Οι επεμβάσεις των ξένων δυνάμεων στην Ελλάδα ξεκίνησαν με τη δημιουργία του νεότερου κράτους και δεν άργησε να γίνει και η πρώτη επέμβαση των μακρινών Ηνωμένων Πολιτειών.
Ηταν τις πρώτες μέρες του Ιουλίου του 1852 όταν δύο πάνοπλες, επιβλητικές και σύγχρονες για την εποχή, αμερικανικές φρεγάτες, οι… πρόγονοι του διαβόητου 6ου στόλου, κατέπλευσαν στον Πειραιά.
Οι κάτοικοι της πρωτεύουσας αναστατώθηκαν καθώς θυμήθηκαν τον προ διετίας εφιαλτικό αποκλεισμό από τον αγγλικό στόλο στα γεγονότα που έμειναν στην Ιστορία ως «Παρκερικά».
Εφημερίδες της εποχής σχολίαζαν δηκτικά ότι η αμερικανική κυβέρνηση «πολεμικά πλοία απέστειλεν εις Πειραιά, ανανεόντα οιονεί την σκηνήν των Παρκερικών». Αλλού χαρακτηρίστηκε η άφιξη των δύο πλοίων ως «τακτική τρομοκρατίας».
Ομως, οι Αμερικανοί φάνηκαν τότε πιο συνετοί από τους αποικιοκράτες Αγγλους και μετά την επίδειξη δύναμης δεν έκαναν καμία άλλη κίνηση σε βάρος της Ελλάδας, προωθώντας τον διπλωματικό διάλογο.
Τα αίτια
Επισήμως, η κυβέρνηση των ΗΠΑ με αυτή την κίνηση θέλησε να υπερασπιστεί το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία, που θεώρησε ότι θιγόταν με τη δίωξη και καταδίκη για προσηλυτισμό του προτεστάντη ιεραπόστολου και προξένου της στην Αθήνα, Ιωνά Κινγκ.
Ωστόσο, φαίνεται ότι η επέμβασή της στην Ελλάδα, που βρισκόταν υπό αγγλική και γαλλική «προστασία», δεν ήταν ανεξάρτητη από τη σύγκρουση που είχαν οι ΗΠΑ, κατά την προεδρία του Μίλαρντ Φίρμορ (1850-1853), με αυτά τα δύο κράτη για εμπορικούς λόγους.
Αλλωστε, όπως έχει γράψει σε επιστολή του ο Κινγκ, ο Οθωνας υπέγραψε, στις 17 Φεβρουαρίου 1854, διάταγμα ανάκλησης της καταδικαστικής απόφασης, για την εξασφάλιση της αμερικανικής «φιλίας» τους πρώτους μήνες του Κριμαϊκού Πολέμου, που υπήρξε ψυχρότητα στις σχέσεις της Ελλάδας με την Αγγλία και τη Γαλλία.1
Να σημειωθεί ότι εκείνο το διάστημα, με αφορμή την έναρξη του πολέμου Ρωσίας-Τουρκίας (Κριμαϊκός Πόλεμος), έγιναν απελευθερωτικές εξεγέρσεις στις υπόδουλες στους Οθωμανούς Ηπειρο και Θεσσαλία. Αυτές ενισχύθηκαν από την ελεύθερη Ελλάδα αλλά συνάντησαν την έντονη αντίδραση Αγγλίας και Γαλλίας, που δεν ήθελαν τότε την περαιτέρω αποδυνάμωση της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μάλιστα προς όφελος της τσαρικής Ρωσίας.
Ποιος ήταν ο Κινγκ
Ετσι, η υπόθεση του Κινγκ, εκτός από το προφανές θρησκευτικό ενδιαφέρον, έχει και έντονο πολιτικό χρώμα, καθώς ενεπλάκη στις συγκρούσεις που γίνονταν στην Ελλάδα μεταξύ των «δυτικόφιλων» και των «ρωσόφιλων», ακόμα και για τον τρόπο διοίκησης της Ελληνικής Εκκλησίας στο νεοσύστατο κράτος.
