Εν όψει πασχαλιάτικου ελεύθερου χρόνου προτείνονται πέντε βιβλία: «Το ανθρώπινο ζώο από το απώτερο παρελθόν στο εγγύς μέλλον», «Επιστήμες, Τεχνολογία, Ιδεολογία Κριτικές προσεγγίσεις», «Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού», «Σκέψεις για την αρχιτεκτονική της σύνθεσης» και «Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης».
Jared Diamond, Το ανθρώπινο ζώο από το απώτερο παρελθόν στο εγγύς μέλλον
μτφρ., επιστημονική επιμ. Παναγιώτης Δεληβοριάς, εκδ. «Κάτοπτρο», σελ. 346
Ανάμεσα στους ανθρώπους και τα υπόλοιπα ζωικά είδη φαίνεται να υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα. Ενα χάσμα που μας δημιουργεί την εσφαλμένη αντίληψη ότι εκείνα διαθέτουν κάποια τυπικά ζωικά χαρακτηριστικά τα οποία εμείς δεν έχουμε.
Αυτό υποστηρίζει ο συγγραφέας αυτού του γοητευτικού βιβλίου, ο επιφανής και πολυβραβευμένος βιογεωγράφος και βιοανθρωπολόγος Τζάρεντ Ντάιαμοντ (Jared Diamond): «Εμείς οι άνθρωποι διαφέρουμε από τα υπόλοιπα ζώα. Δεν παύουμε ωστόσο να είμαστε ζώα, ένα μεγαλόσωμο είδος θηλαστικού. Η αντίφαση αυτή αποτελεί το πιο συναρπαστικό μας γνώρισμα, ένα γνώρισμα που ακόμη δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε πώς προέκυψε και τι σημαίνει».
Στόχος του βιβλίου είναι να παρουσιάσει αναλυτικά όλα όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα τόσο για τις βιολογικές-συμπεριφορικές ομοιότητες του σύγχρονου ανθρώπου με τα υπόλοιπα ζωικά είδη όσο και για τις διαφορές τους. Γιατί βέβαια εκτός από τις πολλές ομοιότητες υπάρχουν και αξιοσημείωτες διαφορές: φαίνεται πως διαθέτουμε κάποια τυπικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά που εκείνα δεν διαθέτουν, π.χ. τη γλωσσική επικοινωνία, τη δημιουργία έργων τέχνης, την έλλογη σκέψη και την τεχνολογία.
Παρουσιάζοντας ωστόσο τα εξελικτικά βήματα και τις βιολογικές ανάγκες που οδήγησαν στην απόκτηση αυτών των μοναδικών χαρακτηριστικών ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι αυτά δεν αποτελούν αποκλειστικό μας προνόμιο, αντίθετα, τα βρίσκουμε, σε υποτυπώδεις και ανεπαρκώς εξελιγμένες μορφές, στη συμπεριφορά των πιο στενών ζωικών συγγενών μας.
Πάντως, κατά τον συγγραφέα, αν ήθελε κάποιος να βρει οπωσδήποτε τις πραγματικές διαφορές των ανθρώπων από τα συγγενή ζωικά είδη, θα κατέληγε σε δύο: φόνος και οικολογική καταστροφή. Μόνο εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να σκοτώνουμε με τέτοια ευκολία, ψυχρά και χωρίς αναστολές, άτομα του είδους μας. Και μόνο εμείς διαθέτουμε τη διεστραμμένη νοητική-τεχνολογική ικανότητα να καταστρέφουμε το οικολογικό περιβάλλον από το οποίο εξαρτάται η επιβίωσή μας! Ενα άκρως ανησυχητικό και ιδιαιτέρως επίκαιρο πολιτικό-επιστημονικό συμπέρασμα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι «Το ανθρώπινο ζώο» είναι η πρόσφατη και βελτιωμένη εκδοχή ενός παλαιότερου και εκτενέστερου βιβλίου του Ντάιαμοντ, που κυκλοφορεί επίσης από τις εκδόσεις Κάτοπτρο με τίτλο «Ο τρίτος χιμπαντζής». Στη νέα εκδοχή του βιβλίου, βελτιωμένη τόσο από άποψη κατανομής ύλης όσο και από πλευράς εικονογραφικού υλικού, αποφασιστική ήταν η συμβολή της Ρεμπέκα Στέφοφ (Rebecca Stefoff), επιτυχημένης συγγραφέως εκλαϊκευτικών βιβλίων για παιδιά και εφήβους.
