«Καρότο και μαστίγιο» η έκθεση της Κομισιόν για τις ευρωτουρκικές σχέσεις

Μια αναλυτική έκθεση 18 σελίδων είναι το αποτέλεσμα της μελέτης που πραγματοποίησε η Κομισιόν και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης για τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Σε αυτές κυριαρχούν οι αναλύσεις για τις πολιτικές σχέσεις της Τουρκίας με την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και με την ευρύτερη περιοχή.

Σε μια λογική «καρότου και μαστιγίου», η έκθεση διαπιστώνει ότι από την τελευταία αξιολόγηση των σχέσεων Ε.Ε. - Τουρκίας από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, τον Μάρτιο και τον Ιούνιο του 2021, καταβλήθηκαν προσπάθειες και από τις δύο πλευρές, για να σταματήσει η κλιμακούμενη δυναμική στην Ανατολική Μεσόγειο και να συνεχιστεί η συνεργασία σε τομείς που καθορίστηκαν από προηγούμενα συμπεράσματα.

Όπως σημειώνεται, η Τουρκία έχει επιδείξει μια πιο εποικοδομητική στάση σε διάφορα θέματα, συμπεριλαμβανομένων των διμερών της σχέσεων με πολλά κράτη μέλη της Ε.Ε. και σε μια σειρά από μακροχρόνιες εμπορικές «ερεθιστικές» υποθέσεις. Αυτά είναι θετικά βήματα προς τα εμπρός που πρέπει να διατηρηθούν. Στο πλαίσιο του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η Τουρκία ηγήθηκε ορισμένων χρήσιμων πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένης της διευκόλυνσης των εξαγωγών από την Ουκρανία. Ταυτόχρονα, οι πρόσφατες προσπάθειές της για την αντιμετώπιση της καταστρατήγησης των κυρώσεων, μέσω της επικράτειάς της πρέπει ακόμη να αποφέρουν απτά αποτελέσματα.

Ωστόσο, αυτή η διαδικασία της εκ νέου δέσμευσης παραμένει εύθραυστη. Η στάση της Τουρκίας στο Κυπριακό και η έντονη προώθηση μιας «λύσης δύο κρατών» για το νησί αποτελούν μεγάλη πρόκληση. Η υποστήριξη της Τουρκίας στα στρατιωτικά μέσα σε περιφερειακές συγκρούσεις και οι απόψεις της για τη Χαμάς έρχονται σε αντίθεση με τις θέσεις της Ε.Ε. Επίσης, λόγω της σοβαρής εγχώριας κατάστασης όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της μη εφαρμογής των αποφάσεων του ΕΔΔΑ, η σχέση Ε.Ε. - Τουρκίας έχει σαφώς πολλά εμπόδια να ξεπεραστούν. Ο διάλογος για το κράτος δικαίου και τα θεμελιώδη δικαιώματα θα παραμείνει αναπόσπαστο μέρος της σχέσης Ε.Ε. - Τουρκίας. Η συνέχιση του διαλόγου με καλή πίστη, συμπεριλαμβανομένου του Κυπριακού, με παράλληλη αποχή από μονομερείς ενέργειες θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας πιο συνεργατικής και αμοιβαία επωφελούς σχέσης.

Η Ε.Ε. έχει σαφώς στρατηγικό συμφέρον να αναπτύξει μια τέτοια σχέση με την Τουρκία σε όλους τους πιθανούς τομείς, με βάση την εμπιστοσύνη και μια κουλτούρα συναίνεσης, ιδίως στο πλαίσιο ευρύτερων γεωπολιτικών αλλαγών. Οι προσπάθειες γεφύρωσης των βασικών διαφορών με την Άγκυρα πρέπει να συνεχιστούν. Μια προοδευτική, αναλογική και αναστρέψιμη προσέγγιση για την ενεργοποίηση βασικών τομέων συνεργασίας, όπως ορίζεται στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ιουνίου 2021, θα πρέπει να συνεχίσει να εφαρμόζεται. Ταυτόχρονα, ο δεύτερος πυλώνας της προσέγγισης που ορίζεται στην κοινή ανακοίνωση του 2021 για τις σχέσεις Ε.Ε. - Τουρκίας παραμένει επίσης σε ισχύ, δηλαδή η αποφασιστικότητα της Ε.Ε. να χρησιμοποιήσει, εάν χρειαστεί, τα μέσα και τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της για την υπεράσπιση της συμφερόντων και εκείνων των κρατών μελών της.

Σύμφωνα με τον Ύπατο Εκπρόσωπο Μπορέλ και τον Επίτροπο Διεύρυνσης Βαρχέλι, η κατάσταση επιτρέπει ορισμένα περαιτέρω βήματα προς την εποικοδομητική δέσμευση.