Για τον Κινγκ υπήρχαν στην εποχή του διιστάμενες απόψεις. Ο Γάλλος δημοσιογράφος Εντμόντ Αμπού, που είχε έρθει εκείνα τα χρόνια στην Ελλάδα, στο βιβλίο του «Η Ελλάδα του Οθωνα» (σελ. 332) γράφει για έναν «εντελώς φιλήσυχο άνθρωπο».
Ο Αμερικανός πρέσβης, Τζορτζ Μαρς (George P. Marsh), που ασχολήθηκε με την υπόθεση συντάσσοντας ένα πόρισμα 188 σελίδων, τον χαρακτήρισε «φιλόδοξο, γκρινιάρη, επιλήσμονα γεγονότων και ημερομηνιών, δύστροπο για καθυστερήσεις και μη ανεκτικό σε συμβιβασμούς», ιδιότητες που σίγουρα συντέλεσαν στην όξυνση των πραγμάτων.2
Τέλος, σε εφημερίδες της εποχής, ακόμα και στις πιο μετριοπαθείς απέναντί του, περιγραφόταν ως υστερόβουλος άνθρωπος, που μετά από κάποιο χρονικό σημείο επιζητούσε το σκάνδαλο μέσω της διδασκαλίας του, για να διωχθεί και να αποκομίσει οφέλη από την «εν Αμερική εταιρεία του», όπως έγραφαν και -προφανώς- εννοούσαν το Αμερικανικό Συμβούλιο Επιτρόπων για ξένες αποστολές της Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας, το οποίο χρηματοδοτούσε, από το 1829, το έργο του.
Ωστόσο, αναγνωριζόταν ότι ο Ιωνάς Κινγκ, που γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου 1792 στο Χαουλέι της Μασαχουσέτης, είχε προσφέρει πολλά στην Ελλάδα και για χρόνια «όλοι τον ηγάπων και τον ετίμων, διότι και αξιαγάπητος ήτο και αξιότιμος» («Αθηνά», φ. 26.7.1852).
Μάλιστα, όταν είχε έρθει για πρώτη φορά, το 1828, συνόδευε ένα πλοίο με προμήθειες για τους αγωνιζόμενους ακόμα για την ελευθερία Ελληνες.
Το πλοίο έφτασε στον Πόρο, όπου ο Κινγκ έγινε δεκτός από τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος είχε λάβει συστατικές επιστολές γι’ αυτόν από τον πρέσβη των ΗΠΑ στο Παρίσι, Γκαλατίν (Gallatin), τη συγγραφέα και διακεκριμένη προσωπικότητα της εποχής δούκισσα ντε Μπρογλί (Louise de Broglie) και τον Γάλλο πολιτικό Σεν Αουλέρ (Louis-Clair de Beaupoil comte de Saint-Aulaire).
Οπως διαβάζουμε στο βιβλίο «Ιωνάς Κινγκ, ιεραπόστολος στη Συρία και στην Ελλάδα» (σελ. 215- 216), οι δύο άνδρες είχαν μακρά συνομιλία «σχετικά με την πολιτεία της Ελλάδας και τις καλύτερες μεθόδους για την ανακούφισή της».
Ο κυβερνήτης δεν ήθελε να γίνεται διανομή τροφίμων με τρόπο που να ευνοεί την αδράνεια. Γι’ αυτό, προέτρεψε τον Κινγκ να μην παραδίδει τα εφόδια «αλλά [να] τα πουλάτε, ακόμη και με ομόλογα ληξιπρόθεσμα σε τρία χρόνια. Εκείνη την εποχή, εάν τα χρήματα συγκεντρωθούν, τα ξοδεύετε στη δημιουργία σχολείων».
Μόνιμα στην Ελλάδα
Το 1829 ο Κινγκ παντρεύτηκε την Αννέτα (Αννα) Ασπασία Μέγκου, που καταγόταν από τη Σμύρνη. Δύο χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε ένα σπίτι στην Πλάκα και απέκτησαν 7 ή 8 παιδιά.
