Ο πόλεμος και η κατοχή στην Αθήνα σε μία έκθεση

Ένας χάρτης της πόλης δεσπόζει στη μέση της σημαντικής έκθεσης «Αθήνα 1940-44. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση», που καταλαμβάνει σχεδόν έναν ολόκληρο τοίχο και μόλις προλαβαίνετε να επισκεφτείτε στη Δημοτική Πινακοθήκη στο Μεταξουργείο, αφού λήγει στις 31 τρέχοντος.

Στον χάρτη είναι κυκλωμένες διάφορες περιοχές με τα χρώματα του κύκλου να μας πληροφορούν για διάφορα γεγονότα: μαύρος ο κύκλος για τους τόπους μαρτυρίου, κόκκινος για τα κύρια κατοχικά μπλόκα και πράσινος για τις κύριες αντιστασιακές ενέργειες.

Ο χάρτης της έκθεσης

Επειδή τον θεωρούμε μοναδικό στην αποτύπωση εκείνης της περιόδους παραθέτουμε:

ΜΑΥΡΟ - τόποι μαρτυρίου

- Στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Πολλοί το αναφέρουν και ως το ελληνικό Άουσβιτς. Άνοιξε τον Σεπτέμβριο του 1943 υπό τη διοίκηση των γερμανικών Ες Ες ως τόπος συγκέντρωσης και βασανιστηρίων αντιστασιακών, αλλά και Εβραίων προς αποστολή στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως και εργατών που έστελναν για καταναγκαστική εργασία στα εργοστάσια της Γερμανίας. Χιλιάδες άνθρωποι μαρτύρησαν εδώ με πλέον μαζική εκτέλεση αυτή των 200 Ακροναυπλιωτών την 1η Μαΐου 1944.

- Στρατόπεδο Γουδί: Τόπος φυλάκισης και βασανισμού αντιστασιακών υπό τη διοίκηση των Ελληνικών Ταγμάτων Ασφαλείας.

- Φυλακές Αβέρωφ: Τόπος φυλάκισης χιλιάδων αντιστασιακών κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

- Ελπίδος 5: Χώρος κράτησης και βασανισμού αντιστασιακών υπό τη διοίκηση της Διεύθυνσης Ειδικής Ασφάλειας του Κράτους της Ελληνικής Χωροφυλακής. Στα κρατητήρια αυτά πέθαναν από βασανιστήρια τουλάχιστον 35 άτομα στην συντριπτική τους πλειοψηφία μέλη του ΕΑΜ ΚΚΕ.

- Κοραή 4, Γερμανικό Φρουραρχείο: Κεντρικός τόπος κράτησης και ανάκρισης χιλιάδων πολιτών που συλλαμβάνονταν κατά τη διάρκεια μπλόκων, διαδηλώσεων, απεργιών και άλλων αντιστασιακών ενεργειών.

- Μέρλιν 6, Κολωνάκι: Εδώ στεγάζονταν η περίφημη Γκεστάπο. Τόπος ανακρίσεων και βασανισμού αντιστασιακών. Στις οδούς Μέρλιν 12, Κανάρη 8 και Σέκερη 5 στο Κολωνάκι, στεγάζονταν και τα γραφεία των Ελλήνων πρακτόρων, διερμηνέων, καταδοτών και βασανιστών που υπηρετούσαν στα γερμανικά Ες Ες.

- Σκοπευτήριο Καισαριανής: Τόπος εκτέλεσης 645 αντιστασιακών.

- Παμισού 8: Έδρα της οργάνωσης ασφαλείας και σαμποτάζ Dienststelle 3000. Έλληνες οι πληροφοριοδότες της κατά των αντιστασιακών του ΕΑΜ, συνελάμβαναν ακόμη και Εβραίους ενώ επιδόθηκαν και σε σαμποτάζ κατά την αποχώρηση των κατακτητών.

- Παπαρηγοπούλου 7: Έδρα της οργάνωσης Μπουντ -των ελληνικών Ες Ες- με αμιγώς αντικομμουνιστική δράση.

- Πειραιώς 68: Το κτίριο του ορφανοτροφείου Χατζηκώστα επιτάχτηκε και μετατράπηκε από την ελληνική χωροφυλακή σε φυλακές χιλιάδων αντιστασιακών. Από αυτό και το στρατόπεδο Χαϊδαρίου προέρχονταν οι προς εκτέλεση κρατούμενοι στην Καισαριανή και άλλους τόπους ομαδικών εκτελέσεων.

- Πατησίων και Γλάδστωνος: Έδρα της φιλοναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ (Ελληνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση) με στόχο τη στρατολόγηση Ελλήνων για που θα πολεμούσαν στο πλευρό των Γερμανών στο Ανατολικό Μέτωπο κατά του Κόκκινου Στρατού. Μετά την ανατίναξη των γραφείων της από την ΠΕΑΝ και το θάνατο του αρχηγού της το εγχείρημα ναυάγησε.

