Τα βρόμικα κόμικς της «Τιχουάνα»

ΔΥΟ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ «ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΑ» ΚΟΜΙΚΣ ΤΟΥ 1930

Τα αποκάλεσαν με δεκάδες διαφορετικά ονόματα. Ηταν παράνομα, προκλητικά και ασεβή. Σατίρισαν όλα τα πρόσωπα, υπαρκτά και φανταστικά, της τότε επικαιρότητας: ηθοποιούς, πολιτικούς, χαρακτήρες των κόμικς που συμμετείχαν σε απερίγραπτα σεξουαλικά όργια και ανομολόγητες ερωτικές πράξεις. Ηταν τα Βρόμικα Κόμικς και διαβάζονταν μετά μανίας!

Πριν από 85 χρόνια, στις 29 Οκτωβρίου του 1929, κορυφώθηκε το χρηματιστηριακό κραχ στις ΗΠΑ που ακολούθως επέφερε ανυπολόγιστες συνέπειες (οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές, πολιτιστικές) στη ζωή των Αμερικανών. Τότε εγκαινιαζόταν μια θλιβερή περίοδος μεγάλης φτώχειας και μακράς οικονομικής δυσπραγίας που έμεινε στην Ιστορία ως The Great Depression (με τη λέξη «depression» να αποκτά και τα δύο νοήματά της: ύφεση και κατάθλιψη). Η «Μαύρη Τρίτη», ωστόσο, θεωρείται το ορόσημο για τη γέννηση ενός από τα πιο απρόσμενα, τολμηρά, παράνομα και εξαιρετικά δημοφιλή είδη κόμικς της ιστορίας: τα Βρόμικα Κόμικς.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, η αισιοδοξία που είχε κυριαρχήσει στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, έδινε σταδιακά τη θέση της σε μια αυξανόμενη ανησυχία για τις οικονομικές εξελίξεις και μια διαρκή αβεβαιότητα για το μέλλον. Τα πράγματα δεν πήγαιναν όπως ακριβώς ονειρεύονταν όσοι πανηγύριζαν δέκα χρόνια νωρίτερα. Στον χώρο των εικαστικών τεχνών αλλά και του κινηματογράφου, αυτές οι ανησυχίες μετουσιώνονταν σε σκοτεινές εξπρεσιονιστικές απεικονίσεις ή σουρεαλιστικές καταγραφές που εξέπλητταν, ενώ στα κόμικςκυριαρχούσαν τα χιουμοριστικά στριπ που κατακτούσαν ολοένα και μεγαλύτερο χώρο στις εφημερίδες προσφέροντας σταγόνες ξεγνοιασιάς, ψυχαγωγίας και διασκέδασης στην προϊούσα οικονομική ξηρασία. Και ξαφνικά, στις 7 Ιανουαρίου του 1929 εμφανίστηκαν δύο νέοι πρωταγωνιστές των κόμικς που δεν θύμιζαν σε τίποτα τα αστεία ανθρωπόμορφα ζωάκια του παρελθόντος ή τις χοντροκομμένες σλάπστικ γκάφες ψηλόλιγνων μυταράδων χαρακτήρων: ο Ταρζάν και ο Buck Rogers που μετέφεραν τη δράση στις απάτητες ζούγκλες και στα πέρατα του Σύμπαντος, αντιστοίχως. Δέκα μέρες αργότερα έκανε την πρώτη του εμφάνιση ο Ποπάι του Elzie Crisler Segar που παραγκώνισε το μέχρι τότε καστ της σειράς Thimble Theater και έγινε αυτός αντιηρωικός πρωταγωνιστής με τη ρώμη του, την υπερφυσική γροθιά του και την κακομούτσουνη φιγούρα του. Οι «ήρωες» των κόμικς είχαν γεννηθεί σε διάστημα δέκα ημερών και θα τους διαδέχονταν εκατοντάδες άλλοι καθ’ όλη την επόμενη δεκαετία. Με το οικονομικό κραχ επί θύραις αλλά κυρίως έπειτα από αυτό, οι ΗΠΑ επιζητούσαν τη διαφυγή μέσω της δράσης των ατρόμητων vigilante και την έβρισκαν στα πρόσωπα μάγων, ντετέκτιβ, ιπποτών, καουμπόι, διαστημάνθρωπων κ.λπ. Μα πάνω απ’ όλα, αυτή η διαφυγή ήταν πιο εύκολη, πιο απολαυστική και πιο γαργαλιστική στα πορνογραφικά κόμικς που άρχισαν να κατακλύζουν κάθε πολιτεία, κάθε πόλη, κάθε χωριό, με καταιγιστικούς ρυθμούς.

