Απογοητευμένοι οι Ελληνες από τους θεσμούς στη χώρα μας

«Nα τελειώνουμε με τη μεταπολίτευση» - η φράση έγινε καραμέλα στα στόματα των δημοσιολογούντων, ειδικά τα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης και της λιτότητας. Ηταν ίσως ο πιο... σεμνός τρόπος να πουν δημόσια αυτό που εύχονταν ιδιωτικά: να τελειώνουμε με τις δημοκρατικές τομές, τον άνεμο ελευθερίας, τα ρωμαλέα κινήματα, την πάλη των ιδεών που άνθησαν όταν η δημοκρατία επέστρεψε στην Ελλάδα το 1974. Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, που φέτος κλείνει τα 50 της χρόνια, δοκιμάστηκε σκληρά μετά την υπαγωγή της χώρας στα μνημόνια, αλλά αντέχει ακόμα. Με δυσλειτουργίες, με αβελτηρίες, με παθογένειες, αλλά παραμένει ό,τι καλύτερο διαθέτουμε. Αλήθεια, όμως, πώς τη βιώνουμε;

Να αρχίσουμε από τα καλά νέα: 82,2% των πολιτών θεωρεί ότι δεν υπάρχει καλύτερο πολίτευμα από τη δημοκρατία, το 65,2% των ερωτηθέντων κρίνει θετικά την περίοδο από το 1974 έως σήμερα, αν και υπάρχει ένα διόλου αμελητέο 14,8% που θεωρεί ότι ορισμένες φορές η δικτατορία είναι προτιμότερη. Αυτή είναι η κεντρική ερώτηση γύρω από την οποία ξετυλίγεται η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έρευνα που «έτρεξε» η aboutpeople στο πλαίσιο του project «50 χρόνια δημοκρατία» του Ινστιτούτου για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή Eteron. Η έρευνα έγινε σε δείγμα 3.001 ατόμων από τις 13 έως τις 16 Απριλίου 2024.

Κι εδώ πια αρχίζουν τα δυσάρεστα, αν και καθόλου αιφνιδιαστικά, ευρήματα. Σχεδόν επτά στους 10 πολίτες είναι δυσαρεστημένοι από τον τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας στη χώρα μας και 6 στους δέκα πιστεύουν ότι στην Ελλάδα λειτουργεί χειρότερα από τις άλλες χώρες της Ε.Ε. Οι πολίτες είναι απογοητευμένοι και από τους θεσμούς, αφού μόνο ένας στους τρεις εμπιστεύεται τον θεσμό του πρωθυπουργού (34,3%), τις Ανεξάρτητες Αρχές (34%), τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (32,6%), την κυβέρνηση (31,4%), τη Δικαιοσύνη (29,4%). Ακόμα χειρότερα, το Κοινοβούλιο εμπιστεύεται μόλις το 25,9%, τα κόμματα το 13,6% και τα ΜΜΕ το 6,5%.

Ως βασικότερο πρόβλημα της δημοκρατίας οι πολίτες εκτιμούν ότι οι αποφάσεις των κυβερνήσεων επηρεάζονται πολύ από τα μεγάλα συμφέροντα (30,6%) και τη διαφθορά (30,2%). Η έλλειψη λογοδοσίας των κομμάτων και των πολιτικών (21,7%), το ότι τα κόμματα δεν αγωνίζονται για το δημόσιο συμφέρον (18,7%) και ότι η Δικαιοσύνη επηρεάζεται από την εκάστοτε κυβέρνηση (17,1%) αναφέρονται επίσης ως σοβαρότατες δυσλειτουργίες. Η απουσία άξιων ηγετών, η έλλειψη αξιοκρατίας, η έλλειψη σεβασμού στους κανόνες της δημοκρατίας από τους πολίτες αναφέρονται επίσης ως παράγοντες που επηρεάζουν αρνητικά τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα. Και σίγουρα έχει ενδιαφέρον πως μόνο ένας στους δέκα συσχετίζει την ποιότητα της δημοκρατίας με τις κοινωνικές ανισότητες και τη φτώχεια ή τον σεβασμό στο κράτος δικαίου. Η δε έλλειψη πολυφωνίας στην ενημέρωση αποτελεί πρόβλημα μόνο για το 4,9%, παρόλο που, όπως είδαμε παραπάνω, το 93,5% δεν εμπιστεύεται τα ΜΜΕ και το 38,3% δεν πιστεύει ότι υπάρχει ελευθερία έκφρασης στην Ελλάδα.

Ποιος λαμβάνει τις σημαντικές αποφάσεις για τη χώρα μας; Η κυβέρνηση ή υπερεθνικοί οργανισμοί; Σχεδόν επτά στους 10 πολίτες (66,9%) εκτιμούν πως δεν είναι η κυβέρνηση που κυβερνάει αυτόν τον τόπο, αλλά υπερεθνικοί οργανισμοί. Με νωπά τα τραύματα από τις πολιτικές λιτότητας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, έχει ενδιαφέρον πως το ποσοστό ανεβαίνει στις ηλικίες 35-44 (72,4%) και 45-54 ετών (74,3%) - τα κατεξοχήν θύματα των μνημονίων. Αλλωστε, οι πολίτες πιστεύουν πως τα περισσότερα βήματα προς τη λάθος κατεύθυνση έγιναν τη δεκαετία 2011-2020 (31,9%).

