Απεργία πείνας

«Εσχατο μέσο διαμαρτυρίας, που συνίσταται στην επί μακρόν άρνηση λήψης τροφής, προκειμένου να ασκηθεί ψυχολογική και ηθική πίεση για την ικανοποίηση αιτήματος». Αυτός είναι ο ορισμός που δίνει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας στον όρο «απεργία πείνας».

Πράγματι, η απεργία πείνας είναι ένα έσχατο μέσο διαμαρτυρίας, αλλά και απόπειρα εξαναγκασμού ενός ισχυρότερου ατόμου, ή θεσμού, από έναν κατά τεκμήριο ασθενέστερο, ώστε να καμφθούν η θέληση και η απόφαση του πρώτου, τις οποίες ο δεύτερος θεωρεί άδικες. Ολα γίνονται για τη δικαιοσύνη τελικά, όπως την εννοεί κανείς.

Οπως όμως και η απεργία, έτσι και η απεργία πείνας είναι κατ’ ουσίαν ένας εκβιασμός. Ο απεργός πείνας, έχοντας εξαντλήσει προφανώς όλα τα άλλα μέσα, καταφεύγει στον ύστατο τρόπο διεκδίκησης: βάζει το κεφάλι του στον ντορβά, μεταβάλλει το ίδιο το σώμα του σε αγωνιστικό όπλο.

Ετσι, αν είναι αποφασισμένος, είτε θα νικήσει, οπότε θα ικανοποιηθούν τα αιτήματά του, είτε θα λιμοκτονήσει και θα πεθάνει, αλλά ως ελεύθερος άνθρωπος, ως μαχόμενος αγωνιστής, πληρώνοντας με τη ζωή του το φωτοστέφανό του, ενώ η άλλη πλευρά, που είναι συνήθως η Εξουσία σε κάποια από τις εκφάνσεις της, θα χρεωθεί με ένα πτώμα.

Κι επειδή κανείς, άνθρωπος ή κρατικός θεσμός, δεν θέλει τη ρετσινιά της πρόκλησης του θανάτου ενός ανθρώπου με τις πράξεις ή την απραξία του, τότε καμιά φορά οι απεργοί πείνας νικούν και σταματούν την απεργία τους πριν οι βλάβες στην υγεία τους γίνουν μη αναστρέψιμες.

Οντως, η απόλυτη νηστεία κυριολεκτικά κατατρώει το σώμα. Τις πρώτες τρεις μέρες, το σώμα του απεργού βρίσκει την ενέργεια που χρειάζεται καταναλώνοντας τη γλυκόζη του οργανισμού.

Μετά, το συκώτι αρχίζει τη λειτουργία της κέτωσης, κατά την οποία το σωματικό λίπος γίνεται το «καύσιμο» του σώματος. Οταν τελειώσουν τα αποθέματα λίπους, το σώμα «καταβροχθίζει» τους μυς και τα εσωτερικά όργανα για να παράξει ενέργεια. Η κατάρρευση του οργανισμού εντείνεται όταν αρχίσει και η απώλεια μυελού των οστών – τότε ο θάνατος δεν είναι μακριά. Φυσικά, αν μιλάμε και για απεργία δίψας, τότε ο θάνατος έρχεται πολύ συντομότερα.

Το ρεκόρ της πιο παρατεταμένης απεργίας πείνας ανήκει στους Μπαγκάτ Σινγκ και Μπατουκεσβάρ Ντατ, οι οποίοι, τον Οκτώβρη του 1929, κατά τη διάρκεια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της Ινδίας από τους Βρετανούς, άντεξαν 116 μέρες χωρίς φαγητό.

Φαίνεται πως η Βρετανική Αυτοκρατορία ευνοεί με την εξωτερική πολιτική της την επίτευξη τέτοιων αρνητικών ρεκόρ... Λίγα χρόνια πριν από τους Ινδούς, Ιρλανδοί μαχητές εναντίον της βρετανικής κατοχής του νησιού, οι Ντόνοβαν, Μπερκ, Ο 'Ρέιλι, Απτον, Πάουερ, Κένι και Χένεσι έκαναν απεργία πείνας για 94 μέρες, από τις 11 Αυγούστου έως τη 12η Νοεμβρίου του 1920.

Να θυμίσουμε πως ο Μπόμπι Σαντς, μέλος του IRA, του απελευθερωτικού στρατού της Βόρειας Ιρλανδίας, πέθανε, μαζί με εννιά συντρόφους του, στη φυλακή, τον Μάη του 1981, σε ηλικία 27 ετών, μετά από 66 ημέρες απεργία πείνας που έκανε για να του αναγνωριστεί η ιδιότητα του πολιτικού κρατούμενου.

