Το ζωντανό σώμα του ελληνικού θεάτρου

«Οταν στέκεσαι στη σκηνή του θεάτρου, πρέπει να έχεις την αίσθηση ότι απευθύνεσαι σε ολόκληρο τον κόσμο και πως αυτό που λες, όλος ο κόσμος πρέπει να το ακούσει» είχε πει κάποτε η Αμερικανίδα ηθοποιός και δασκάλα υποκριτικής Στέλλα Αντλερ.

Το 2020 κλείνει μια δύσκολη δεκαετία κοινωνικών ανισοτήτων και οικονομικών κρίσεων σε πολλές χώρες του πλανήτη και ελπίδα όλων μας είναι να ανοίξει μια δεκαετία όπου οι άνθρωποι θα είναι περισσότερο υποψιασμένοι γι’ αυτά που πρόκειται να συμβούν. Το θέατρο έχει τη δική του συμβολή. Τα σπουδαία θεατρικά κείμενα και οι καλές παραστάσεις αφυπνίζουν, προβληματίζουν, συμμετέχουν στον κοινωνικό διάλογο.

Γιατί όμως έχει τέτοια δύναμη το θέατρο; Ισως το ζωντανό κορμί σε αντίστιξη με το εικονικό σώμα να είναι ένας βασικός λόγος σ’ έναν κόσμο ολοένα πιο τεχνολογικό.

Tο ζωντανό σώμα του θεάτρου δεν είναι απλώς «πληροφόρηση», αλλά παλλόμενη σάρκα ή εύθραυστο δοχείο μιας ύπαρξης, λαμπρός οίκος. Το κορμί ιδρώνει, «μιλάει» και καταλαβαίνει τη γλώσσα των σωμάτων του κοινού, επηρεάζεται και αντιδρά, θνητό όπως όλα τα σώματα στο θέατρο, εκτίθεται, «θυσιάζεται», κινδυνεύει, μοχθεί, ταλαιπωρείται, χειροκροτείται, αποθεώνεται, για ένα βίωμα συνεύρεσης, που διαφέρει από την εικονική πραγματικότητα που μας περιβάλλει.

Διαλέξαμε έξι θεατρικά έργα που ανέβηκαν φέτος για το κείμενο αλλά και για τις ιδιαίτερες παραστάσεις.

«Νόρα»

Θέατρο Αττις. Σκηνοθεσία: Θόδωρος Τερζόπουλος. Ο Αντώνης Μυριαγκός και ο Τάσος Δήμας πλαισιώσουν τη Σοφία Χίλλ που δίνει μια απίστευτη ερμηνεία σε αυτό το ψυχολογικό παιχνίδι-μάθημα επιβίωσης του Ιψεν.

Σχεδόν εκατόν σαράντα χρόνια μετά τη συγγραφή του (1879), η Νόρα ζει στο «Κουκλόσπιτο» του Χένρικ Ιψεν και μας καλεί να την ακολουθήσουμε ξανά. Η εμβληματική, πρώτη χειραφετημένη γυναίκα που ανέβηκε στη θεατρική σκηνή σκανδαλίζοντας τα ευρωπαϊκά ήθη, στο ταξίδι της προς την αυτογνωσία είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ σήμερα που οι γυναικοκτονίες ολοένα και αυξάνονται. Η απαράμιλλη ποιητικότητα της ιψενικής θεατρικής γραφής, σε συνδυασμό με τη διεισδυτικότητα της αντιμετώπισης όχι μόνο του κοινωνικού ζητήματος των δικαιωμάτων της γυναίκας, αλλά πρωτίστως της ίδιας της ανθρώπινης ύπαρξης, διατηρούν την επίδραση του θεατρικού αυτού έργου αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου.

Παντρεύτηκε και έκανε παιδιά με έναν «άγνωστο», κάποιον που πάντα τη μεταχειριζόταν σαν παιδί και τη θεωρούσε κτήμα του. Γι’ αυτό τον λόγο παραιτείται από την παλιά ζωή της και την κίβδηλη υπόσταση του «κουκλόσπιτού» της. Νιώθει ότι πρέπει να βγει έξω στον πραγματικό κόσμο. Εκεί θα κάνει το πρώτο βήμα σε έναν κόσμο διαφορετικό, πιο σκληρό και πιο μοναχικό – αλλά έναν κόσμο που θα της δίνει ελπίδα για κάτι καλύτερο.