Ποιον θεωρούν οι Ελληνες τον πιο πετυχημένο πρωθυπουργό από το 1974 έως σήμερα; Αρκεί να σκεφτεί κανείς την έκφραση «ΠΑΣΟΚ, ωραία χρόνια» που έχει γίνει viral κι όλα τα ρετρό memes που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Φυσικά και «ψηφίζουν» Ανδρέα Παπανδρέου (30,3%) και εκτιμούν ότι τη δεκαετία 1981-1990 έγιναν πιο πολλές αλλαγές προς τη σωστή κατεύθυνση (36,9%). Με τεράστια διαφορά από τον πρώτο, δεύτερος επιτυχημένος πρωθυπουργός θεωρείται ο Κωνσταντίνος Καραμανλής (14,5%), τρίτος ο Κυριάκος Μητσοτάκης (10,2%) και -παρά τους τόνους λάσπης και το αντισύριζα μέτωπο που στήθηκε απέναντί του- τέταρτος με μικρή διαφορά ο Αλέξης Τσίπρας (9,5%). Στον πάτο της εικόνας, ο Αντώνης Σαμαράς και ο Γιώργος Παπανδρέου ισοψηφούν με μόλις 1%.

Ανάλυση

«Τα παραπάνω θα μπορούσαν να περιγράφουν μια δημοκρατία υπό κατάρρευση», σημειώνει στην ανάλυσή του ο Πέτρος Ιωαννίδης, πολιτικός αναλυτής της aboutpeople, που τονίζει ωστόσο ότι «δεν είναι αυτή ολόκληρη η “μεγάλη εικόνα”. Τα ευρήματα δείχνουν πολίτες οι οποίοι πιστεύουν στη δημοκρατία (82,2%), αλλά ζητάνε βελτίωση της λειτουργίας της (69,8% δυσαρεστημένοι). Δύο στους τρεις αξιολογούν θετικά την περίοδο της Γ' Ελληνικής Δημοκρατίας, ενώ 6 στους 10 πιστεύουν ότι υπάρχει ελευθερία έκφρασης στη χώρα. Παράλληλα, μια σειρά σημαντικών γεγονότων κρίνονται θετικά από τη μεγάλη πλειοψηφία των ερωτώμενων.

Μαζί δηλαδή με τις παθογένειες της σκοτεινής πλευράς της Μεταπολίτευσης (σκάνδαλα, διχασμοί, χρεοκοπία κ.λπ.), αν εξετάσουμε με απόσταση αυτά τα 50 χρόνια, τι άλλο θα κρατήσουμε; Την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, τις μεγάλες προοδευτικές αλλαγές της περιόδου ’81-85 (EΣΥ, Ισότητα, αναγνώριση Εθνικής Αντίστασης κ.λπ.), τη συγκυβέρνηση της Αριστεράς με τη Δεξιά το ’89, τις μεταρρυθμίσεις όπως ΑΣΕΠ, Διαύγεια, gov.gr, την κυβέρνηση με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ το 2015, τη Συμφωνία των Πρεσπών. Πράγματα που 50 χρόνια πριν θα φάνταζαν σενάρια επιστημονικής φαντασίας.

Θα κρατήσουμε και το ότι, ενώ η Ελλάδα χρεοκόπησε, αντιμετωπίζοντας τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση στη μεταπολεμική Ευρώπη, και έφτασε στο χείλος του γκρεμού το 2010 και το 2015, τελικά στάθηκε όρθια. Δεν μας κυβέρνησε ο Τραμπ, όπως στις ΗΠΑ, δεν είδαμε την Ακροδεξιά σε ποσοστά Λεπέν, όπως στη Γαλλία, δεν βιώσαμε Brexit, όπως στη Μεγάλη Βρετανία. Και μπορεί κάποιοι να θεωρούν ότι η χούντα δεν τελείωσε το ’73 ή να θεωρούν οι μεν ότι οι δε είναι χούντα (και το αντίστροφο), αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία έχουμε τόσο “αναίμακτες” εναλλαγές κομμάτων στην εξουσία».

Ο Π. Ιωαννίδης τονίζει πως το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του οφείλει να δώσει πειστική απάντηση στην ανησυχία ότι τα παιδιά που είναι σήμερα 10-17 ετών θα ζήσουν χειρότερα απ’ ό,τι οι προηγούμενες γενιές. «Αν αυτό συνδυαστεί με το ότι τις πιο αρνητικές απόψεις για τη δημοκρατία και τους θεσμούς εκφράζουν συγκριτικά οι νέοι, εκείνοι που αυτοτοποθετούνται στην κατώτερη οικονομική τάξη, όσοι δεν έχουν αποφοιτήσει από Πανεπιστήμιο και εκείνοι που δεν τοποθετούνται στον άξονα Αριστεράς-Δεξιάς, η καταπολέμηση των κοινωνικών ανισοτήτων θα έπρεπε να είναι η ύψιστη προτεραιότητα. Τότε μόνο η λειτουργία της δημοκρατίας θα είναι αποτελεσματικότερη».