Τόσο στην ιρλανδική όσο και στην ινδική κοινωνία, η απεργία πείνας χρησιμοποιούνταν ήδη από την αρχαία εποχή ως μέσο διαμαρτυρίας. Στα αρχαία ιρλανδικά ήταν γνωστή ως «Troscadh» ή «Cealachan» και είχε συγκεκριμένους κανόνες. Ο -κατά τη γνώμη του- αδικημένος έκανε απεργία πείνας μπροστά στο κατώφλι αυτού που τον αδίκησε, εξαναγκάζοντάς τον να αποκαταστήσει την αδικία - σε μια κουλτούρα εξόχως φιλόξενη, θεωρούνταν ηθικό όνειδος να αφήσεις κάποιον να πεθάνει μπροστά στο σπίτι σου.

Το ίδιο περίπου, απεργία πείνας μπροστά στην πόρτα κάποιου, συνέβαινε και στην Ινδία μέχρι το 1861, όταν απαγορεύτηκε διά νόμου. Η διάδοση στην ινδική κοινωνία και η σπουδαιότητα της απεργίας πείνας ως μέσου διαμαρτυρίας και διεκδίκησης αποδεικνύεται από το ότι υπάρχουν αναφορές σ’ αυτήν στο ινδικό έπος «Ραμαγιάνα», το οποίο θεωρείται ότι γράφτηκε περί τον 8ο π.Χ. αιώνα.

Απεργία πείνας έκαναν κι οι σουφραζέτες που μάχονταν για την ισότητα των γυναικών τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Η Μάριον Ντάνλοπ ήταν η πρώτη, το 1909, που κατέβηκε σε απεργία πείνας σε βρετανικές φυλακές. Κι άλλες συναγωνίστριές της μιμήθηκαν το παράδειγμά της, όπως η Μαίρη Κλαρκ, η οποία υπεβλήθη από τις Αρχές της φυλακής σε καταναγκαστική σίτιση, κάτι που της κόστισε τη ζωή, ενώ η απεργός Κόνστανς Μπάλγουερ-Λίτον πέθανε από καρδιακή προσβολή λίγο αργότερα, ως συνέπεια της καταναγκαστικής σίτισης, η οποία ήδη από τότε θεωρήθηκε ως μία μορφή βασανιστηρίων.

Το άρθρο 8 της Διακήρυξης του Παγκόσμιου Ιατρικού Συνδέσμου απαγορεύει ρητά στους ιατρούς να χορηγούν βιαίως τροφή σε απεργούς πείνας, ενώ ορίζει την καταναγκαστική σίτιση ως μια μορφή «απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης».

Ετσι λοιπόν, στο ύστατο κάστρο του σαρκίου τους έχουν οχυρωθεί πολλοί μέχρι σήμερα που έχουν αντιπαρατεθεί με το Σύστημα, αγωνιζόμενοι για τα ιδανικά τους. Οπως η Ουλρίκε Μάινχοφ, που ανήκε στη RAF (Φράξια Κόκκινος Στρατός), την επαναστατική οργάνωση που δρούσε στη Γερμανία στη δεκαετία του ’70. Η Μάινχοφ, μετά από διαδοχικές απεργίες πείνας για να μεταφερθεί σε άλλο από αυτό που εκρατείτο κελί, τελικά μεταφέρεται στα επονείδιστα, δαντικά κολαστήρια των φυλακών Στανχάιμ, γνωστά και ως «λευκά κελιά», όπου το γερμανικό κράτος συνέτριβε ψυχολογικά αυτούς που το αμφισβητούσαν έμπρακτα.

Η Μάινχοφ θα βρεθεί απαγχονισμένη το 1976, χωρίς να έχει αποδειχθεί εάν αυτοκτόνησε ή όχι. Η πορεία της θα εμπνεύσει τον Ντάριο Φο, ο οποίος θα γράψει τον συνταρακτικό μονόλογο «Εγώ, η Ουλρίκε Μάινχοφ, καταγγέλλω».

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από αυτό το έργο, κι ενώ δεν δικαιώνει τη Μάινχοφ για τη συμμετοχή της στις δολοφονίες της RAF, οπωσδήποτε σε κάνει να συλλογιστείς για το πώς εννοεί τη νομιμότητα και τον σωφρονισμό το γερμανικό -και το όποιο- κράτος.

«Λευκό το κελί, οι τοίχοι, λευκά τα κουφώματα, η πόρτα περασμένη με σμάλτο, για να μην πω και το αποχωρητήριο, ο φωτισμός με νέον. Λευκός κι αυτός - κι αναμμένες λάμπες μέρα-νύχτα. Πότε επιτέλους είναι μέρα και πότε νύχτα; Πώς θα το μάθω; Απ’ τη χαραμάδα του παραθύρου περνάει πάντα το ίδιο λευκό φως, ψεύτικο κι αυτό, σαν το παράθυρο που είναι ψεύτικο κι αυτό, ίδια ψεύτικος κι ο δόλιος ο χρόνος που μ’ έχετε φυλακισμένη εδώ σ’ ένα λευκό ατελείωτο».