Σχολιάζοντας την κατάστασή της σε επιστολή του, ο Ιψεν σημειώνει: «Η στιγμή που αφήνει το σπίτι της είναι η στιγμή που αρχίζει η ζωή της… Σ’ αυτό το έργο υπάρχει ένα μεγάλο, ενήλικο παιδί, η Νόρα, που πρέπει να βγει έξω στη ζωή να ανακαλύψει τον εαυτό της». Η «Νόρα» του ΘόδωρουΤερζόπουλου ανοίγει με πρωτότυπο σκηνοθετικό τρόπο τις πόρτες στα σύγχρονα «Κουκλόσπιτα» όπου ζουν άντρες και γυναίκες με κατασκευσμένες ψευδαισθήσεις.

«Εκκλησιάζουσες»

Θέατρο Τέχνης. Σκηνοθεσία: Μαριάννας Κάλμπαρη. Παίζουν: Σοφία Φιλιππίδου, Χριστόφορος Σταμπόγλης, Σταμάτης Κραουνάκης, Χρήστος Γεροντίδης, Σάκης Καραθανάσης, Ιωάννα Μαυρέα, Κώστας Μπουγιώτης, Κατερίνα Λυπηρίδου, Γιώργος Στιβανάκης, Ερατώ Αγγουράκη, Τερέζα Καζιτόρη, Πίνα Κούλογλου, Ματίλντα Τούμπουρου.

Οι «Εκκλησιάζουσες» είναι μια κωμωδία εξαιρετικά αιχμηρή και άκρως επίκαιρη. Στην παράσταση, μέσα από τη μουσική και το τραγούδι αναδεικνύεται η πολιτική αλλά και η βαθιά ποιητική πλευρά του έργου: αυτό το ονειρικό, υπερβατικό στοιχείο που τόσο περίτεχνα μπλέκει ο Αριστοφάνης με τη μοναδικότητα που χαρακτηρίζει το κωμικό του σύμπαν. Μια πρωτότυπη διασκευή της γνωστής κωμωδίας του Αριστοφάνη, από τον Σταμάτη Κραουνάκη, στο πλαίσιο του κύκλου «Operetta restart» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Σε μια εποχή απόλυτης πολιτικής και κοινωνικής παρακμής, οι γυναίκες με αρχηγό την Πραξαγόρα (μια εξαιρετική Σοφία Φιλιππίδου) μεταμφιέζονται σε άντρες και καταφέρνουν να πάρουν την εξουσία προτείνοντας ένα νέο καθεστώς κοινοκτημοσύνης. Το επαναστατικό σχέδιο της Πραξαγόρας μοιάζει στη θεωρία ιδανικό, στην πράξη όμως θα αποδειχτεί ουτοπικό. Αλησμόνητος θα μείνει ο Χριστόφορος Σταμπόγλης για τον Βλέπυρό του.

Η παράσταση, με πολύ χιούμορ και μέσα από τον μουσικό πάντα κώδικα, θίγει τα σημαντικότερα πολιτικά ζητήματα που συνεχίζουν να μας απασχολούν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: Τι σημαίνει δημοκρατία; Γιατί η εξουσία διαφθείρει; Είναι δυνατόν να κυβερνηθεί ένας τόπος με δικαιοσύνη και ίσες ευκαιρίες για όλους;

«Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας»

Θέατρο Βεάκη. Ενα από τα πιο ερωτικά και ποιητικά έργα του William Shakespeare –το «Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας»– σκηνοθετούν ο Αιμίλιος Χειλάκης και ο Μανώλης Δούνιας. Σε νέα μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα και με πρωτότυπη μουσική του Κωνσταντίνου Βήτα. Στους κεντρικούς ρόλους, ο Αιμίλιος Χειλάκης που αναλαμβάνει τον διπλό ρόλο του Θησέα και του βασιλιά των ξωτικών Ομπερον και ο Δημήτρης Πιατάς που ερμηνεύει καταπληκτικά τον Πάτο, έναν από τους πιο αξιαγάπητους και κωμικούς χαρακτήρες του παγκόσμιου δραματολογίου. Τον ρόλο της βασίλισσας των ξωτικών Τιτάνιας ερμηνεύει η Αθηνά Μαξίμου και στον εμβληματικό Πουκ ο Μιχάλης Σαράντης μάς άφησε άφωνους με το ταλέντο του.

Στην παράσταση πρωταγωνιστούν ακόμα ο Αλέξανδρος Βάρθης, η Λένα Δροσάκη, ο Κωνσταντίνος Γαβαλάς και η Χριστίνα Χειλά-Φαμέλη στους ρόλους των νεαρών εραστών και οι Κρις Ραντάνοφ, Παναγιώτης Κλίνης, Τίτος Λίτινας, Μιχάλης Πανάδης και Κωνσταντίνος Μουταφτσής στους ρόλους των μαστόρων.

Το «Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας» είναι μια γιορτινή κωμωδία, ένα ερωτικό γαϊτανάκι που σοβαρολογεί χωρίς ποτέ να σοβαρεύεται. Είναι μια σπαρταριστή κωμωδία, που όμως έχει σκοτεινό και βίαιο υπόβαθρο. Στο έργο αυτό, που υμνεί τη φύση και τον έρωτα, το όνειρο μπλέκεται με την πραγματικότητα, η φαντασίωση με τον εφιάλτη, η αγνή αγάπη με την ερωτική μανία. Ο μηχανισμός που πυροδοτεί τα πάντα είναι ο έρωτας. Ο έρωτας ανατρέπει την κοινή λογική, μεταμορφώνει, προκαλεί το χάος, πολιορκεί ανθρώπους και θεούς καθώς οι κρυφές επιθυμίες και τα ερωτικά απωθημένα κατευθύνουν τη μοίρα των προσώπων.

Λίγο πριν από τον γάμο του βασιλιά της Αθήνας Θησέα με τη βασίλισσα των Αμαζόνων Ιππολύτη, τέσσερις νέοι καταφεύγουν στο δάσος της Αθήνας για να διεκδικήσουν το ερωτικό αντικείμενο του πόθου τους. Είναι η νύχτα του μεσοκαλόκαιρου, μια νύχτα όπου όλα μπορούν να συμβούν – οι πιο μύχιες σκέψεις και φαντασιώσεις τους σύντομα θα πραγματοποιηθούν. Στο μυθικό δάσος της Αθήνας έρχονται σε επαφή με τον κόσμο των ξωτικών: με τον βασιλιά Ομπερον που φιλονικεί με την Τιτάνια και τον Πουκ και ξεκινάει ένα παιχνίδι παρεξηγήσεων και μαγικών παρεμβάσεων. Τα πράγματα περιπλέκονται ακόμη περισσότερο όταν στο δάσος καταφθάνει μια ομάδα ερασιτεχνών θεατρίνων. Ανθρωποι και ξωτικά, πραγματικότητα και φαντασία γίνονται ένα κάτω από τον μανδύα του παραμυθιού και του ονείρου. Μέσα στο δάσος –έναν χώρο μαγεμένο, επικίνδυνο– οι φόβοι διογκώνονται, τα πάθη εκφράζονται ανεξέλεγκτα και άνθρωποι και θεοί γίνονται έρμαια του ερωτικού πάθους τους.

«Ανθρωποι και ποντίκια»

Τεχνοχώρος Cartel. Δραματουργική επεξεργασία - Σκηνοθεσία: Βασίλης Μπισμπίκης. Μετάφραση-Ελεύθερη απόδοση: Σοφία Αδαμίδου. Παίζουν οι Βασίλης Μπισμπίκης, Δημήτρης Δρόσος, Νικολέτα Κοτσαηλίδου, Στέλιος Τυριακίδης, Μάνος Καζαμίας, Γιώργος Σιδέρης, Γιανμάζ Ερντάλ, Θάνος Περιστέρης, Αγγέλα Πατσέλη. Μια καταπληκτική παράσταση πάνω σε ένα σπουδαίο κείμενο του Τζον Στάινμπεκ.

«Ο ίδιος ο άνθρωπος έχει γίνει η μεγαλύτερή μας απειλή και η μοναδική μας ελπίδα». Στη φράση αυτή συμπυκνώνεται με τον πιο εύγλωττο τρόπο η συγκλονιστική ιστορία των ηρώων στο «Ανθρωποι και ποντίκια». Η αγωνιώδης και συγκινητική προσπάθεια των ανθρώπων του μόχθου για επιβίωση μέσα στις πιο δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, ο ρατσισμός, το απατηλό όνειρο για μια μικρή ιδιοκτησία, η δύναμη της φιλίας, η σημασία της ελπίδας, τα ιδανικά της αφοσίωσης, της πίστης, της αυτοδιάθεσης και της αλληλεγγύης, καθιστούν το έργο επίκαιρο και διαχρονικό, ενώ επιτρέπουν μια σύγχρονη ανάγνωση και σκηνοθετική προσέγγιση που κατάφερε ο Βασίλης Μπισμπίκης. Μια μάντρα ανακύκλωσης, στην περιοχή του Βοτανικού, δίπλα στα hot spots των μεταναστών και προσφύγων, γίνεται ο χώρος μέσα στον οποίο οι ήρωες δουλεύουν σκληρά, συγκρούονται, παλεύουν, απογοητεύονται, αλλά ταυτόχρονα ονειρεύονται και ελπίζουν.