Ομάδα Κριτική στην Επιστήμη, Επιστήμες, Τεχνολογία, Ιδεολογία Κριτικές προσεγγίσεις
εκδ. «Εκδοτική Αθηνών», σελ. 160
Η ομάδα «Κριτική στην Επιστήμη» συγκροτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2012 με άμεσο στόχο τη διερεύνηση των περίπλοκων σχέσεων ανάμεσα στη σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία με την πολιτική και την ιδεολογία.
Για την υλοποίηση ωστόσο αυτού του φιλόδοξου στόχου απαιτείται η διαμόρφωση μιας σφαιρικής κριτικής θέσης και στάσης απέναντι στην τεχνοεπιστήμη που θα είναι ικανή να αντιπαρατεθεί και να αμφισβητήσει την κυρίαρχη σήμερα ιδεολογία, η οποία αρθρώνεται γύρω από τη δήθεν γνωστική ουδετερότητα της επιστήμης και την αποκλειστικά εργαλειακή αντίληψη περί τεχνολογίας.
Η ομάδα αποτελείται από τους: Δανάη Αυγέρη, Κώστα Γαβρόγλου, Θανάση Λάγιο, Βάσια Λέκκα, Γιώργο Ματτέ, Γρηγόρη Πανουτσόπουλο, Κώστα Ράπτη, Παύλο Τριανταφύλλου, Θέμη Χαλικιά, Ζάχο Χριστοδουλόπουλο. Και τα πρώτα αποτελέσματα των διερευνήσεων αυτής της ομάδας δημοσιεύονται σε αυτό το συλλογικό έργο.
Οπως αναφέρεται ρητά στο οπισθόφυλλο αυτής της πολύ ενδιαφέρουσας και διεγερτικής ανθολογίας: «Η φιλοδοξία των κειμένων δεν είναι τόσο να υπάρξει ένας ενιαίος θεωρητικός λόγος όσο να τεθούν ερωτήματα που προκαλούν κριτική διάθεση και στάση απέναντι στις αξίες, τις ιδεολογίες και τις πρακτικές που εγγράφονται στις διαδικασίες παραγωγής της επιστημονικής γνώσης, όπως και στις πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες αυτής της γνώσης...»
Σε μια παράλληλη προσπάθεια κριτικής αποτίμησης των επιστημονιστικών ιδεολογημάτων και συστηματικής αποδόμησης των τεχνολογικών μύθων, το κάθε ένα από τα κείμενα που περιλαμβάνονται στον τόμο επιχειρεί να απαντήσει σε ένα συγκεκριμένο και κοινωνικά καυτό ερώτημα: πώς η επιστημονική γνώση καθορίζει τη συγκρότηση της κανονικής και παθολογικής σεξουαλικής ταυτότητας στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες; Πώς ο επιστημονικός λόγος οδηγεί στη μετατόπιση της προοπτικής από την περιοχή του δικαίου και του Νόμου στην περιοχή της ιατρικής και του Κανόνα;
Αλλα ερωτήματα που διερευνώνται είναι το πώς αποτυπώνεται ο κυρίαρχος λόγος γύρω από την επιστήμη και την τεχνολογία στο επίσημο περιοδικό της Ελληνικής Αστυνομίας; Ποιος ο ρόλος της επιστήμης και της τεχνολογίας στο ιδεολογικά πολωμένο πλαίσιο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ποια η σχέση τους με το κυρίαρχο ρεύμα του νεορομαντισμού και ποια η συμβολή τους στην άνοδο του ναζιστικού φαινομένου; Με ποιον τρόπο μέσα από την επιστημονική εκλαΐκευση αναπαράγεται η ηγεμονική ιδεολογία; Τι ρόλο έπαιξαν οι επιστήμονες στο Manhattan Project και στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου;
Ernst Cassirer, Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού
μτφρ. Αννέτε Φωσβίνκελ, εκδ. ΜΙΕΤ, σελ. 569
Πολύτιμο εργαλείο σκέψης για πολλές γενεές αναγνωστών, «Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού», κυκλοφόρησε και στα ελληνικά -άριστα μεταφρασμένο από την Αννέτε Φωσβίνκελ- εβδομήντα δύο χρόνια μετά την πρώτη γερμανική έκδοση, το 1932.