Οπως αναφέρεται στον πρόλογο της συλλογής με τίτλο Βρόμικα Κόμικς(εκδόσεις Αγρα, μετάφραση Γ. Μασταπιάνης): «Τα Dirty Comics, γνωστά επίσης και με τις ονομασίες Eight-Pagers, Bluesis, Jo-Jo Books, Two-by-Fours, Gray-Backs, Tillie-and-Mac Books, Jiggs-and-Maggie Books, Tijuana Bibles ή πιο απλά Fuck Books, εκδίδονταν στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του ’20 έως τη δεκαετία του ’50. Το είδος όμως γνώρισε μεγάλη δημοτικότητα από τη δεκαετία του ’30 και μετά, χάρη σ’ ένα σύστημα λαθραίας μεν διανομής που άγγιζε όμως τα όρια της μαζικής διακίνησης. Αν τα πρώτα "σεξ κόμικς" ήταν ακόμα μια αστεία υπόθεση με τιράζ μερικές χιλιάδες βιβλία, το 1935 κατόρθωσαν να φτάσουν, συνυπολογίζοντας όλα τα τιράζ, τα είκοσι εκατομμύρια αντίτυπα, με διανομή πανεθνική». Χρησιμοποιώντας πλαστά και παραπλανητικά στοιχεία έκδοσης (αναγραφόταν συχνά, ψευδώς, ότι εκδίδονται στην Τιχουάνα του Μεξικού, στην Αβάνα της Κούβας ή σε άλλες πόλεις της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής) τα Βρόμικα Κόμικς, συνήθως οκτασέλιδα με μια εικόνα ανά σελίδα και μικρού μεγέθους έτσι ώστε να χωρούν σε ένα αντρικό πορτοφόλι ή σε μια κωλότσεπη, έγιναν την περίοδο της ποτοαπαγόρευσης αλλά και ύστερα από αυτήν, το πιο ευπώλητο είδος «βιβλίου».

Στο εισαγωγικό σημείωμα της συλλογής «Βρώμικα Κόμικς - Η Μυριόβιβλος της Τιχουάνα» (εκδόσεις Γνώση) τονίζεται ότι «πωλούνταν παράνομα και με όλους τους συνωμοτικούς κανόνες (κυρίως σε μέρη που σύχναζαν μόνον άντρες: μπαρ, συνεργεία αυτοκινήτων, καπνοπωλεία, κουρεία, ακόμη και πορνεία), κατάφεραν να κάνουν σκόνη οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να θεωρηθεί μπεστ-σέλερ εκείνα τα χρόνια. Μόνο το 1939 εκδόθηκαν πάνω από 300 τίτλοι και πουλήθηκαν "υπογείως" πάνω από τρία εκατομμύρια αντίτυπα. Ηταν ένα είδος που καταναλώθηκε πλατιά, γιατί προσέφερε μια εκλαϊκευμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση σε κάθε ενδιαφερόμενο και γι’ αυτό έσβησε τη δεκαετία του ’60 όταν δεν είχε πια λόγο ύπαρξης». Η τιμή τους ήταν εξαιρετικά μικρή ώστε να είναι προσιτά στον καθένα και δεν αναγραφόταν ποτέ στο τεύχος ώστε να επιτρέπεται η μεγιστοποίηση του κέρδους του εκάστοτε πωλητή, αλλά και να ευνοείται η μεταπώληση σε δεύτερο, τρίτο κ.ο.κ. χέρι. Φυσικά η εκτύπωση ήταν κακής ποιότητας, σε φτηνό χαρτί και αποκλειστικά σε ασπρόμαυρες σελίδες, αν και ορισμένα εξώφυλλα ήταν έγχρωμα. Στο κύκλωμα της έκδοσης, εμπορίας και διακίνησης εμπλέκονταν λίγα άτομα ώστε να τηρείται η εχεμύθεια, ενώ θεωρείται βέβαιο ότι, από κάποια στιγμή και έπειτα τουλάχιστον, τα ηνία ανέλαβε η μαφία που επέτρεψε (ή επέβαλε) την είσοδο αυτών των αναγνωσμάτων σε κάθε πιθανό χώρο όπου βρίσκονταν δυνητικοί αναγνώστες.

