Ζώντας στην εποχή του ακαθόριστου

Τι καιρό κάνει έξω; Ενας εναλλακτικός τίτλος για την Depression Era, την έκθεση της ομώνυμης κολεκτίβας που φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη και παρουσιάζει την κρίση όχι ως ρωγμή του συστήματος, αλλά ως ολική καταστροφή. Οι φωτογραφίες, τα βίντεο, τα ηχητικά ντοκουμέντα και τα κείμενα αναζητούν στις συνειδήσεις των ανθρώπων το ίχνος ενός παρελθόντος που έληξε βίαια.

Οδηγός στο ιδιότυπο περιπατητικό μουσείο ο Σάββας Μιχαήλ, γιατρός, στοχαστής, συγγραφέας, τροτσκιστής και για μια μέρα ένας sui generis ξεναγός στους πέντε τόπους και χρόνους της κρίσης: Καιρός, τα Κοινά, Κρίση, Πάθημα και το Μετά διαπλέκονται μαζί με το χθες, το σήμερα και το αύριο της κρίσης στον αποσαθρωμένο μητροπολιτικό ιστό της Αθήνας.

Το εκθεσιακό υλικό αφουγκράζεται το αίσθημα ανασφάλειας που χτίστηκε με υλικά από τη χρηματιστηριακή ευφορία του 2000, τους Ολυμπιακούς Αγώνες και τη μετέπειτα καταστροφή που συνεχίζεται επ’ αόριστον. Ο διαλογισμός πάνω στον Καιρό, στη συγκυρία, απεικονίζεται με τα γεωλογικά στρώματα της Αθήνας που παραπέμπουν στην καθίζηση, ενώ η συντελεσμένη Κρίση αναδεικνύει σε κυρίαρχο αίσθημα την αθυμία. Ο διαχωρισμός δημόσιου/ ιδιωτικού ενισχύει τον αυτοπεριορισμό στον οίκο, κάνοντας τον σύγχρονο άνθρωπο να αναρωτιέται -όπως ο Μπόρις Πάστερνακ- τι καιρό, τι αιώνα κάνει έξω. Η υπέρβαση του διαχωρισμού αυτού προϋποθέτει την επανεφεύρεση των Κοινών.

Η κολεκτίβα καταλύει με το έργο της το «ιερό» βασίλειο της καλλιτεχνικής ατομικότητας ανοίγοντας δρόμους συλλογικής δράσης. «Η έκθεση είναι ένα πείραμα συλλογικότητας προσώπων, αισθήσεων και λόγου γύρω από την κρίση. Πιστεύουμε στην επαναστατική φύση της τέχνης που, ως ανθρώπινη πράξη, κινείται έξω από τα όρια του σωστού και του λάθους. Η πολιτικοποίηση της αισθητικής γίνεται συνήθως για να δοθούν απαντήσεις. Για μας η τέχνη προσφέρει μόνο ερωτήσεις», μας λέει ο Τάσος Λάγγης, μέλος της κολεκτίβας.

Η χώρα ταλαντεύεται

Εικόνες που έμοιαζαν οικείες, η ξέφρενη διασκέδαση των «κοσμικών», επιστρέφουν ως ανοίκειες. Οσοι φαίνονταν ξένοι, οι εξαθλιωμένοι εργάτες γης, τώρα μοιάζουν γνώριμοι. Oι χθεσινοί παρίες, μετατρέπονται σε πρόσωπα οικεία, αφού η χώρα ταλαντεύεται ανάμεσα στην ψευδεπίγραφη «ανάκαμψη» και τo επαπειλούμενο Grexit στο «εκτός κόσμου» περιθώριο.

Το Πάθημα καθορίζει τις δράσεις των κατοίκων της μητρόπολης ενισχύοντας ή καταστρέφοντας ελπίδες και φόβους. Πώς όμως μετατρέπεται το υλικό της κολεκτίβας σε παρέμβαση; «Πρόκειται για τη διαλεκτική ανάμεσα στο πάθημα και στο πώς η υποκειμενικότητα του κάθε καλλιτέχνη μεταχειρίζεται τα μέσα της φωτογραφίας, πώς αυτά τα έργα απλώνονται χωροχρονικά. Το project επιχειρεί να ενώσει κάποια διαφορετικά και ίσως ακραία επίπεδα της πραγματικότητας που βιώνουμε στην Ελλάδα σήμερα, είτε ατομικά είτε κοινωνικά.