Ο ιεραπόστολος πραγματοποιούσε κάθε Σάββατο το κήρυγμά του και από το 1835 εμφανίστηκαν τα πρώτα «σύννεφα» στις σχέσεις του με την ελληνική εκκλησία, ενώ 10 χρόνια αργότερα, όταν κυκλοφόρησε ένα βιβλίο 220 σελίδων με τίτλο «Υπεράσπιση του Ιωνά Κινγκ», ξέσπασε θύελλα.
Εκείνα τα χρόνια το εκκλησιαστικό ζήτημα βρισκόταν στο επίκεντρο έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων καθώς τα φιλοδυτικά κόμματα (Αγγλικό και Γαλλικό) υποστήριζαν, από τη σύσταση του ελληνικού κράτους (1833), την αυτοδίκαιη (ipso jure) ανεξαρτησία της Εκκλησίας της Ελλάδας από το Πατριαρχείο. Αντίθετα, το Ρωσικό Κόμμα τασσόταν υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλαδικής Εκκλησίας αλλά μετά από άδεια του Πατριαρχείου (για τις σχέσεις Κράτους-Εκκλησίας βλ. και «Εφ.Συν»., «Νησίδες», «Από τον Οθωνα και το ανάθεμα στον Βενιζέλο ώς τη χούντα», φ. 24-25/11/2018).
Οι πρωταγωνιστές
Στους πρωταγωνιστές της σύγκρουσης, που ταλάνισε για σχεδόν 20 χρόνια την Εκκλησία, ήταν από τη μια πλευρά της αυτοδίκαιης ανεξαρτησίας της Ελλαδικής Εκκλησίας ο διαφωτιστής, λόγιος και κληρικός Θεόκλητος Φαρμακίδης και από την άλλη ο θεολόγος και μετέπειτα δεύτερος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Μισαήλ Αποστολίδης.
Η Ευαγγελική Εκκλησία φαίνεται ότι «ερμήνευε ως θετικές τις θεολογικές ιδέες και τις προσπάθειες του Αδαμάντιου Κοραή, του Θεόκλητου Φαρμακίδη και του Νεόφυτου Βάμβα για την ανανέωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας».3
Αυτό ήταν αρκετό για να φέρει τον ιεραπόστολό της Ιωνά Κινγκ στη «δίνη του κυκλώνα» και να οδηγήσει την προσκείμενη στο Ρωσικό Κόμμα εφημερίδα «Αιών» να πρωτοστατήσει στις σε βάρος του επιθέσεις.
Ετσι, το 1845, όταν η κυβέρνηση του Κωλέττη, επικεφαλής του Γαλλικού Κόμματος, παρουσίασε νομοσχέδιο που ενίσχυε τον έλεγχο της Ιεράς Συνόδου από το Παλάτι, ξέσπασε μεγάλη κυβερνητική κρίση.
Ο κυβερνητικός εταίρος και επικεφαλής του Ρωσικού Κόμματος, Ανδρέας Μεταξάς, παραιτήθηκε από υπουργός και η εφημερίδα «Αιών» ηγήθηκε της αντικυβερνητικής εκστρατείας, κατηγορώντας τον Κωλέττη πως επιτρέπει την κυκλοφορία βιβλίων του Κινγκ.
Η Ιερά Σύνοδος, στην οποία πρόεδρος ήταν ο μητροπολίτης Ευβοίας Νεόφυτος (αργότερα καθιερώθηκε πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου να είναι ο εκάστοτε μητροπολίτης Αθηνών), κάνει δύο κινήσεις:
α) Με εγκύκλιό της, στις 5 Αυγούστου 1845, κατακεραυνώνει όσους αντιτίθενται στο νομοσχέδιο.
β) Ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο σε όλες τις εκκλησίες διαβάζεται αφορισμός του Κινγκ.
Κατά τον «Αιώνα», ο αφορισμός δεν θα γινόταν «αν προηγουμένως δεν εγίνετο μεταξύ Κωλέττου, Αυλής και Συνοδικών η συνεννόησις του να εκδοθή πρώτον η από 5 Αυγούστου μηνολογούμενη τερατώδης εγκύκλιος, δι’ ης να υπερασπίζωνται και ο Κωλέττης και οι βουλευταί του». Με δυο λόγια, φαίνεται ότι ο αφορισμός του Κινγκ έγινε για να διατηρηθούν ισορροπίες μετά την ξεκάθαρη τοποθέτηση της Συνόδου υπέρ της κυβέρνησης.