Πέντε είναι τα «καρότα» για την Τουρκία

1. Διάλογοι υψηλού επιπέδου

• Επαναφορά των διαλόγων υψηλού επιπέδου Ε.Ε. - Τουρκίας για την οικονομία, την ενέργεια και τις μεταφορές που είχαν ανασταλεί το 2019, υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία συνεχίζει να απέχει από όλες τις παράνομες δραστηριότητες γεώτρησης στην Ανατολική Μεσόγειο και όλες τις άλλες ενέργειες που δε σέβονται την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών μελών της Ε.Ε. Αυτοί οι πολιτικοί διάλογοι είναι επίσης προς το συμφέρον της Ένωσης για την αντιμετώπιση διμερών ζητημάτων και την επιδίωξη των συμφερόντων της Ε.Ε.
• Στην ίδια λογική, επανάληψη των συνεδριάσεων του Συμβουλίου Σύνδεσης και του Πολιτικού Διαλόγου Υψηλού Επιπέδου σε υπουργικό επίπεδο.
• Διοργάνωση περαιτέρω γύρων τομεακών διαλόγων υψηλού επιπέδου για το κλίμα, την υγεία, τη μετανάστευση και την ασφάλεια, τη γεωργία, καθώς και την έρευνα και την καινοτομία.
• Δημιουργία νέου διαλόγου υψηλού επιπέδου για το εμπόριο από την Επιτροπή, με στόχο την αντιμετώπιση των εναπομενόντων διμερών εμπορικών ερεθιστικών παραγόντων και τη συζήτηση περαιτέρω τομέων συνεργασίας.

2. Συνεργασία για την Εξωτερική Πολιτική και Περιφερειακά Θέματα

• Διεξαγωγή διαλόγου Ε.Ε. - Τουρκίας για την εξωτερική πολιτική και τα περιφερειακά ζητήματα, τακτικά και με πιο δομημένο τρόπο, με σκοπό να είναι πιο αποτελεσματικοί και λειτουργικοί, παράλληλα με αποφασιστικά βήματα της Τουρκίας για αύξηση της ευθυγράμμισης με την ΚΕΠΠΑ της ΕΕ.
• Πρόσκληση στον Υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας σε άτυπες συναντήσεις των Υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ (συνεδριάσεις «Gymnich»), κατά περίπτωση.
• Ενθάρρυνση στην Τουρκία να αυξήσει τη συνεισφορά της στις αποστολές και τις επιχειρήσεις ΚΠΑΑ, σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Ε.Ε. και να υιοθετήσει μια πιο εποικοδομητική προσέγγιση για περαιτέρω ενίσχυση, εμβάθυνση και επέκταση της στρατηγικής εταιρικής σχέσης Ε.Ε. - ΝΑΤΟ.

3. Τομεακή Συνεργασία

Στο εμπόριο και Συνδεσιμότητα

• Συνέχιση των συζητήσεων για το σχέδιο διαπραγματευτικού πλαισίου για τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης Ε.Ε. - Τουρκίας, όπως προτείνεται από την Επιτροπή, με την κατανόηση ότι η Τουρκία συνεχίζει να αντιμετωπίζει την καταστρατήγηση των περιοριστικών μέτρων της Ε.Ε. κατά της Ρωσίας. μέσω της επικράτειάς της. γρήγορα και αποτελεσματικά και συνεχίζει να επιλύει ερεθιστικά ζητήματα του εμπορίου.
• Ειδικότερα, η Τουρκία θα πρέπει να εφαρμόσει αποτελεσματικά μέτρα για να σταματήσει την επανεξαγωγή ειδών Κοινής Υψηλής Προτεραιότητας («πεδίο μάχης»).
• Σε αυτή τη βάση, και σε ένα ευρύτερο περιβάλλον που ευνοεί την επανέναρξη των συνομιλιών διευθέτησης του Κυπριακού, το Συμβούλιο θα πρέπει να εγκρίνει τις διαπραγματευτικές οδηγίες και να εξουσιοδοτήσει την Επιτροπή να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης.
• Όπου είναι σκόπιμο και δυνατό, να εξεταστεί το ενδεχόμενο να παραχωρηθεί πρόσβαση στην Τουρκία σε βάσεις δεδομένων της Ε.Ε. που σχετίζονται με την τεχνική νομοθεσία της Ε.Ε., εφόσον η Τουρκία εκπληρώσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις.
• Υιοθέτηση νέων διαπραγματευτικών οδηγιών για μια συνολική συμφωνία αεροπορικών μεταφορών.

Περισσότερες επενδύσεις

• Επιτάχυνση της υπογραφής συμβάσεων στο πλαίσιο της Επενδυτικής Πλατφόρμας της Τουρκίας για την ενίσχυση των δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, ιδίως στους τομείς της συνδεσιμότητας, της ψηφιακής τεχνολογίας, της ενέργειας, των μεταφορών και της πράσινης συμφωνίας, σε στενή συνεργασία με ευρωπαϊκούς και διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς.
• Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων καλείται να επαναλάβει τη λειτουργία της σε όλους τους τομείς στην Τουρκία.

4. Διαχείριση της μετανάστευσης και οικονομική υποστήριξη στους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής

Απαιτείται μια πιο αποτελεσματική και αμοιβαία επωφελής εφαρμογή των βασικών τομέων της δήλωσης Ε.Ε. - Τουρκίας του 2016, ιδίως για τη διαχείριση της μετανάστευσης, με τις ακόλουθες ενέργειες:

• Εντατικοποίηση των προσπαθειών της Τουρκίας για τον περιορισμό των παράτυπων μεταναστευτικών ροών προς την Ε.Ε., με την πρόληψη των αναχωρήσεων και την εξάρθρωση των εγκληματικών δικτύων λαθρεμπορίας που τις διευκολύνουν και ενισχύοντας την προστασία των συνόρων, βασιζόμενη στη θετική τάση από τον Οκτώβριο, της αυξημένης αναχαίτισης των διακινητών μεταναστών και της μείωσης των παράτυπων αναχωρήσεων.
• Ενίσχυση της δέσμευσης της Ε.Ε. και των κρατών μελών με την Τουρκία σε μια προσέγγιση Team Europe. Ο πολιτικός και τεχνικός διάλογος βρίσκεται σε εξέλιξη, μετά τον πρόσφατο διάλογο υψηλού επιπέδου Ε.Ε. - Τουρκίας για τη μετανάστευση και την ασφάλεια της 23ης Νοεμβρίου 2023, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της συνεργασίας των υπηρεσιών μετανάστευσης και επιβολής του νόμου της Ε.Ε. και της Τουρκίας.
• Να επαναληφθούν οι επανεισδοχές από τα ελληνικά νησιά και να αντιμετωπιστεί η μεταναστευτική κατάσταση στην Κύπρο και να αποτραπούν οι παράτυπες αναχωρήσεις στα δρομολόγια προς την Ε.Ε., με βάση την πρόσφατη αύξηση των υποκλοπών λαθρεμπόρων μεταναστών και τη μείωση των παράτυπων αναχωρήσεων από τον Οκτώβριο του 2023.
• Συνέχιση της συνεχούς εργασίας με τις τουρκικές αρχές και τις αεροπορικές εταιρείες για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του ελέγχου επιβατών και των συνοριακών ελέγχων στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης.
• Αντίστροφα, να επιταχυνθούν οι επανεγκαταστάσεις από την Τουρκία στην Ένωση από τα κράτη μέλη της Ε.Ε., με βάση την πρόοδο που έχει σημειωθεί μέχρι στιγμής. Αυτό θα πρέπει να καλύπτει ιδιαίτερα τις πιο ευάλωτες ομάδες Σύριων προσφύγων στην Τουρκία. Να εξεταστεί το ενδεχόμενο ενεργοποίησης του Προγράμματος Εθελοντικής Ανθρωπιστικής Εισδοχής.
• Συνέχιση της υποστήριξης προς τους πρόσφυγες και τις κοινότητες υποδοχής στην Τουρκία, όπως προτείνεται από την Επιτροπή στην ενδιάμεση αναθεώρηση του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου της Ε.Ε. Αυτό θα βασιζόταν στην επιτυχημένη και αποτελεσματική βοήθεια των τελευταίων ετών, κατάλληλη για την τρέχουσα πραγματικότητα.
• Υποστήριξη των ασφαλών, αξιοπρεπών και εκούσιων επιστροφών στις χώρες προέλευσης, σε στενή συνεργασία με τον ΔΟΜ και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

5. Στη διευκόλυνση των διαδικασιών βίζας

• Κατά προτεραιότητα, να διερευνηθούν οι δυνατότητες με τα κράτη μέλη για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στις αιτήσεις βίζας, ιδίως για ορισμένες συγκεκριμένες κατηγορίες Τούρκων πολιτών όταν υποβάλλουν αίτηση για βίζα στην Ε.Ε. (επιχειρηματίες, φοιτητές, Τούρκοι πολίτες με μέλη οικογένειας στην Ε.Ε. κ.λπ.). Αυτό θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει την πλήρη χρήση των ευελιξιών του Κώδικα Θεωρήσεων για να επιτραπεί η έκδοση θεωρήσεων πολλαπλής εισόδου με μακρά ισχύ.

Η Επιτροπή και η Ύπατη Εκπρόσωπος θα ενημερώσουν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σχετικά με την κατάσταση των προαναφερθέντων βημάτων, όπως απαιτείται.