Αυτό δεν επιχειρείται μόνο στον χώρο αλλά και στον χρόνο. Αρκετά από τα έργα έγιναν πολύ πριν ξεσπάσει η κρίση και τη μαρτυρούν πολύ πριν από τις ορατές επιπτώσεις του σκασίματος, όσο ακόμα η φούσκα μεγάλωνε», σημειώνει ο Τ. Λάγγης. Η έκθεση αποτυπώνει τη συνείδηση του τέλους μιας εποχής. Το Μετά, η οδός διαφυγής, θα προέλθει μόνο από την ολοκληρωτική εκμηδένιση του παλιού. Ο μελλοντικός άνθρωπος θα είναι μια ανοιχτή ολότητα πόθων, συμπληρώνει ο Σ. Μιχαήλ, ανακαλώντας τη σκέψη του Εμπειρίκου.

Σάββας Μιχαήλ, γιατρός, στοχαστής, συγγραφέας, τροτσκιστής-στέλεχος του ΕΕΚ

«Το Συμβάν της ρήξης είναι συντελεσμένο»

• Η κυρίαρχη αφήγηση θέλει την κρίση ένα συντελεσμένο Συμβάν. Ζούμε λοιπόν το μετά της κρίσης;

Η ίδια η πραγματικότητα έχει διαψεύσει τον αποπροσανατολιστικό αυτόν ισχυρισμό κι έχει ρεζιλέψει τη ρητορική τού success story. Εχουν περάσει πάνω από εφτά χρόνια από τότε που ξέσπασε η παγκόσμια κρίση, η οποία σάρωσε και την Ελλάδα, και ορατό τέλος δεν διαφαίνεται. Ο φαύλος κύκλος της υπερχρέωσης και της ύφεσης, με εμφανή την πίεση του αποπληθωρισμού, επιδεινώνεται προπαντός στην Ε.Ε.

Η Ελλάδα ήταν ο ασθενής κρίκος της ευρωπαϊκής αλυσίδας, το σημείο που αποκάλυψε τον βαθμό ευθραυστότητάς της. Το ουσιώδες είναι ότι έσπασε η αλυσίδα, όχι απλώς ο κρίκος. Το Συμβάν της ρήξης είναι συντελεσμένο, όχι η κρίση ως Συμβάν. Το επίτευγμα της έκθεσης Depression Era είναι ότι κατόρθωσε να συλλάβει, με τα δικά της ποιητικά-καλλιτεχνικά μέσα, το αίσθημα ενός ακαθόριστου Επικείμενου Συμβάντος.

• Στην εποχή της κατάρρευσης, πώς ο ψευδής διαχωρισμός δημόσιου-ιδιωτικού επιτείνει την επέλαση της βιοεξουσίας;

Η κατάρρευση επιτείνει τις τάσεις εξατομίκευσης, της περιχαράκωσης στο ιδιωτικό σαν καταφύγιο επιβίωσης από τον ασφυκτικό κλοιό της επαπειλούμενης ή και συντελεσμένης καταστροφής. Την ίδια στιγμή όμως που το χάσμα ανάμεσα στη δημόσια σφαίρα και την εξατομικευμένη κοινωνία των ιδιωτών γίνεται αβυσσαλέο, το καθεστώς «έκτακτης ανάγκης» που κηρύσσει το κράτος της κυρίαρχης τάξης, όχι μόνο εκμεταλλεύεται στο έπακρο την εξατομίκευση, για να πνίξει κάθε αντίσταση, αλλά και εισβάλει με τον πιο βάρβαρο τρόπο σε ό,τι πιο μύχιο, πιο προσωπικό ή και πιο τραγικό έχει η κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Τεκμήριο βαρβαρότητας των μνημονιακών καιρών θα παραμείνει για πάντα η διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών από τον τροϊκανό υπουργό Λοβέρδο.

• Η έκθεση απεικονίζει τα ερείπια μιας δυστοπικής μητροπολιτικής Αθήνας. Ποια μπορεί να είναι τα ίχνη της Εξόδου;

Στην έκθεση, βλέπουμε, στη σειρά τα Ιχνη της Πάσκουα Βοργιά, τα βαθιά σημάδια των ιστορικών συγκρούσεων στην Αθήνα, από τον Δεκέμβρη του '44 στον Δεκέμβρη του Αλέξη Γρηγορόπουλου, μέχρι τις μάχες των μνημονιακών καιρών. Στη σύγκρουση ζωντανών δυνάμεων σε τοπική και παγκόσμια κλίμακα χαράσσεται η γραμμή διαφυγής από τη Δυστοπία στην Ουτοπία, η Εξοδος από την κρίση και το καπιταλιστικό σύστημα που τη γεννά, το Μετά της Δικαιοσύνης.