, μέχρι να περάσει στα χέρια της εταιρείας των αδελφών Εμπειρίκου και να ταξιδέψει σε… ήρεμα νερά μέχρι τη διάλυσή του, το 1933. Αποτέλεσμα αυτής της «περιπέτειας» με επίκεντρο την «Υπερωκεάνιο Ατμοπλοϊκή Εταιρεία», που ίδρυσε ο Ανδριώτης εφοπλιστής και βουλευτής Δημήτρης Μωραΐτης, ήταν να χάσουν τις οικονομίες τους πολλοί μικροεπενδυτές.

Ας ξετυλίξουμε, όμως, το «κουβάρι» της ενδιαφέρουσας ιστορίας του υπερωκεάνιου «Μωραΐτης», του πρώτου από μια σειρά πλοίων που συνδέθηκαν με τη μετανάστευση των Ελλήνων στις ΗΠΑ και αργότερα στην Αυστραλία!

Η ιδέα για την απόκτησή του «γεννήθηκε» στον Μωραΐτη από το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα της εποχής. Μέχρι τότε διαχειριζόταν 7 ατμόπλοια, υποθηκευμένα σε δανειστές του.

Ενδεικτικό της μεγάλης μεταναστευτικής ροής ήταν ότι ενώ το 1904 είχαν φύγει από την Ελλάδα 11.000 άτομα, το 1906 έφυγαν 23.000 και από την Ιταλία 440.000 μετανάστες. Εν τω μεταξύ στις ΗΠΑ υπήρχε ήδη μεγάλος αριθμός μεταναστών που επιθυμούσαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα μόνιμα ή προσωρινά.

Ωστόσο, όπως φαίνεται, ο Μωραΐτης δεν είχε τα αναγκαία κεφάλαια για να προχωρήσει στην αγορά του πλοίου. Γι’ αυτό, όπως είχε πει μεταγενέστερα, στη Βουλή, ο βουλευτής Κεφαλονιάς Οθων Τετενές έκανε δύο κινήσεις: α) πούλησε «μερίδια» του πλοίου προς 850 λίρες το καθένα και β) σύστησε ανώνυμη πολυμετοχική εταιρεία, ουσιαστικά λαϊκής βάσης, με κεφάλαιο 5 εκατομμύρια δραχμές διαιρεμένο σε 25.000 μετοχές, κρατώντας, όμως, βάσει του καταστατικού, όλες τις βασικές αρμοδιότητες. Ετσι, στις αρχές του 1907, παραγγέλθηκε σε ναυπηγεία του Σάντερλαντ της Αγγλίας το υπερωκεάνιο.

Κατά τον Τετενέ, το πλοίο «παρελήφθη κακήν κακώς στοιχίσαν εις την εταιρείαν 102.000 λιρών με πλήθος ελαττωμάτων και με πολλάς ελλείψεις».

Οι πειραϊκές εφημερίδες έγραφαν ότι χιλιάδες κόσμου παρακολούθησαν τον κατάπλου του, ενώ πολλοί είχαν σπεύσει με βάρκες να το προϋπαντήσουν κατά την είσοδό του στο λιμάνι.

«Ο “Μωραΐτης” αγκυροβολήσας εις την προβλήτα της Τρούμπας εμπνέει εξ αποστάσεως την ιδέαν ενός κολοσσού, προ του οποίου τα εκεί πλησίον ηγκυροβολημένα σκάφη φαίνονται μικροσκοπικά», έγραφε η εφημερίδα «Σφαίρα». Ανάλογη υποδοχή έγινε και από τους ομογενείς στην πρώτη άφιξή του στη Νέα Υόρκη στο πλαίσιο του παρθενικού ταξιδιού του, που ξεκίνησε την 1η Ιουλίου.

Το μήκος του ήταν 133 μέτρα, δηλαδή ήταν πολύ μεγαλύτερο από τα ατμόπλοια της ακτοπλοΐας, που είχαν μήκος 60 με 70 μέτρα το καθένα, αλλά μικρότερο από τα μεγαλύτερα υπερωκεάνια της εποχής, τα νεότευκτα βρετανικά «Λουζιτάνια» και «Μαυριτανία», με μήκος 240 μέτρα το καθένα.

Το «Μωραΐτης» διέθετε 100 κλίνες πρώτης θέσης και 1.500 τρίτης θέσης -που κατά κανόνα επέλεγαν οι μετανάστες- κατανεμημένες σε θαλάμους, όπου «υπάρχουν τοποθετημένοι ανεμιστήρες διά το θέρος και θερμάστραι διά τον χειμώνα». Επίσης, κοντά στην πλώρη υπήρχε χώρος προορισμένος για νοσοκομείο, με 45 κρεβάτια, φαρμακείο και δωμάτια για δύο γιατρούς και νοσοκόμους. Διαφημιζόταν ότι η ταχύτητά του ήταν 16 κόμβοι. Ομως, φαίνεται ότι ταξίδευε με 13-14 κόμβους και το ταξίδι από Πειραιά για Νέα Υόρκη με ενδιάμεσες προσεγγίσεις σε Πάτρα, Καλαμάτα και Νάπολη διαρκούσε 14 ½ μέρες.

Μετά τα τρία πρώτα ταξίδια ο Μωραΐτης ανακοίνωσε κέρδη 600.000 φράγκων, έδωσε προσωρινό μέρισμα σε μετόχους και τοποθέτησε παραγγελία για τη ναυπήγηση ενός δεύτερου υπερωκεάνιου, του «Αθήναι», αντί 93.000 λιρών.

Ωστόσο, τον Απρίλιο του 1908, δύο ναυάγια πλοίων του, του «Ελλάς» και του «Κυκλάδες», που θεωρήθηκαν «περίεργα», έφεραν σε δύσκολη θέση τον Μωραΐτη, που ήταν βουλευτής του κόμματος του τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Θεοτόκη.

«Πώς μια κυβέρνησις κοιμάται όταν εφημερίδες γράφουν ότι το ναυάγιον της “Ελλάδος” είναι ύποπτον και ότι άλλα ατμόπλοια της αυτής εταιρίας υπέστησαν ομοίας φύσεως ναυάγια;» έγραφε σε πρωτοσέλιδο άρθρο της η εφημερίδα «Ακρόπολις».

Παράλληλα, άρχισαν οι πιστωτές να απαιτούν τα χρήματά τους και να καθυστερούν σε διάφορα λιμάνια το «Μωραΐτης». Αργότερα, όπως θα πει ο Τετενές, το παθητικό της εταιρείας διαπιστώθηκε ότι ανερχόταν σε 7,8 εκατομμύρια δραχμές!

Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να διασωθούν οι μικρομέτοχοι κινούνται ποινικές διαδικασίες σε βάρος του Μωραΐτη, ο οποίος κηρύσσεται, τον Σεπτέμβριο, σε πτώχευση και σε γενική συνέλευση των μετόχων αποφασίζεται η μεταφορά της έδρας της εταιρείας από την Ανδρο στον Πειραιά.

Καθώς έχει αλλάξει και η κυβέρνηση, παρά τις αντιδράσεις του πρώην -πλέον- πρωθυπουργού Θεοτόκη, η Βουλή αποφασίζει, με ψήφους 71 υπέρ και 48 κατά, την άρση της ασυλίας του Μωραΐτη, ο οποίος αργότερα θα φύγει στο Λονδίνο και θα παραμείνει εκεί μέχρι το τέλος της ζωής του (1942).

Η νέα διοίκηση της εταιρείας θα βρει, όπως είπε ο Τενενές, το «Μωραΐτης», που θα μετονομαστεί σε «Θεμιστοκλής», σε πολύ κακή κατάσταση. Tο «Αθήναι» θα παραληφθεί αφού πληρώσουν τις οφειλές προς το ναυπηγείο οι Τράπεζες Αθηνών και Ανατολής και θα κάνει το παρθενικό ταξίδι του στις 13 Μαΐου 1909.

Ωστόσο, τον Μάρτιο του 1910, διάφοροι μικρομέτοχοι και πράκτορες της εταιρείας αγοράζοντας μεγάλο αριθμό μετοχών αποκτούν την πλειοψηφία και ορίζουν νέο συμβούλιο, το τρίτο και μάλλον τελευταίο.

Λίγους μήνες αργότερα το Γραφείο Μετανάστευσης των ΗΠΑ αρχίζει έρευνα για την εταιρεία και διαπιστώνει ότι σε κάθε ταξίδι μεταφέρονταν διάφορα άτομα, που είτε εμφανίζονταν ως πλήρωμα είτε κρύβονταν σε μέρη του πλοίου και έβγαιναν κρυφά στις ΗΠΑ.

Το θέμα έφτασε και στην ελληνική Βουλή, όπου φάνηκε η προσπάθεια του τότε πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου να αποφύγει τη συζήτηση για τις έρευνες της ελληνικής Δικαιοσύνης επί του θέματος, δηλώνοντας ότι θα περιμένει το αποτέλεσμα των διοικητικών εξετάσεων (των γνωστών ώς σήμερα ΕΔΕ…).

Τα επόμενα χρόνια τα δύο πλοία ναυλώθηκαν από το κράτος για τις ανάγκες των Βαλκανικών Πολέμων και από το 1914 πέρασαν στην εταιρεία των αδελφών Εμπειρίκου.

Το «Θεμιστοκλής», πρώην «Μωραΐτης», μετά από αρκετά χρόνια λειτουργίας, διαλύθηκε στη Γένοβα το 1933. Το «Αθήναι» καταστράφηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 1915 από πυρκαγιά στον Ατλαντικό, ενώ οι επιβάτες και το πλήρωμά του διασώθηκαν από το πλοίο «Tuscania».