Το έργο αυτό του εξέχοντος Γερμανοεβραίου φιλόσοφου και μεγάλου ιστορικού των ιδεών Ερνεστ Κασίρερ (1874-1945), ίσως του σημαντικότερου εκπροσώπου της νεοκαντιανής σχολής, δεν παρουσιάζει τις θεωρίες του Διαφωτισμού με χρονολογική σειρά ούτε συνοψίζει τις ιδέες των κύριων εκπροσώπων του, αλλά αναδεικνύει με τρόπο μοναδικό το περιεχόμενο των θεμελιωδών ιδεών του Διαφωτισμού. Ιδεών που υπήρξαν θεμελιακές για την οικοδόμηση του συνόλου της νεωτερικής σκέψης: φιλοσοφικής, επιστημονικής, ηθικής και πολιτικής.
Ο Κασίρερ ανέλαβε το απαιτητικό εγχείρημα της συγγραφής αυτού του πολύ σημαντικού βιβλίου, του τελευταίου που έγραψε πριν εγκαταλείψει οριστικά τη ναζιστική Γερμανία, επειδή θεώρησε ως ύψιστη πνευματική και πολιτική του υποχρέωση να υπερασπιστεί τις δημοκρατικές ιδέες του Διαφωτισμού απέναντι στη διαφαινόμενη ήδη επικράτηση της νέας αντι-διαφωτιστικής βαρβαρότητας.
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν αρκετά αξιόλογα βιβλία που ασκούν δριμύτατη κριτική στις κοινωνιολογικές αδυναμίες και τα προβλήματα των κυρίαρχων ιδεών της «Εποχής των Φώτων» χωρίς ωστόσο να υπάρχει σοβαρός αντίλογος. Επομένως η μετάφραση του συγκεκριμένου βιβλίου έρχεται να καλύψει, έπειτα από τόσα χρόνια, ένα υπαρκτό βιβλιογραφικό-πολιτισμικό κενό: να παρουσιαστούν συστηματικά και σε βάθος οι φιλοσοφικές και κοινωνικές ιδέες που άλλαξαν συθέμελα όχι μόνο τη συνολική κοσμοεικόνα της ανθρώπινης σκέψης αλλά και τη στάση των δυτικού ανθρώπου απέναντι στην κοινωνία, το δίκαιο, την τεχνολογία κ.ο.κ.
Ιδού πώς περιγράφει, στον πρόλογο του βιβλίου ο συγγραφέας τον στόχο και τα όρια που έθεσε στον εαυτό του: «Το ζητούμενο λοιπόν και το ἐφικτό δέν ἦταν ἁπλῶς ἡ ἐπική ἐξιστόρηση τῆς διαδρομῆς, τῆς ἐξέλιξης και τῶν πεπρωμένων τῆς φιλοσοφίας τοῦ Διαφωτισμοῦ· στόχος ἦταν πολύ περισσότερο να ἀναδειχθεῖ ἡ ἐσωτερική κίνηση ἡ ὁποία ἐπιτελεῖται μέσα σέ αὐτή, ἡ δραματική πλοκή, θα λέγαμε, τῆς σκέψης του».
Επειδή δεν είναι διόλου απαραίτητο το διαζύγιο της Επιστήμης από την Τέχνη
Τάσης Παπαϊωάννου, Σκέψεις για την αρχιτεκτονική σύνθεση, εκδ. «Ινδικτος», σελ. 178
Κυκλοφόρησε πρόσφατα το «Σκέψεις για την αρχιτεκτονική σύνθεση», το τελευταίο βιβλίο του Τάση Παπαϊωάννου, αρχιτέκτονα και καθηγητή στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Ο Τάσης Παπαϊωάννου είναι ένας από τους σημαντικότερους Ελληνες αρχιτέκτονες και θεωρητικούς της αρχιτεκτονικής σύνθεσης ως «τέχνης», ως έκφρασης δηλαδή της δημιουργικής φαντασίας του ανθρώπινου νου, όπως τεκμηριώνεται επαρκώς σε αυτό το ενδιαφέρον βιβλίο.
Βέβαια ήδη από το προλογικό σημείωμα υπογραμμίζεται ότι αυτή η νοητική ικανότητα για «σύνθεση» εκφράζεται ποικιλοτρόπως στις καλές τέχνες, στις επιστήμες και γενικότερα στην ανθρώπινη σκέψη και πρακτική. Μολονότι αποτελεί κοινή ανάγκη και προϋπόθεση κάθε δημιουργικής δραστηριότητας, εκδηλώνεται, τουλάχιστον φαινομενικά, με εντελώς διαφορετικά μέσα: με ήχους στη μουσική, με χρώματα στη ζωγραφική, με λέξεις στην ποίηση και τη λογοτεχνία, με αριθμούς ή γεωμετρικά σχήματα στα μαθηματικά, με τη σύλληψη και τη δημιουργία κατοικήσιμων χώρων στην αρχιτεκτονική.
Πράγματι, η ιδιαιτερότητα της αρχιτεκτονικής ως προς τις άλλες τέχνες «έγκειται στο γεγονός ότι η ολοκλήρωση του αρχιτεκτονικού έργου γίνεται μόνον όταν αυτό ‘κατοικηθεί’». Αυτό σημαίνει, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Τ. Παπαϊωάννου, ότι μόνο η χρήση μπορεί να «μετατρέπει τον αρχιτεκτονικό χώρο σε βιωμένο χώρο και όχι σε χώρο ο οποίος απλώς θεάται».
Υπό μία πολύ ακριβή έννοια -τόσο αρχιτεκτονικά όσο και νευροεπιστημονικά!- δεν αντιλαμβανόμαστε ποτέ το αρχιτεκτονικό έργο μόνο οπτικά αλλά κυριολεκτικά ζώντας μέσα και έξω από τους χώρους που αυτό οριοθετεί. Μόνο οι άνθρωποι -ως νοήμονα έμβια όντα- δίνουν «υπόσταση στον αρχιτεκτονημένο χώρο»!
Το βιβλίο επιχειρεί να ανιχνεύσει τις νοητικές διεργασίες και τις εγκεφαλικές προϋποθέσεις που επιτρέπουν όχι μόνο τη δημιουργία ή την υλοποίηση των αρχιτεκτονικών χώρων, αλλά και τη μετουσίωσή τους σε βιωμένους χώρους της ανθρώπινης ζωής.
Ετσι εξηγείται γιατί τόσες πολλές σελίδες του βιβλίου εστιάζουν στην περιγραφή των νευροεγκεφαλικών διεργασιών (οπτικών, μνημονικών και συναισθηματικών) που μέχρι σήμερα έχουν αποκαλυφθεί χάρη στις πρωτοποριακές και ιδιαίτερα ανατρεπτικές ανακαλύψεις της Νευροαισθητικής.
Από τη σύντομη και ίσως υπερβολικά σχηματική περιγραφή μας, ελπίζουμε να έγινε σαφές ότι πρόκειται για ένα πρωτοποριακό ερευνητικό εγχείρημα που επιχειρεί -χωρίς ιδεοληπτικές ή, ακόμη χειρότερα, συντεχνιακές προκαταλήψεις- να προτείνει μια νέα και κυρίως ενιαία ανθρωπιστική-επιστημονική προσέγγιση της αρχιτεκτονικής δημιουργίας και πρακτικής.