ΚΟΚΚΙΝΟ - κατοχικά μπλόκα

Περιστέρι: 6-7-1944 127 συλλήψεις

Σταδίου 15: 3-5-1944 15 εκτελέσεις, 250 συλλήψεις

Καλλιθέα 24, 25 και 28-8-1944: 93 εκτελέσεις, άγνωστος αριθμός συλλήψεων.

Κοκκινιά (Νίκαια): 17-8-1944, 137 εκτελέσεις, 3.000 συλλήψεις

Βύρωνας 7-8-1944: 12 εκτελέσεις, 1000 συλλήψεις

Δουργούτι (Ν. Κόσμος) - Κατσιπόδι (Δάφνη) - Φάρος Ν. Σμύρνης, 9-8-1944: περίπου 190 εκτελέσεις, 5.000 συλλήψεις

Καλογρέζα 1944: 23 εκτελέσεις, 160 συλλήψεις

ΠΡΑΣΙΝΟ - αντιστασιακές ενέργειες

- Οδός Ζαΐμη, Εξάρχεια: 22-12-1942: Διαδήλωση του ΕΑΜ Νέων έξω από το υπουργείο Εργασίας για τη βελτίωση του επισιτιστικού και ενάντια στις συλλήψεις και εκτελέσεις Ελλήνων πολιτών. Εδώ σκοτώθηκε ο πρώτος νεκρός διαδηλωτής της Κατοχής από πυρά Ιταλού καραμπινιέρου, ο φοιτητής Μήτσος Κωνσταντινίδης.

- Οδός Μπουμπουλίνας 20-22, Εξάρχεια: 5-3-1943. Κορύφωση των κινητοποιήσεων ενάντια στο μέτρο της πολιτικής επιστράτευσης που απειλούσε δεκάδες χιλιάδες Έλληνες με καταναγκαστική εργασία στη Γερμανία. Στις 24-2-1943 ξεσπά γενική απεργία στην Αθήνα, ενώ στις 5-3-1943 το ΕΑΜ οργανώνει μεγάλη διαδήλωση προς το Υπουργείο Εργασίας. Οι διαδηλωτές αφού κατέλαβαν το κτίριο έκαψαν τις ονομαστικές καταστάσεις των υπό στράτευση Ελλήνων πολιτών με αποτέλεσμα την ανάκληση του μέτρου.

- Πατησίων και Γλάδστωνος 20-9-42: Ανατίναξη των γραφείων της φιλοναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ από μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης ΠΕΑΝ.

- Πανεπιστημίου και Ομήρου 22-7-1943: Η μεγαλύτερη διαδήλωση της Κατοχής μετά την απόφαση των Γερμανών να επεκτείνουν τη βουλγαρική ζώνη προς την Κεντρική Μακεδονία με άμεσο κίνδυνο την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από Βούλγαρους. Η κεφαλή της διαδήλωσης χτυπήθηκε στην οδό Πανεπιστημίου από Γερμανούς Στρατιώτες και άνδρες των Ελληνικών Σωμάτων Ασφαλείας με αποτέλεσμα το θάνατο τουλάχιστον 15 διαδηλωτών μελών οργανώσεων του ΕΑΜ

- Καλλιθέα 24-7-1944: Μάχη του ΕΛΑΣ με τμήματα των Ταγμάτων και Σωμάτων Ασφαλείας με την υποστήριξη μικρής γερμανικής δύναμης. Εγκλωβισμός 10 ενόπλων του ΕΛΑΣ σε σπίτι της οδού Μπιζανίου 10, όπου βρήκαν τον θάνατο μετά από πολύωρη πολιορκία.

- Καισαριανή 15-16/6/1944: Μεγάλη μάχη για την κατάληψη της συνοικίας με εμπλοκή όλων των δυνάμεων του ΕΛΑΣ ανατολικών συνοικιών και τμημάτων περίπου 1.500 ανδρών των Ταγμάτων Ασφαλείας και περίπου 30 Γερμανών.

- Ακρόπολη 30-5-1941: Η πρώτη σημαντική αντιστασιακή ενέργεια στην Αθήνα. Ο Μανώλης Γλέζος και ο Απόστολος Σιάντας κατεβάζουν τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη.

- Πλατεία Κολωνακίου 25-3-1942: Διαδήλωση φοιτητών όλων των αντιστασιακών οργανώσεων για τον εορτασμό της εθνικής επετείου.

- Υμηττός 28-4-1944: Μάχη μικρής δύναμης του ΕΛΑΣ με τη γερμανική φρουρά του εργοστασίου Μαλτσινιώτη και δύναμη των Ταγμάτων Ασφαλείας για την κατάληψη σπιτιού της οδού Αγραιών που είχε μετατραπεί σε αποθήκη όπλων του ΕΛΑΣ.