Ο Τζον Στάινμπεκ, θεωρώντας ότι ο συγγραφέας «είναι επιφορτισμένος με το καθήκον να αποκαλύπτει τα τρωτά σημεία και τα σφάλματά μας, να φέρνει στο φως τα σκοτεινά και επικίνδυνα όνειρά μας, με σκοπό να βελτιώνει τη ζωή μας», σωστά χαρακηρίζεται εκπρόσωπος του νατουραλισμού και της κοινωνικής πεζογραφίας στη χώρα του. Παρά το γεγονός ότι καταγόταν από σχετικά εύπορη οικογένεια, ο Αμερικανός συγγραφέας, κάτοχος του Νόμπελ Λογοτεχνίας, ασχολήθηκε με τη ζωή των εργατών.

«Ο θείος Βάνιας»

Του Αντον Τσέχοφ. Μετά τη μεγάλη περσινή επιτυχία, «Ο θείος Βάνιας», σε σκηνοθεσία Μαρίας Μαγκανάρη, εντάσσεται στο ρεπερτόριο του Θεάτρου του Νέου Κόσμου και παρουσιάζεται στο BIOS. Σκηνοθεσία: Μαρία Μαγκανάρη.

Παίζουν: Ανθή Ευστρατιάδου, Βασίλης Καραμπούλας, Σύρμω Κεκέ, Κώστας Κουτσολέλος, Ασπασία Κράλλη, Μαρία Μαγκανάρη, Δημήτρης Ντάσκας/Βαγγέλης Χατζηνικολάου, Γιωργής Τσαμπουράκης. Σπουδαίο κείμενο. Καταπληκτική παράσταση.

Σε αυτό το έργο:

Κανένας δεν κοιμάται όσο θα ήθελε.

Κανένας δεν αγαπά όσο χρειάζεται.

Κανένας δεν αρπάζει καμία ευκαιρία.

Κανένας δεν αγαπιέται όσο έχει ανάγκη.

Ολοι θέλουν να νιώσουν περισσότερο.

Ολοι είναι έτοιμοι για καβγά.

Ολοι επαναλαμβάνονται.

Κάποιοι πίνουν παραπάνω από όσο πρέπει.

Κάποιοι έχουν τη δουλειά για φάρμακο.

Κάποιοι ζουν τη ζωή τους σαν δράμα.

Στο τέλος δεν αλλάζει τίποτα.

«Αυτό το βάρος... Δεν είμαι καλά... Τίποτα...»

Είναι μάλλον αδύνατον να βρει κανείς τόσο πολλά παράπονα μαζεμένα σε ένα και μόνο θεατρικό έργο. Ομως ο Θείος Βάνιας είναι ένα έργο γοητευτικό.

Πώς προκύπτει ποίηση από τα παράπονα; Ολα τα πρόσωπα του έργου κουβαλούν ένα βάρος. Ο Νίτσε λέει πως δεν γίνεται να υποφέρουμε χωρίς να κάνουμε κάποιον να πληρώσει γι’ αυτό. Τι τον κάνουν όλον αυτόν τον πόνο οι ήρωες του Θείου Βάνια; Και τι είδους ήρωες είναι;

Καμιά γυναίκα δεν είναι «ηρωίδα», δηλαδή όσο πρέπει θηλυκή ή μητρική. Και κανένας άντρας δεν είναι όσο πρέπει «αρσενικός» για να γίνει ήρωας. Ιδίως ο ίδιος ο Βάνιας, αποτυγχάνει παταγωδώς ως άντρας πρωταγωνιστής. Ακόμα και στον τίτλο του έργου κατοικεί λειψά: ως «θείος».

Αυτές είναι μόνο λίγες από τις πολύ καλές παραστάσεις που είδαμε. Πρέπει να είμαστε πραγματικά περήφανοι για το επίπεδο των σκηνοθετών και των ηθοποιών μας.

Στα χρόνια της κρίσης άνθησε το ελληνικό θέατρο και αυτό είναι οπωσδήποτε ελπιδοφόρο και αισιόδοξο για όλους. Γιατί, όπως είχε πει ο μέγας Οσκαρ Ουάιλντ: «Θεωρώ το θέατρο τη μεγαλύτερη τέχνη όλων, τον πιο άμεσο τρόπο με τον οποίο ένας άνθρωπος μπορεί να μοιραστεί με κάποιον άλλον την αίσθηση του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος».