Η κρυμμένη πολυτέλεια

Οι διαβάτες της λεωφόρου Αμαλίας προσπερνούν μάλλον αδιάφορα το λιτό αρχοντικό στη γωνία με την οδό Ξενοφώντος. Λίγοι ίσως παραξενεύονται από το φυλάκιο και τη σημαία της Ενωμένης Ευρώπης, αφού η διακριτική ταμπέλα δεν προδίδει την ταυτότητα του ιδιοκτήτη του νεοκλασικού, που αποτελεί την έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα. Αγοράστηκε το 1991 και ανακαινίστηκε για να στεγάσει την αποστολή στην Ελλάδα, η οποία από το 1981 που συστάθηκε στεγαζόταν σε νοικιασμένους χώρους.

Η ιστορία του ακινήτου ξεκινά το 1870, όταν ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης (1849-1916), εγγονός και συνονόματος του Μανιάτη αγωνιστή του 1821, αγόρασε το προνομιούχο ακίνητο των 796 τετραγωνικών μέτρων με θέα στον μετέπειτα Βασιλικό και σήμερα Εθνικό Κήπο, που επιπλέον βρισκόταν πολύ κοντά στα ανάκτορα, τη σημερινή Βουλή.

Διετέλεσε βουλευτής, υπουργός Εσωτερικών και Στρατιωτικών επί σειρά ετών. Η πολιτική του σταδιοδρομία ξεκίνησε από το κόμμα του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, αλλά γρήγορα εντάχθηκε στο Εθνικόν Κόμμα του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, τον οποίο και διαδέχθηκε στην αρχηγία μετά τη δολοφονία του δεύτερου, τον Μάιο του 1905. Με αυτή την ιδιότητα διετέλεσε βραχύβιος πρωθυπουργός, από τον Αύγουστο του 1909 ώς τον Ιανουάριο του 1910, μέσα σε συνθήκες έντασης και πολιτικής αστάθειας, με κορυφαίο γεγονός το Κίνημα στου Γουδή.

Για τον αρχικό ιδιοκτήτη υπάρχει και άλλη εκδοχή, καθώς στην έκδοση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που περιέχει πολύτιμα στοιχεία για το κτίριο και τις εργασίες αναστήλωσης, αναφέρεται η οικογένεια Σκυλίτση.

Η λεωφόρος Αμαλίας ήταν ακόμη «στα χαρτιά», καθώς διαμορφώθηκε το 1886 κατά τα πρότυπα των βουλεβάρτων της γαλλικής πρωτεύουσας. Διέθετε μεγάλο πλάτος και άνετα πεζοδρόμια, ενώ πήρε το όνομα της πρώτης βασίλισσας της χώρας που είχε την πρωτοβουλία να φυτευθεί με πιπεριές, ένα ιδιαίτερο δένδρο που αντέχει στην ξηρασία και έχει γρήγορη ανάπτυξη.

Η εικόνα της λεωφόρου Αμαλίας έχει κοινά χαρακτηριστικά με τη Β. Σοφίας, αλλά επειδή η πρώτη βρίσκεται δίπλα στην παλιά πόλη εξελίχθηκε πολύ γρήγορα σε αγαπημένο περίπατο των Αθηναίων, ιδιαίτερα της ανερχόμενης αστικής τάξης. Χρόνια αργότερα (1934), με υπουργική απόφαση μειώθηκε το ύψος των κτιρίων με «πρόσωπο» επί της λεωφόρου για να διασφαλίζεται η θέα προς τον Εθνικό Κήπο και το Ολυμπιείο.

Αρχιτέκτονας του κτιρίου είναι ο Θεόφιλος Χάνσεν (1813-1891). Γεννημένος στη Δανία, ύστερα από σπουδές στη Γερμανία και την Ιταλία, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και μαζί με τον αδελφό του Χριστιανό αναδείχθηκαν σε βασικούς εκπροσώπους του νεοκλασικισμού στην υπό ανοικοδόμηση πρωτεύουσα του νεότερου ελληνικού κράτους.

Υπέγραψαν τα πιο εμβληματικά κτίρια της εποχής - την περίφημη Τριλογία που συνθέτουν η Ακαδημία, το Πανεπιστήμιο και η Εθνική Βιβλιοθήκη. Ο Χριστιανός σχεδίασε το Πρυτανείο και ο Θεόφιλος τα άλλα δύο «δαντελένια» κτίρια. Ο Θεόφιλος Χάνσεν σχεδίασε επίσης το αρχικό κτίριο του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία», καθώς και το Εθνικό Αστεροσκοπείο.

Το μέγαρο Μαυρομιχάλη διαθέτει τρεις ορόφους και υπόγειο, με συνολική επιφάνεια 2.000 τετραγωνικών. Το εξωτερικό του ξεγελά το μάτι, καθώς τα διακοσμητικά του στοιχεία είναι περιορισμένα και αναπτύσσονται μόνο στο μπαλκόνι της λεωφόρου. Το εσωτερικό, όμως, δικαιολογεί τη φήμη που είχε ως το πολυτελέστερο αρχοντικό της «μπελ επόκ».

Εντυπωσιακές είναι οι μαρμάρινες σκάλες που οδηγούν στο εσωτερικό περιμετρικό μπαλκόνι του πρώτου ορόφου και τις κολόνες με κιονόκρανα ιωνικού ρυθμού που της περιβάλλουν. Σαλόνια και αίθουσα με ειδικό «μπαλκόνι» για την ορχήστρα, γραφείο με πλούσια βιβλιοθήκη, είναι μερικά από τα ενδιαφέροντα στοιχεία του νεοκλασικού.

Ξεχωρίζουν επίσης οι μοναδικής τέχνης ζωγραφισμένες οροφές. Αποτέλεσε ένα από τα πρώτα αρχοντικά που εγκατέλειψε τους κανόνες της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής με την οργάνωση των χώρων γύρω από μια εσωτερική αυλή, εδραιώνοντας στα τέλη του 19ου αιώνα την γερμανικής έμπνευσης διάταξη σε τρεις ζώνες - της διημέρευσης, των βοηθητικών χώρων και της ιδιωτικής ζωής.

Το αρχοντικό πρωταγωνίστησε για χρόνια στην κοσμική ζωή της πρωτεύουσας, αφού από τα σαλόνια του παρέλασαν σημαντικοί εκπρόσωποι της πολιτικής, της διανόησης και της τέχνης. Δεν γλίτωσε όμως από την παρακμή, παρ' όλο που το 1975 είχε κηρυχθεί διατηρητέο από το υπουργείο Πολιτισμού. Το 1987 είχε ενισχυθεί το καθεστώς προστασίας, με απόφαση του τότε υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ. Ως το 1990 στέγαζε ιδιωτικό κολέγιο, με αποτέλεσμα πολλοί χώροι να έχουν «κακοποιηθεί», ενώ τα ταβάνια είχαν καλυφθεί με ψευδοροφές.

Ηταν η χρονιά που εντοπίστηκε από τους αρμόδιους του ελληνικού γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο ώς τότε στεγαζόταν σε νοικιασμένους χώρους και στο κτίριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στη συμβολή της Β. Σοφίας με την Ηρώδου Αττικού. Χρειάστηκαν πολύμηνες διαπραγματεύσεις με την οικογένεια Ράλλη, που ήταν τότε ιδιοκτήτρια, μέχρι που κατέληξαν στην αγορά του ακινήτου τον Σεπτέμβριο του 1991. Δύο χρόνια μετά ξεκίνησαν οι εργασίες ανακαίνισης, που εγκρίθηκαν από το υπουργείο Πολιτισμού και ανατέθηκαν σε πολυμελή ομάδα μηχανικών ύστερα από διαγωνισμό. Στους σεισμούς του 1999 υπέστη ζημιές και χρειάστηκε να γίνουν νέες σωστικές παρεμβάσεις.

Οι εργασίες περιλάμβαναν ενίσχυση του σκελετού του κτιρίου, αλλά και προσθήκες στον τομέα των υποδομών που είναι απαραίτητες σε σύγχρονα γραφεία. Διαμορφώθηκαν αίθουσες συσκέψεων και εκδηλώσεων στους ορόφους. Ανακαινίστηκαν με υποδειγματικό τρόπο τα ταβάνια και αποκαταστάθηκαν οι διακοσμήσεις στους τοίχους των σαλονιών που αποκαλύφθηκαν πίσω από χάρτινες ταπετσαρίες.

Στη λεωφόρο Αμαλίας, ώς τα τέλη του 19ου αιώνα, είχαν χτίσει τα αρχοντικά τους σημαντικά «τζάκια» της εποχής, όπως οι οικογένειες Σκουζέ, Δραγούμη, Χατζηλαζάρου και Λουριώτη-Νεγρεπόντη, που όμως κατεδαφίστηκαν για να δώσουν τη θέση τους σε -ευτυχώς κομψές- πολυκατοικίες.

♦Ο κήπος

Το αρχικό οικόπεδο Μαυρομιχάλη διέθετε ωραίο κήπο προς την πλευρά της οδού Ξενοφώντος, ο οποίος αποκόπηκε από το αρχοντικό και πουλήθηκε χωριστά για να οικοδομηθεί και να στεγάσει την πρεσβεία της Κύπρου.

♦Τα πάρτι άφησαν ιστορία

Την περίοδο 1876-1879 το αρχοντικό στέγασε τη ρωσική πρεσβεία. Ο τότε επικεφαλής, Π.Στ. Σαβούροφ, είχε αφήσει εποχή για τα πλουσιοπάροχα πάρτι που οργάνωνε. Ηταν τόσο δαπανηρά που οι εφημερίδες έγραφαν ότι ο προϋπολογισμός τους ήταν ίσος με το άθροισμα όλων των υπόλοιπων πρεσβειών στην Αθήνα! Είχε αδυναμία στα άλογα, αλλά και στο ωραίο φύλο.