Τις επόμενες μέρες η Γερουσία, το δεύτερο νομοθετικό σώμα, απέρριψε το επίμαχο νομοσχέδιο, ενώ το υπουργείο Εκκλησιαστικών υπέβαλε μήνυση εναντίον του Κινγκ, που δεν εκδικάστηκε ποτέ και το όλο θέμα (φάνηκε να) ξεχάστηκε…
Το πρόσωπο-κλειδί
Δυο χρόνια αργότερα, στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου και ενώ έχουν αρχίσει από τη Ρωσία κινήσεις για την αποκατάσταση των σχέσεων της Ελληνικής Εκκλησίας με το Πατριαρχείο, στις οποίες πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο Μισαήλ, επανεμφανίζεται το θέμα του Κινγκ.
Πρόσωπο-κλειδί αναδεικνύεται ο Κωνσταντίνος Σιμωνίδης, διάσημος παραχαράκτης του 19ου αιώνα, ο οποίος κυκλοφόρησε, το 1848, στην Αθήνα, πολλά χειρόγραφα αποδιδόμενα στην ελληνιστική και την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Ομως, φιλόλογοι αποκάλυψαν γρήγορα την πλαστότητά τους με αποτέλεσμα να φύγει βιαστικά από την Ελλάδα και να ξεκινήσει να ταξιδεύει σε διάφορες χώρες για να τα πουλήσει.
Ο Σιμωνίδης παρακολούθησε μερικές φορές το κήρυγμα του Κινγκ, με απώτερο σκοπό να προκαλέσει επεισόδιο σε βάρος του.
Δεν είναι γνωστό τι ακριβώς έγινε αλλά στις 7 Ιουλίου 1847 το Πλημμελειοδικείο Αθηνών καταδίκασε, μετά από μήνυση του Κινγκ, τον Σιμωνίδη σε 15νθήμερη φυλάκιση.
Η δράση του Σιμωνίδη δεν είχε αποκαλυφθεί ακόμα και οι εφημερίδες έγραφαν για έναν «καλό νέο», κατακρίνοντας με δριμύτητα την καταδίκη του. Ωστόσο, άλλες, όπως η «Αθηνά», τη χαρακτήρισαν δίκαιη και τη δικαιολόγησαν γράφοντας (φ.13.7.1847) ότι δεν είχε δικαίωμα «να υπάγη να παρενοχλήση την ησυχίαν οποιουδήποτε εντός μάλιστα της οικίας του, αφού, κατά το Σύνταγμά μας, η οικία παντός ανθρώπου ευρισκομένου εις την Ελλάδα είναι άσυλον».
Μετά την καταδίκη, ο Σιμωνίδης κλιμάκωσε γράφοντας μια σειρά από κείμενα, που δημοσιεύτηκαν στις 13 και στις 19 Ιουλίου στην εφημερίδα «Αιών» με τον γενικό τίτλο «Τα όργια». Σ’ αυτά περιέγραφε εξωφρενικές εικόνες, τις οποίες είχε δήθεν παρακολουθήσει σε τελετές στο σπίτι του Κινγκ.
Πέντε χρόνια αργότερα ο Κινγκ, μιλώντας σε δικαστήριο, υποστήριξε ότι ο Σιμωνίδης κινήθηκε εναντίον του σε συνεννόηση με έναν διάκονο του Πατριαρχείου ονόματι Λεόντιο, για τον οποίο έγραφε, στις 30 Ιουνίου 1851, ο «Αιών» ότι είχε διωχθεί από τη θέση του «επί αισχρότητι και πλαστογραφία» και έφυγε κρυφά από την Κωνσταντινούπολη για να φτάσει στην Αθήνα «φραγγοφορεμένος».
Ομως, τότε τα δημοσιεύματα είχαν πετύχει… διάνα. Προκάλεσαν μεγάλη αναστάτωση και υποχρέωσαν τις αρχές να διαθέσουν αστυνομική φύλαξη στο σπίτι του Κινγκ, ενώ φαίνεται ότι ο ίδιος κλήθηκε από τον νομάρχη για να του γίνουν συστάσεις.