Ως προς τη θεματολογία τους, τα πράγματα ήταν απλά. Σεξ, σεξ, σεξ! Πρόσωπα γνωστά από το Χόλιγουντ, τη σόουμπιζ, την πολιτική ή χαρακτήρες των κόμικς ξεδίπλωναν φόρα παρτίδα τα ταλέντα τους στο χαρτί και πλημμύριζαν με σωματικά υγρά τις σελίδες των φτηνών φυλλαδίων, παρασύροντας σε αντίστοιχου περιεχομένου φαντασιώσεις το κοινό τους. Αξιοσημείωτο, ωστόσο, είναι το πνεύμα ισότητας των δύο φύλων στις ιστοριούλες των ΒρόμικωνΚόμικς καθώς άνδρες και γυναίκες, σε ετεροφυλόφιλες αλλά και ομοφυλόφιλες επαφές, το απολαμβάνουν εξίσου, έχουν οργασμούς επί ίσοις όροις, κάνουν σεξ με τη συναίνεσή τους και κανείς δεν εκμεταλλεύεται κανέναν. «Σπάζοντας τα σεξουαλικά ταμπού και τα πνευματικά δικαιώματα, παρώδησαν περισσότερα από χίλια θέματα, από τον Αδόλφο Χίτλερ και τον Αλ Καπόνε μέχρι τους Αδερφούς Μαρξ και τον Μίκι Μάους», γράφει ο ιστορικός των κόμικς Dez Skinn στο βιβλίο του «Comix - The Underground Revolution», επισημαίνοντας πως αυτά τα παράνομα βιβλιαράκια ήταν οι πρόδρομοι των underground κόμικς των τελών της δεκαετίας του 1960. Οι δημιουργοί αυτών των τευχιδίων ήταν ανώνυμοι ή χρησιμοποιούσαν ψευδώνυμα και κατά πλειονότητα παρέμειναν για πάντα άγνωστοι, αν και τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για την ταυτοποίηση του στιλ τους με το στιλ γνωστών καλλιτεχνών. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει ο «Mr. Prolific» που πιθανώς ταυτίζεται με τον Doc Rankin, ενώ ο Art Spiegelman πιθανολογεί ότι σχεδιαστής σε κάποια τεύχη ήταν και ο Wesley Morse. Ακόμα και ο Will Eisner έχει δηλώσει ότι έγινε αποδέκτης πρότασης από τη μαφία για να σχεδιάσει κάποιες ιστορίες, αλλά αρνήθηκε. Ο Roy Lichtenstein, ο pop artist που έχτισε την καριέρα του πάνω στην αντιγραφή και τροποποίηση μικρών καρέ από κόμικς του παρελθόντος, έχει δηλώσει για τα Dirty Comics ότι παρουσιάζουν το σεξ ως κάτι εξωφρενικό και κωμικό και υπό μια τέτοια οπτική «τα Tijuana Bibles έχουν μια γοητευτική, άκακη πονηράδα που φανερώνει μια κρυφή πλευρά της εποχής τους».

Σήμερα που η σεξιστική πορνογραφία έχει κατακλύσει το Ιντερνετ και τη ζωή μας, η αθωότητα των Βρόμικων Κόμικς μοιάζει παρωχημένη και περιττή. Στην εποχή τους, ωστόσο, διαβάστηκαν από εκατομμύρια ανθρώπους και τους κράτησαν συντροφιά στα δύσκολα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Η κωμική και αποδομητική ματιά τους απέναντι στους διάσημους και τους επώνυμους παραμένει αναγκαία. Και εξίσου αναγκαίο παραμένει το πραγματικό σεξ μεταξύ ενηλίκων που λιγοστεύει όσο αυξάνονται το αγοραίο και το εικονικό.