«Παιδομάζωμα ή παιδοσώσιμο»;

Γράμμος 1948. «Γιοι της Ελλάδας, απευθύνομαι σ’ εσάς, τους αγρότες, τους εργάτες, τους διανοούμενους, που υπηρετείτε αναγκαστικά στον στρατό μιας κυβέρνησης που δεν σας εκπροσωπεί [...] Ενας εμφύλιος πόλεμος όπως ο δικός σας είναι ο πιο φοβερός από τους πολέμους και οι μόνοι που ωφελούνται είναι εκείνοι που σας οδήγησαν σ’ αυτόν».

Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται στην Ελλάδα, μέσα από τη νέα ταινία του σκηνοθέτη Διονύση Γρηγοράτου, το σπάνιο οπτικό υλικό από τη δραματική έκκληση του επαναστάτη ποιητή Πολ Ελιάρ για τα παιδιά του εμφύλιου πολέμου στη διάρκεια της μυθιστορηματικής ανάβασής του στον Γράμμο.

Πρόκειται για μια ταινία-σύνθεση µυθοπλασίας, µε ηθοποιούς και πρόσωπα που έχουν βιώσει τα γεγονότα, και «δραµατοποιηµένου» αρχειακού υλικού (αποτέλεσμα έρευνας 7 χρόνων) που τα περιλαµβάνει, για ένα απωθημένο κεφάλαιο της Ιστορίας, τη μαζική μετακίνηση 60.000 και πλέον παιδιών µακριά από τις εστίες τους, στη διάρκεια του εµφύλιου πολέµου: περίπου 30.000 από τον Δηµοκρατικό Στρατό εκτός Ελλάδας, σε ιδρύµατα πολιτικών προσφύγων σε χώρες της διαιρεµένης Ευρώπης του Ψυχρού Πολέµου, και άλλα τόσα από τον κυβερνητικό στρατό, σε «Παιδοπόλεις» που ίδρυσε η βασίλισσα Φρειδερίκη.

«Οι τεράστιες παρενέργειες του Εμφυλίου δεν θίγονται ούτε στο σχολείο ούτε τόσο στον δημόσιο λόγο. Τα πρώτα που πλήττονται σε έναν πόλεμο που υπήρχαν και βόμβες ναπάλμ είναι τα παιδιά. Εχω ενοχή γιατί σε μια ηλικία κοντινή με τη δική τους δεν ήξερα τίποτα, ακούγαμε τον απόηχο αλλά δεν γνωρίζαμε» εξηγεί στην «Εφ.Συν.» ο σκηνοθέτης.

Δεν πρόκειται για μια ταινία ίσων αποστάσεων. «Εχω την αίσθηση πως ο απόηχος της εμφύλιας διαμάχης φτάνει κατά κάποιον τρόπο και στις σημερινές αντιπαραθέσεις, ο ταξικός αγώνας δεν έχει σταματήσει. Ηθελα να φωτίσω το γεγονός, δεν κρύβω την ιδεολογία μου, αλλά δεν διαστρεβλώνω τα γεγονότα, όπως έχει επιχειρήσει η επίσημη προπαγάνδα» λέει ο Διονύσης Γρηγοράτος.

Σύμφωνα με κάποιους νεότερους ιστορικούς, «η απόφαση της μετακίνησης των παιδιών στηρίχτηκε σε στρατιωτική και όχι ανθρωπιστική λογική. Ο Δημοκρατικός Στρατός αντιμετώπιζε σοβαρότατο πρόβλημα προσέλευσης μαχητών. Από τα μέσα του 1947, η στρατολογία γίνεται βίαια. Η εθελοντική κατάταξη στον ΔΣΕ δεν έφτανε ούτε το 10%» (Ν. Μαραντζίδης, «Καθημερινή», 12.08.2012). Η πολυετής έρευνα του Γρηγοράτου αποδεικνύει το αντίστροφο.

Σύμφωνα με έγγραφο του Βρετανού συνταγματάρχη Sheppard, επικεφαλής της Βρετανικής Αποστολής στη Βόρεια Ελλάδα («A Modern Greek Tragedy 1946-1949, Stentor, Sydney, Australia 1995), «στις περιοχές που ελέγχονταν από το Δημοκρατικό Στρατό, 95% των περιπτώσεων απομακρύνθηκαν με συγκατάθεση των γονέων, στις περιοχές που δεν απειλούνταν από καμία πλευρά, υπήρξαν ελάχιστες περιπτώσεις απομάκρυνσης των παιδιών με συγκατάθεση των γονέων, ενώ μετά τον βομβαρδισμό περιοχών 90% των απομακρύνσεων ήταν εκούσιες. Επιπλέον 90% των γονέων που ήταν μέλη του Δημοκρατικού Στρατού ενέκριναν την απομάκρυνση των παιδιών τους».

Μέσα στην ταινία παρουσιάζεται εμμέσως και η περίεργη αποσιώπηση ή και απόκρυψη γραπτής ομολογίας της «Μητέρας του Εθνους» Φρειδερίκης (από το βιβλίο «A Measure of Understanding» - Mac Millan London LTD, έκδοση 1971):

«Αι κυρίαι της Αυλής […] άφηναν τας οικογενείας των και εμετακινούντο εις τα όρη, αψηφώντας τους κινδύνους, διά να σώσουν τα παιδιά μας πριν τα πάρουν οι αντάρτες. Ηταν ένας αγώνας δρόμου τον οποίον, ενίοτε, τον έχαναν αλλά κατά το πλείστον τον εκέρδιζαν…». Την «πολιτική απομάκρυνση των παιδιών» είχαν εγκαινιάσει πρώτες η Φρειδερίκη με τις… κυρίες της Αυλής, την ίδια περίοδο που η ίδια είχε αναλάβει την εργολαβία της υπεράσπισής τους και του δικαιώματός τους να παραμείνουν στις εστίες τους, εξηγεί ο Γρηγοράτος. Οσο για τις παράνομες υιοθεσίες παιδιών στις ΗΠΑ από τις Παιδοπόλεις -που είχαν παρουσιάσει έξαρση την περίοδο εκείνη- το θέμα της επιλογής περιοριζόταν, φαίνεται, στον «σωματότυπο», ενώ η προέλευση από αριστερές οικογένειες δεν τους απασχολούσε καθόλου. Τρανταχτό παράδειγμα, η υιοθεσία των δύο από τα παιδιά του αγωνιστή Ηλία Αργυριάδη που είχε εκτελεστεί μαζί με τον Μπελογιάννη.

Ο Γρηγοράτος δεν κάνει ένα ντοκιμαντέρ αλλά μια ταινία μυθοπλασίας για τη μνήμη. Ενα road movie στην ιστορία των οδοιπορικών τεσσάρων παιδιών που δεν τέλειωσαν µε το τέλος του Εµφυλίου αλλά συνεχίστηκαν εκτός και εντός της Ελλάδας, µε εξορίες και απαγορεύσεις επανόδου στις εστίες τους. Πρόκειται για ένα δύσκολο πείραμα που συνδέει σπάνιο ακυκλοφόρητο υλικό αρχείου με δικά του γυρίσματα στις περιοχές όπου γράφτηκε μια από τις πιο σκληρές σελίδες της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.

Δύο από τα παιδιά του παιδομαζώματος (75άρηδες σήμερα) είναι από τους πρωταγωνιστές της ιστορίας, παίζοντας τους εαυτούς τους: η μια, η Ολυμπία, είχε οδηγηθεί εκτός Ελλάδας κι έφτασε να γίνει χορεύτρια και χορογράφος στα Μπολσόι. Ο άλλος, ο Γιώργος, που είχε κλειστεί στις Παιδοπόλεις, κατέληξε εναερίτης ηλεκτρολόγος.

Η ταινία, που βγαίνει στις αίθουσες την επόμενη Πέμπτη, ξεκινά τον Δεκέμβρη του 2008 στην Αθήνα...

Πιστός στον πολιτικό κινηματογράφο, ο Διονύσης Γρηγοράτος, σκηνοθέτης των «Παράσταση για έναν ρόλο» (1978), «Φάκελος Πολκ στον αέρα» (1988), «Κανείς δεν χάνει σε όλα» (2000) και μιας σειράς από ντοκιμαντέρ, δραματοποιημένων και μη, στις δεκαετίες του 1990 και του 2000, επιστρέφει με μια ταινία μυθοπλασίας, εγκαταλείποντας πρώτη φορά το φιλμ. Πρόκειται για ανεξάρτητη παραγωγή με γυρίσματα στην Αθήνα, στον Γράμμο και στην Τασκένδη, που κράτησαν 6 χρόνια.