Στις 23 Ιουλίου 1847 ο «Αιών» κυκλοφορούσε με πανηγυρικό πρωτοσέλιδο τίτλο «Απεπέμφθη» και έγραφε ότι διατάχθηκε από την κυβέρνηση η εξόριση του Κινγκ, που αναχώρησε από τον Πειραιά με ατμόπλοιο για την Ιταλία.
Ωστόσο, λίγες ημέρες αργότερα (28.7.), η εφημερίδα «Ελπίς» αποκαθιστούσε την αλήθεια γράφοντας ότι ο Κινγκ φυγαδεύτηκε από την κυβέρνηση με τη μεσολάβηση του Οθωνα, που του ζήτησε, μέσω του πρέσβη της Σουηδίας, να φύγει για λίγο από τη χώρα μέχρι να εκτονωθεί η κατάσταση και εκείνος δέχτηκε.
Ο Κινγκ επέστρεψε τον Ιούνιο του 1848 και συνέχισε σχεδόν ανενόχλητος τη διδασκαλία του, μέχρι τα τέλη του 1850, οπότε κάποιοι νεαροί, με επικεφαλής τον φοιτητή της Θεολογίας Αλέξανδρο Θεαγένη, ανιψιό ενός παλαιότερου Πατριάρχη, και κάποιον Λεωνίδα Κυριακούλη, τυπογράφο, άρχισαν να στέλνουν αναφορές και να προκαλούν εντάσεις.
Με φρεγάτες στον Πειραιά
Το επεισόδιο και η δίκη
Μάλιστα, στις 11 Μαρτίου 1851, ο Θεαγένης προκάλεσε ένα επεισόδιο στη διάρκεια της διδασκαλίας του Κινγκ στο σπίτι του, όπου είχαν συγκεντρωθεί σκόπιμα περίπου 100 άτομα. Ομως, δεν πήρε έκταση καθώς ο τελευταίος εμφάνισε την αμερικανική σημαία, αφού είχε ήδη διοριστεί πρόξενος των ΗΠΑ στη χώρα μας και όλοι κατάλαβαν τι σήμαινε αυτό.
Με την πίεση φοιτητών του Πανεπιστημίου ασκήθηκε ξανά ποινική δίωξη εναντίον του Κινγκ. Να σημειωθεί ότι τότε πρύτανης του Πανεπιστημίου ήταν ο Μισαήλ Αποστολίδης, που κατείχε και τη θέση του γραμματέα της Ιεράς Συνόδου.
Ομως, αυτή τη φορά η υπόθεση έφτασε στο δικαστήριο και τον Φεβρουάριο του 1852 το Πλημμελειοδικείο Αθηνών, που τότε δίκαζε με πενταμελή σύνθεση, καταδίκασε τον Κινγκ σε φυλάκιση 15 ημερών, ενώ επέβαλε και την απομάκρυνσή του από τη χώρα!
Ο ιεραπόστολος και πρόξενος δεν οδηγήθηκε βέβαια στη φυλακή. Παρέμεινε επί τρεις ημέρες σε ένα δωμάτιο στην Αστυνομία, όπου τον επισκέπτονταν φίλοι του, και μετά, καθώς αρρώστησε με πυρετό, μεταφέρθηκε στο σπίτι του όπου παρέμεινε υπό φρούρηση.
Ωστόσο, η διαταγή για απομάκρυνσή του από τη χώρα ενώ, μάλιστα, ήταν πρόξενος των ΗΠΑ προκαλούσε αντιδράσεις ακόμα και στον νομικό κόσμο. Αυτές, δε, εντάθηκαν όταν ο Αρειος Πάγος απέρριψε την αίτηση αναίρεσής του και επικύρωσε την απόφαση.
Αποκορύφωμα των αντιδράσεων ήταν η επίσημη, πλέον, παρέμβαση των ΗΠΑ.