Οι εννοιολογικές, θεωρητικές προτάσεις του βιβλίου αναδεικνύονται και διαφωτίζονται και από τις εικονογραφικές και φωτογραφικές παρεμβάσεις του συγγραφέα: τα πολυάριθμα σκίτσα, σχέδια και μακέτες συμβάλλουν σημαντικά στην οπτικοποίηση και την εμπέδωση από τον μη ειδικό αναγνώστη των πιο αφηρημένων εννοιών. Συγχαρητήρια και στις εκδ. «Ινδικτος» που σε χαλεπούς καιρούς μάς προσφέρουν ακόμη ένα άψογο αισθητικά βιβλίο.
William Blake, Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης
μτφρ. Χάρης Βλαβιανός, εκδ. «Νεφέλη», σελ. 120
Ο Ουίλιαμ Μπλέικ (William Blake, 1757-1827), όταν δεν ταυτίζεται μνησίκακα με την εικόνα του αλλοπαρμένου ποιητή, χαρακτηρίζεται συνήθως ως «προάγγελος» και μεγάλος «προφήτης» της αγγλικής λογοτεχνίας. Αναμφισβήτητα ήταν ένας από τους πλέον εκκεντρικούς, πολυπράγμονες και δημιουργικούς καλλιτέχνες της εποχής του: όχι μόνο ένας από τους σημαντικότερους Αγγλους ποιητές αλλά και πρωτότυπος ζωγράφος, χαράκτης και εικονογράφος, και ταυτόχρονα σκοτεινός οραματιστής και μύστης των πιο απόκρυφων ιδεών της εποχής του.
Ιδού πώς περιγράφει ο ίδιος -αναμφίβολα με κάποια αυτοβιογραφική διάθεση- την ιδιόρρυθμη ανάγκη και την αγωνία για ελεύθερη δημιουργική φαντασία και σκέψη: «Ο δρόμος της υπερβολής οδηγεί στο παλάτι της σοφίας» και «Η Σύνεση είναι μια πλούσια άσχημη γεροντοκόρη, που τη φλερτάρει η Ανικανότητα». Πρόκειται για δύο αποσπάσματα από τις «Παροιμίες της Κόλασης» που περιλαμβάνονται σε αυτό το μοναδικό βιβλίο.
Οπως πολύ εύστοχα επισημαίνει στην εκτενή εισαγωγή του ο μεταφραστής Χάρης Βλαβιανός: «Διαβάζοντας τους Γάμους διακρίνει κανείς την ευφυΐα και το λεπτό χιούμορ να συμβαδίζουν με την έκφραση της βαθιά βιωμένης προσωπικής ανάγκης για εξέγερση... ενάντια στην θρησκευτική, την πολιτική, την κοινωνική και τη φιλοσοφική ορθοδοξία, και ταυτόχρονα, μια πληθωρική και γεμάτη αυτοπεποίθηση εξαγγελία των αρχών του».
Το βιβλίο του Μπλέικ «Οι Γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης» θεωρείται σήμερα, και δικαίως, ως ένα από τα σημαντικότερα έργα της αγγλικής γραμματείας. Γραμμένο κυρίως σε πρόζα, αποτελεί έργο μεγάλης ωριμότητας του ιδιοφυούς ποιητή. Ενα μανιφέστο της εξέγερσης κατά της μονολιθικής μετριότητας και υπέρ της απόλυτης ελευθερίας στην έκφραση της ανθρώπινης δημιουργικής φαντασίας.
Και η συγκεκριμένη μάλιστα έκδοση του έργου στα ελληνικά είναι άψογη από κάθε άποψη. Η εμπνευσμένη μετάφραση συνοδεύεται από εκτενή εισαγωγή και από πολυάριθμα και ιδιαιτέρως κατατοπιστικά σχόλια του μεταφραστή. Επιπλέον ο τόμος περιλαμβάνει το εξώφυλλο και τις 27 χαλκογραφίες που φιλοτέχνησε ο ίδιος ο Μπλέικ με μεγάλη τέχνη στο πρωτότυπο, τυπωμένα σε χαρτί υψηλής ποιότητας ώστε να αποτυπωθεί και η μεγάλη γραφιστική αξία του έργου. Η μεταφραστικά άψογη και εκδοτικά καλαίσθητη έκδοση αναδεικνύει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυτό το μεγαλειώδες έργο, ταυτόχρονα πνευματικό, λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας