Η ανατομία μιας χαμένης ηγεμονίας

Οι εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ, με επίκεντρο το θέμα αλλαγής ηγεσίας που έχουν θέσει κορυφαία στελέχη του, αλλά και τις διεργασίες για συγκρότηση κεντροαριστερού μετώπου που θα αντιμετωπίσει τη Ν.Δ. του Κυριάκου Μητσοτάκη, καθιστούν αυτονόητα επίκαιρη την έκδοση που προσφέρει στους αναγνώστες η «Εφημερίδα των Συντακτών» που κυκλοφορεί αύριο, Σάββατο, 29 Ιουνίου. Η έκδοση, μέσα από οκτώ κείμενα ανάλυσης και τεκμηρίωσης που περιλαμβάνει, φωτίζει την 50χρονη ιστορία του ΠΑΣΟΚ, από την ίδρυσή του μέχρι τις μέρες μας, η οποία ταυτίζεται με τα 50 χρόνια από τη Μεταπολίτευση. Εξετάζει την εξέλιξη της εκλογικής επιρροής του ΠΑΣΟΚ, τη διαμόρφωση της ιδεολογικής και πολιτικής φυσιογνωμίας του από τη Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη 1974 μέχρι τις μέρες μας, τη σχέση του με τα κοινωνικά στρώματα, τα συνδικάτα, το συνεταιριστικό κίνημα, τη σχέση του με την Αριστερά και ειδικά με το ΚΚΕ, την εξέλιξη της οικονομικής και της εξωτερικής πολιτικής του, με την επιστημονική ματιά των (αλφαβητικά) Βασίλη Ασημακόπουλου, Ιφιγένειας Δουβίτσα, Δημήτρη Κατσορίδα, Βασίλη Λιόση, Γιάννη Μαυρή, Νίκου Στραβελάκη και Σωτήρη Ρούσσου.

Το ΠΑΣΟΚ δεν απολαμβάνει πια την πολιτική ηγεμονία που για πολλά χρόνια είχε κερδίσει με τον ιδρυτή του, Ανδρέα Παπανδρέου, μέχρι και τον θάνατό του το 1996 (πριν από λίγες μέρες έκλεισαν 28 χρόνια από τότε), ούτε τον ρόλο του αδιαμφισβήτητου πόλου του δικομματισμού στη φάση του «εκσυγχρονισμού». Ωστόσο, η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει σήμερα και, κυρίως, η κατάρρευση της επιρροής του στη διάρκεια των μνημονίων, τα οποία σε μεγάλο βαθμό τού χρέωσε η πλειονότητα της κοινωνίας, είναι αδύνατο να κατανοηθεί χωρίς να φωτιστεί το περίπλοκο «ηρωικό» παρελθόν του.

«Αχ, ΠΑΣΟΚ, ωραία χρόνια», λέει η πληθωρική, άτακτη και απροσδιορίστου ηλικίας «μητριάρχις» της πρωταγωνιστικής οικογένειας στο σίριαλ των Ρήγα και Αποστόλου «Η τούρτα της μαμάς», η Μαριλού (Λυδία Φωτοπούλου). Και η ατάκα αυτή δεν είναι τυχαίο ότι έχει μπει στα στόματα όλων. Είναι ένας εύστοχος σαρκασμός της περιόδου της ηγεμονίας του ΠΑΣΟΚ στο πολιτικό σύστημα της χώρας και στη διακυβέρνηση, ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1980, και περικλείει μια διφορούμενη ειρωνεία: από τη μια πλευρά η πρώτη δεκαετία διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ (1981-1989) έχει έντονα στοιχεία αναδιανομής του πλούτου υπέρ των φτωχότερων στρωμάτων, εκδημοκρατισμού θεσμών του κράτους και απαλοιφής καταλοίπων του μετεμφυλιακού κράτους της Δεξιάς και της δικτατορίας. Από την άλλη πλευρά την ίδια περίοδο εμφανίζονται τα πρώτα στοιχεία αλαζονείας της εξουσίας, πελατειακής διαχείρισης του κράτους και των δημοσίων πόρων, ακόμη και διαφθοράς, κορυφαίο σύμπτωμα της οποίας θεωρήθηκε το «σκάνδαλο Κοσκωτά», έστω κι αν για σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης εξελίχθηκε σε μια πολιτική σκευωρία εις βάρος του ιδρυτή και ηγετικών στελεχών του ΠΑΣΟΚ.

Σε κάθε περίπτωση και με όλες τις διαστάσεις του το ΠΑΣΟΚ είναι το κατ’ εξοχήν πολιτικό προϊόν της Μεταπολίτευσης. Διαμορφώθηκε σε ρήξη με το προδικτατορικό Κέντρο, η αντιιμπεριαλιστική, και αντιμονοπωλιακή ρητορική του το έφερε αρκετά «κλικ» αριστερότερα από την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, προκαλώντας έναν ιδιότυπο ανταγωνισμό σε ριζοσπαστισμό με την κομμουνιστική Αριστερά και, τελικά, αναδείχθηκε ηγεμονική πολιτική δύναμη στην ελληνική κοινωνία για σχεδόν τριάντα χρόνια. Φυσικά, η ηγεμονία αυτή μόνον ευθύγραμμη δεν ήταν. Ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό την πορεία προσγείωσης από τον ριζοσπαστισμό των πρώτων χρόνων στον «ρεαλισμό» της διακυβέρνησης, στα προγράμματα «σταθεροποίησης», στον «εκσυγχρονισμό» και τελικά στο σοκ της χρεοκοπίας και των μνημονίων.

Αυτή η ειδική έκδοση της «Εφ.Συν.» επιχειρεί να ακτινογραφήσει τη χαμένη ηγεμονία του 50χρονου ΠΑΣΟΚ, όπως έκαναν οι αντίστοιχες συλλογικές εκδόσεις της «Εφ.Συν.» στο πλαίσιο του 50 χρόνων από τη Μεταπολίτευση, για τη Ν.Δ. (2/3/2024), την Αριστερά (3/5/2024) αλλά και για τη σχέση Ελλάδας - Ε.Ε. (8/6/2024), που έγιναν με την επιμέλεια των Γιάννη Μαυρή, Βασίλη Λιόση και Δημήτρη Καλτσώνη. Για μια ακόμη φορά η «Εφ.Συν.» τους ευχαριστεί θερμά.