Οι ναρκω-συμμορίες ως σύμπτωμα κι όχι αιτία

Μόνο την Κυριακή έγιναν 68 νέες συλλήψεις συμμοριτών που επιχείρησαν να καταλάβουν κέντρο υγείας όπου νοσηλευόταν τραυματισμένο μέλος της συμμορίας τους. Μια καθημερινότητα πλέον στο Εκουαδόρ, μετά την 9η Ιανουαρίου, όταν ξέσπασε ένα απερίγραπτο κύμα βίας. Δραπέτευση ναρκεμπόρων, σε απευθείας μετάδοση κατάληψη τηλεοπτικού σταθμού στο Γουαγιακίλ, αιματηρές εξεγέρσεις σε επτά φυλακές, ομηρία περισσότερων από 170 ανθρώπων, επιθέσεις εγκληματικών οργανώσεων σε πανεπιστήμια, νοσοκομεία και εμπορικά κέντρα, πυρπολήσεις αυτοκινήτων, τοποθέτηση εκρηκτικών. Εκτοτε και ώς τις 20 Ιανουαρίου έχουν γίνει περισσότερες από 2.700 συλλήψεις μετά από 29.000 επιχειρήσεις σε ολόκληρη τη χώρα.

Ενα χάος που οδήγησε τον νέο συντηρητικό πρόεδρο Ντανιέλ Νομπόα να στείλει τον στρατό στους δρόμους κηρύσσοντας κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αυτό δεν εμπόδισε τις συμμορίες να συνεχίσουν να σπέρνουν τρόμο. Την περασμένη εβδομάδα δολοφόνησαν με είκοσι σφαίρες, μέρα μεσημέρι, πάλι στο Γουαγιακίλ, τον εισαγγελέα Σέσαρ Σουάρες, γνωστό και ως «ο αδέκαστος». Δεν ήταν μόνο επικεφαλής των ερευνών για την κατάληψη του τηλεοπτικού σταθμού, αλλά άσκησε διώξεις για σκάνδαλα διαφθοράς γνωστών επιχειρηματιών σε νοσοκομειακές προμήθειες στη διάρκεια της πανδημίας, αποκάλυψε με την υπόθεση «Μετάσταση» τη διαφθορά στο δικαστικό σώμα και διερευνούσε πού βρίσκεται η σύζυγος του Αδόλφο Μασίας (του «Φίτο», όπως είναι γνωστός), ηγέτη της συμμορίας Choneros, η απόδραση του οποίου στάθηκε η απαρχή για τη βία που ακολούθησε.

Λίγες ημέρες πριν είχε δολοφονηθεί ο γραμματέας της Γενικής Εισαγγελίας, πέρσι άλλοι δύο εισαγγελείς. Τον Αύγουστο δολοφονήθηκε ο προεδρικός υποψήφιος Φερνάντο Βιγιαβισένσιο, γνωστός για τις έρευνές του για τις σχέσεις συμμοριτών και πολιτικών και την ίδια τύχη είχαν δήμαρχοι και δημοτικοί σύμβουλοι που αντιμάχονταν τη διαφθορά.

Το οργανωμένο έγκλημα χτυπά ανενόχλητο το δικαστικό και πολιτικό σύστημα, θεωρώντας εαυτό πανίσχυρο χάρη στην όσμωση και συμμαχία με τις ίδιες τις δομές του κράτους.

Ο πρόεδρος Νομπόα, γιος του πλουσιότερου επιχειρηματία και πολιτικού της χώρας, υπαινίχθηκε πως γι’ αυτή την κρίση φταίει ο πρώην πρόεδρος Ραφαέλ Κορέα, «... πιστεύω πως επί της κυβέρνησής του μπήκαν οι σπόροι, επί της θητείας του άρχισαν να εδραιώνονται αυτές οι ομάδες, που σήμερα είναι πανίσχυροι ναρκέμποροι». Η πραγματικότητα είναι πως στα δέκα χρόνια της διακυβέρνησης του Κορέα (2007-2017), σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη, η αναλογία δολοφονιών στο Εκουαδόρ μειώθηκε από 18 ανά 100.000 κατοίκους στις 8. Αντίθετα, το 2023 με σχεδόν 7.600 βίαιους θανάτους η αναλογία εκτοξεύθηκε στις 40 ανά 100.000 κατοίκους: μία δολοφονία κάθε 69 λεπτά.

«Η αλήθεια είναι πως η κρίση που ζει σήμερα η χώρα είναι αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων που μέσα από την απορρύθμιση και την αποδυνάμωση των δημόσιων θεσμών επέτρεψαν την εμφάνιση ενός ναρκω-κράτους, που κάνει το Εκουαδόρ να αντικαταστήσει την Κολομβία και το Μεξικό ως το πλέον επικίνδυνο στη Λατινική Αμερική», γράφει ο δημοσιογράφος Χόρχε Ελμπάουμ.

Με την άφιξη του Λενίν Μορένο στην προεδρία το 2017 και τη στροφή του στον νεοφιλελευθερισμό, στο πλαίσιο της «δημοσιονομικής αναπροσαρμογής» συρρίκνωσε τις υπηρεσίες που είχαν την αρμοδιότητα της πάταξης των ναρκωτικών. Ενώ στα δύο χρόνια της κυβέρνησής του, ο διάδοχός του Λάσο εγκαινίασε «ελεύθερες επιχειρηματικές ζώνες ανάπτυξης» με απόλυτη ελαστικοποίηση και απορρύθμιση των κανόνων λειτουργίας, ευνοώντας τη δράση των συμμοριών ναρκεμπόρων κι άλλων του οργανωμένου εγκλήματος που σε αυτές ξεπλένουν χρήμα. Αλλωστε η κυβέρνηση του Γκιγιέρμο Λάσο οδήγησε τη χώρα σε πρόωρες εκλογές τον Αύγουστο του 2023 (αποφεύγοντας μια πιθανή καθαίρεσή του) λόγω ακριβώς της εμπλοκής του σε σκάνδαλο που σχετίζεται με το ναρκεμπόριο: ο κουνιάδος του συνεργαζόταν μέσω τρίτου με την αλβανική μαφία, από τα πιο δραστήρια καρτέλ στο Εκουαδόρ.

«Οι μαφίες των ναρκωτικών είναι απλά σύμπτωμα ότι κάτι δεν πάει καλά. Εμφανίζονται όταν το κράτος δεν λειτουργεί. Κι αυτό συμβαίνει σήμερα στο Εκουαδόρ. […] Εχουν υπονομευτεί οι θεσμοί και η διαφθορά είναι το νόμισμα συναλλαγής για κρίσιμες θέσεις στο δικαστικό σώμα, την αστυνομία, το στρατό, την πολιτική», λέει ο Ρενάτο Ριβέρα, συντονιστής του Παρατηρητηρίου του Οργανωμένου Εγκλήματος στο Εκουαδόρ, αναφέροντας το παράδειγμα του επικεφαλής μιας από τις 22 συμμορίες που λυμαίνονται τη χώρα, που ήταν φύλακας σωφρονιστικού ιδρύματος.

Την ίδια στιγμή, ο Ολιβερ ντε Σούτερ, ειδικός εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για την Ακραία Φτώχεια, αποκάλυψε πως το 2023 το 34% των κατοίκων του Εκουαδόρ ηλικίας 15-24 ετών ζει στη φτώχεια, 12 μονάδες περισσότερο απ’ ό,τι στα τελευταία χρόνια της θητείας του Ραφαέλ Κορέα. «Αυξήθηκε η φτώχεια και η ακραία φτώχεια και αυτό είναι γόνιμο έδαφος για να μπορεί το οργανωμένο έγκλημα να στρατολογεί νέους χωρίς μέλλον για να δολοφονούν», εξηγεί στο Latinoamérica Piensa ο Χόρχε Βισέντε Παλαδίνες, καθηγητής στο Κεντρικό Πανεπιστήμιο του Εκουαδόρ και συγγραφέας του βιβλίου «Σκοτώνοντας και αφήνοντας να σκοτώνουν: οι σφαγές στις φυλακές και η κοινωνική (απο)δόμηση στο Εκουαδόρ».

Ο Νομπόα έκανε λόγο για μια συνθήκη «εσωτερικής ένοπλης σύρραξης», χαρακτηρίζοντας ως τρομοκρατικές τις συμμορίες και κατεβάζοντας τον στρατό στους δρόμους εξουσιοδοτώντας τον μαζί με την αστυνομία να τις «εξουδετερώσουν» με κάθε μέσο.

Αυτή δε η αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση μπορεί να είναι προοίμιο ενός νέου κεφαλαίου των αποτυχημένων πολέμων κατά των ναρκωτικών που άρχισαν με τον Νίξον τη δεκαετία του ’70 και παρατάθηκαν επί δεκαετίες πλήττοντας τα κοινωνικά κινήματα και βυθίζοντας πολλές χώρες στο αίμα και το πένθος. Στο Μεξικό τέτοια σχέδια έφεραν τον πολλαπλασιασμό των εγκλημάτων, έναν αδιανόητο αριθμό εξαφανισμένων, ενώ σήμερα τα καρτέλ σαρώνουν τη χώρα. Και στην Κολομβία, με το ομώνυμο σχέδιο που χρηματοδότησαν οι ΗΠΑ, εκτελούσαν αθώους άμαχους νέους για να δείξουν πως είχαν αποτελέσματα που ποτέ δεν ήρθαν αφού σήμερα η χώρα είναι η μεγαλύτερη παραγωγός κοκαΐνης. Τώρα στο Εκουαδόρ ο Νομπόα θέλει να κάνει το ίδιο, γράφει στην El Periódico ο Ραφαέλ Βιλασανχουάν: «Αλλά το πρόβλημα για τους στρατιωτικούς είναι ότι ο εχθρός δεν είναι απέναντι, αλλά έχει διεισδύσει σε όλες τις σφαίρες του κράτους. Είναι εκεί όπου το Εκουαδόρ την πάτησε. Τα ναρκωτικά είναι απλά μια συνέπεια».