Αρχικά, στον Πειραιά κατέπλευσε, τον Ιούλιο του 1852, η εντυπωσιακή φρεγάτα με τα 50 κανόνια «Cumberland». Αμέσως, ο κυβερνήτης Στρίνγκχαμ κάλεσε τον Κινγκ να πιουν τσάι στο σκάφος και τον υποδέχτηκε με βολές από 9 κανόνια για να υπογραμμίσει την τιμή που του απέδιδε.
Λίγες μέρες αργότερα, έφτασε στον Πειραιά με την επίσης σύγχρονη φρεγάτα «San Jacinto», με κυβερνήτη τον Ιν. Ουάις, ο Αμερικανός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Τζορτζ Μαρς.
Ο Στίνγκχαμ συνόδευσε τον πρέσβη στην επίσκεψή του στο παλάτι, όπου τους δέχτηκε η Αμαλία, η οποία εκτελούσε χρέη αντιβασίλισσας καθώς ο Οθωνας έλειπε σε ένα από τα συνηθισμένα ταξίδια του στο εξωτερικό. Ο Μαρς συναντήθηκε και με τον Κινγκ αλλά απέφυγε να κάνει οποιαδήποτε άλλη ενέργεια που θα μπορούσε να προκαλέσει όξυνση των σχέσεων ΗΠΑ και Ελλάδας. Επέλεξε να κινηθεί διπλωματικά και ξεκίνησε μια μεγάλη αλληλογραφία με τον υπουργό Εξωτερικών Ανδρόνικο Πάικο.
Οι Αμερικανοί ζητούσαν την ανάκληση της απόφασης εκτόπισης του προξένου τους αλλά έθεσαν και το θέμα της αποζημίωσής του για ένα οικόπεδο, στην οδό Αθηνάς, το οποίο του ανήκε, αλλά δεν μπορούσε επί χρόνια να το εκμεταλλευτεί λόγω επικείμενης απαλλοτρίωσης.
Ο ίδιος φαίνεται ότι διεκδικούσε ένα μεγάλο για την εποχή ποσό ύψους 400.000 γαλλικών φράγκων, αλλά είναι άγνωστο πόσα χρήματα πήρε τελικά.
Ωστόσο, μετά την αμερικανική παρέμβαση κανένας δεν ενόχλησε ξανά τον Κινγκ και το 1854 η καταδικαστική απόφαση ανακλήθηκε με βασιλικό διάταγμα.
Σε ό,τι αφορά τα εκκλησιαστικά, τα ζητήματα λειτουργίας της Ελληνικής Εκκλησίας ρυθμίστηκαν το 1852 στη βάση του Τόμου Αυτοκεφαλίας που είχε εκδώσει το Πατριαρχείο, ενώ το 1858 θεωρείται έτος ίδρυσης της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας, με την έκδοση του περιοδικού «Αστήρ της Ανατολής», από τον ιατρό και θεολόγο Μιχαήλ Καλοποθάκη.
Ο Ιωνάς Κινγκ πέθανε στις 22 Μαΐου 1869 και τάφηκε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών, όπως και η σύζυγός του. Δύο χρόνια αργότερα οικοδομήθηκε η πρώτη ευαγγελική εκκλησία στην Αθήνα.
Πηγές:
1. Πρακτικά Αμερικανικού Συμβουλίου Επιτρόπων για ξένες αποστολές της Πρώτης Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας, τόμος 43- 45/1852- 1854, Βοστόνη, σελ. 63
3. «Ευαγγελική Εκκλησία της Ελλάδος»
Πρακτικά Αμερικανικού Συμβουλίου Επιτρόπων για ξένες αποστολές της Πρώτης Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας, τόμος 41-44/1850- 53, Βοστόνη.
Εντμοντ Αμπού, «Η Ελλάδα του Οθωνα», εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2018. F. E.
H. Haines, «Ιωνάς Κινγκ, ιεραπόστολος στη Συρία και στην Ελλάδα» (Jonas King, missionary to Syria and Greece), Νέα Υόρκη 1879.
Edwards B.B., «Βιογραφίες αυτοδίδακτων ανθρώπων», Βοστόνη 1859.
Εφημερίδες «Αιών», «Αθηνά», «Ελπίς», «Εφημερίς του Λαού». Από την ψηφιακή βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας