Ενας άθλος ανάμεσα σε Συμπληγάδες

Τα δέκα χρόνια της «Εφημερίδας των Συντακτών» είναι καθοριστικός σταθμός στην πορεία αυτού του παράτολμου τότε εγχειρήματος, το οποίο δοκιμάστηκε, άντεξε και πέτυχε. Εγραψε και γράφει Iστορία. Το 2012 οι αναφορές μου στη συλλογικότητα, την ανεξάρτητη και πλουραλιστική ενημέρωση, την κριτική προς κάθε κατεύθυνση και κυρίως η πρόθεση «να συλλάβουμε και να συνδιαμορφώσουμε το καινούργιο» ίσως να έμοιαζαν ουτοπικές.

Σήμερα χαρακτηρίζουν τη δεκάχρονη πορεία μας. Τον μεγάλο απολογισμό θα τον κάνουν οι ιστορικοί του μέλλοντος. Αυτός ο οιονεί προσωπικός απολογισμός επιδιώκει να τονίσει κυρίως τα θετικά –που οφείλονται στους πολλούς–, τις ελλείψεις για τις οποίες αναλαμβάνω τις ευθύνες που μου αναλογούν, και τα αρνητικά τα οποία επισημαίνονται για να ξεπεραστούν και όχι για να μειώσουν όσα καταφέραμε.

Για μένα αυτή η ευθύνη ήταν πρόκληση για κάτι νέο, πρωτοποριακό και μοναδικό για τα ελληνικά δημοσιογραφικά δεδομένα και κυρίως ήταν μια πρόταση από ανθρώπους που εκτιμώ αφάνταστα εδώ και δεκαετίες, με πρώτο τον Κωνσταντίνο Τσουκαλά, ο οποίος στήριξε και στηρίζει πάντα την εφημερίδα.

Η μεγαλύτερη πρόκληση από τότε που ανέλαβα τη διεύθυνση, αλλά μέχρι και τώρα, ήταν η προσπάθεια σύγκλισης, ώσμωσης και σύνθεσης ανάμεσα σε διαφορετικές απόψεις, νοοτροπίες, εμπειρίες, ακόμη και εμμονές. Εδώ δοκιμάστηκαν όλοι σε νέες συνθήκες συλλογικής λειτουργίας. Ομως ο τρόπος που διαχειρίζεται ο καθένας την ελευθερία του και τη μικρή εξουσία που του προσφέρθηκε είναι αποκαλυπτικός.

Ο δρόμος ήταν αχαρτογράφητος και η διαδικασία με την οποία συγκροτήθηκε το εγχείρημα δεν έθετε ως προϋπόθεση τον ίδιο βαθμό συνειδητής ένταξης και ανιδιοτέλειας. Εκτός από το ιδεολογικό και κοινωνικό φορτίο του καθενός, υπάρχουν και ανυπέρβλητες, εδραιωμένες αντιλήψεις. Για μερικούς δεν υπήρξε ποτέ πριν στη ζωή τους η έννοια συλλογική λειτουργία. Αρκετοί φάνηκαν πρόθυμοι να ενταχθούν και τηρούν σταθερά τις δημοκρατικές διαδικασίες.

Θα αναφερθώ λοιπόν σε αυτά που θεωρώ μοναδικά επιτεύγματα της συλλογικής προσπάθειας που δεν ήταν ποτέ ανέμελος περίπατος. Σε αυτές τις συνθήκες και με δεδομένες τις δυσκολίες, τον πόλεμο που δεχτήκαμε και τις περιορισμένες δυνατότητες, αυτό που πετύχαμε δεν είναι απλώς επίτευγμα, αλλά εποποιία.

Επιβεβαιώσαμε ότι μια ανεξάρτητη, συνεταιριστική εφημερίδα που δεν συνδέεται με πολιτικά, οικονομικά και εκδοτικά συμφέροντα αντέχει σε συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού. Καταφέραμε να γίνουμε μια ξεχωριστή εφημερίδα και σημείο αναφοράς. Ανοίξαμε ζητήματα που δεν τολμούσαν να αγγίξουν τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης, εγκλωβισμένα σε σχέσεις διαπλοκής και εξάρτησης της ιδιοκτησίας τους και των στελεχών τους.

Η εφημερίδα μας είναι η μοναδική εφημερίδα σήμερα στην Ελλάδα που διατηρεί ζωντανό τον δημόσιο διάλογο. Εναν διάλογο που προωθεί ιδέες, αναλύσεις και προτάσεις στον τεράστιο χώρο που καλύπτουν οι δυνάμεις της Αριστεράς, κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής, της Κεντροαριστεράς, της Οικολογίας, ακόμη και της φιλελεύθερης Δεξιάς. Προσανατολισμό και κατεύθυνση είχαμε από την πρώτη στιγμή, όταν δεσμευτήκαμε δημόσια να συμβάλουμε στη διαμόρφωση του νέου πολιτικού και κοινωνικού τοπίου σε προοδευτική κατεύθυνση. Ετσι, η εφημερίδα μας αναγνωρίστηκε ως η κατ’ εξοχήν εφημερίδα της ευρύτερης Αριστεράς.

Συγκλίναμε σε μια κριτική στάση στήριξης στην κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου 2015, χωρίς να παραιτηθούμε από το όπλο της κριτικής, προτιμώντας κατά κανόνα την κριτική σε πράξεις ή παραλείψεις και όχι την προσβολή προσώπων. Οι φιλόξενες σελίδες μας, με άρθρα και παρεμβάσεις τόσο διαφορετικών ανθρώπων, συνθέτουν πλέον το πολύχρωμο μωσαϊκό της σύγχρονης πληθυντικής Αριστεράς. Δεν είναι υπερβολή ότι η εφημερίδα μας αποτελεί πρωτοπόρο επαναστατικό εγχείρημα, τομή στην ιστορία του ελληνικού Τύπου, γιατί –τηρουμένων των αναλογιών– σηματοδοτεί την επανεμφάνιση της ανεξάρτητης, έγκυρης και ποιοτικής δημοσιογραφίας σε μια εποχή που κυριαρχείται από τη μαζική παραγωγή και διάδοση ψευδών και παραποιημένων ειδήσεων.

Μέσα σε δύσκολες αντικειμενικά συνθήκες αντιμετωπίσαμε και το πρωτοφανές για εφημερίδα ζήτημα της εσωτερικής λειτουργίας και ισορροπίας διαφορετικών οργάνων. Το συμπέρασμά μου πιστεύω ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες μας και στη δεκάχρονη εμπειρία μας. Τα όργανα της εφημερίδας από τη Διεύθυνση και τη Συντακτική Επιτροπή ώς το Δ.Σ. της Α.Ε. και το Δ.Σ. του Συνεταιρισμού έχουν αυτοτελή ύπαρξη και διακριτούς ρόλους, αλλά συνεργάζονται με μοναδικό στόχο τη στήριξη, την ενίσχυση και την ανάπτυξη της εφημερίδας και της ιστοσελίδας της. Αυτό το πρότυπο λειτουργίας δοκιμάστηκε στην πράξη, πέτυχε και αποδείχθηκε η καλύτερη συλλογική λειτουργία ενός εγχειρήματος, όπως το δικό μας. Αυτός ήταν ο τρόπος λειτουργίας που ακολούθησα με πλήρη σεβασμό στην αυτοτελή ύπαρξη και λειτουργία των τριών οργάνων, ανεξάρτητα από τη σύνθεση των εκάστοτε Δ.Σ. Η θεσμική, αλλά και ουσιαστική νομιμοποίηση αυτής της δημοκρατικής διαδικασίας είναι οι χιλιάδες συσκέψεις της Συντακτικής Επιτροπής για όλα τα ζητήματα. Η θέση μου ήταν σταθερά η συνεργασία και η συνεννόηση όλων των οργάνων με μόνο κριτήριο το συμφέρον της εφημερίδας.

Δεν διστάζω να αναλάβω την ευθύνη μου για όσα δεν μπορέσαμε να κάνουμε. Ο διευθυντής προσπαθεί, προτρέπει, παρακινεί, εμπνέει, αλλά δεν μπορεί να επιβάλει οτιδήποτε αν κάποιος δεν το θέλει, δεν το πιστεύει. Από την αρχή θέλησα να λειτουργώ κατευναστικά και εποικοδομητικά, όχι εμπρηστικά, ούτε μεροληπτικά. Να συμβάλλω ώστε να δημιουργούνται συναινέσεις και συγκλίσεις. Αλλωστε, το διευθυντικό δικαίωμα δεν μπορεί να ενσταλάξει συνεταιριστική συνείδηση αν αυτή δεν υπάρχει ή δεν διαμορφώθηκε.

Σε τέτοια συλλογικά εγχειρήματα συμφωνούμε σχεδόν όλοι, στα μεγάλα, στα γενικά. Σε όλα τα άλλα, όμως, η πραγματική δημοκρατική λειτουργία σημαίνει ότι για κάθε ζήτημα διαμορφώνονται κάθε φορά διαφορετικές πλειοψηφίες και μειοψηφίες. Προτείνεις την άποψή σου, ακούς τις άλλες, πείθεις ή πείθεσαι, εμπλουτίζεις τη θέση σου, προσχωρείς σε άλλη άποψη ή υιοθετούν τη δική σου, διευκρινίζονται καταστάσεις, συμφωνείς ή διαφωνείς. Μπορείς να είσαι άλλοτε στην πλειοψηφία, άλλοτε στη μειοψηφία. Αυτό είναι γνήσια δημοκρατική και συλλογική άσκηση. Αν έρχεσαι στη συζήτηση με έτοιμη, «πακεταρισμένη» άποψη ή, ακόμη χειρότερα, σε λεπτομερή συνεννόηση με άλλους και παραμένεις αμετακίνητος σε αυτή, αυτό απλώς υπονομεύει την κοινή προσπάθεια και τη δημοκρατική διαδικασία.

Η Διεύθυνση όλα αυτά τα χρόνια υπερασπίστηκε προς τα έξω, απέναντι σε διαμαρτυρίες αναγνωστών ή φίλων, όλους τους συντάκτες και αρθρογράφους, έστω κι αν πολλές φορές μερικοί αποτελούσαν ηχηρή παραφωνία ακόμη και στο πλαίσιο της πιο ευρείας πολυφωνικής κατεύθυνσής μας. Δεν νομίζω να υπήρξε ποτέ μεγαλύτερη ελευθερία στον ελληνικό Τύπο, στις επιλογές και στο περιθώριο δράσης των δημοσιογράφων, από ό,τι εδώ.

Η εφημερίδα μας, όμως, έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει· δρόμος που δεν είναι σπαρμένος με ρόδα. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχουμε απέναντί μας το απόλυτα εχθρικό κυβερνητικό περιβάλλον με πόλεμο εναντίον μας, φανερό και κρυφό, μηνύσεις και αγωγές, τις λίστες ντροπής και όλη την κυβερνητική προπαγάνδα ενάντια στην Αριστερά και σε οτιδήποτε προοδευτικό.

Υπάρχει όμως ένα ζήτημα που είναι πάνω από όσα καταφέραμε και από όσα προβλήματα υπάρχουν. Είναι το ουσιαστικό αποτέλεσμα της σύγκλισης και της σύνθεσης. Είναι αυτό που πετύχαμε σε κάποιο βαθμό, αλλά ο στόχος παραμένει. Δεν αρκεί δηλαδή η πολυφωνία, ο πλουραλισμός, οι ξεχωριστές εξαιρετικές φωνές, μαζί με κάποιες κακοφωνίες. Το ζήτημα δεν είναι να φιλοξενούμε διαφορετικές απόψεις. Το πολυσυλλεκτικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι μια θαυμάσια κουρελού! Το ζήτημα είναι ο διάλογος και η γόνιμη ανταλλαγή απόψεων να οδηγούν σε νέες συνθέσεις, σε πιο προωθημένες θέσεις, σε έγκυρες και σύγχρονες απαντήσεις στα νέα προβλήματα, στις ανάγκες της κοινωνίας, του κόσμου.

Για να γίνουν αυτά, δεν χρειάζονται υποτιθέμενοι παντογνώστες με υπερδιογκωμένο «εγώ», χρειάζονται άνθρωποι δημιουργικοί, διατεθειμένοι να συνεργάζονται με καλή θέληση και σεβασμό στην άποψη των άλλων, με διάθεση συνεννόησης. Διάλογος και συνεργασία συνεπάγονται υποχωρήσεις και συγκλίσεις, όχι υπεροψία και υποτιθέμενη αυθεντία. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να τείνουν οι προσπάθειές μας, με σεβασμό στις δημοκρατικές συλλογικές λειτουργίες και όχι με παρασκηνιακές μεθοδεύσεις.

Κανείς δεν μπορεί να υπονομεύει την ενότητα και τη θετική προοπτική της εφημερίδας, προτάσσοντας τις προσωπικές επιδιώξεις του ή τα συμφέροντα μιας μικρής ομάδας. Οσα καταφέραμε αυτά τα δέκα χρόνια δεν ανατρέπονται, δεν ανακαλούνται, δεν παραχαράσσονται, δεν μειώνονται, δεν διαγράφονται. Είναι κτήμα όσων δούλεψαν σκληρά για να γίνει αυτό το μικρό θαύμα των σχεδόν 3.000 φύλλων. Αυτό το έργο και αυτός ο χαρακτήρας της εφημερίδας είναι η παρακαταθήκη για τη συνέχεια. Οποιος θελήσει να τα αμφισβητήσει, θα βρει απέναντί του όλους τους εργαζόμενους, τους φίλους και αναγνώστες μας.

Η «Εφημερίδα των Συντακτών» κατάφερε να πάει ενάντια στο ρεύμα, πέτυχε παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις φίλων και εχθρών, απέδειξε ότι η πορεία των πραγμάτων δεν είναι δεδομένη, αντιπροσωπεύει την ύψιστη συνθήκη ελευθερίας του λόγου, δίνει υπόσταση στην ανεξιθρησκία της έκφρασης, ανοίγει δρόμους. Για όλα αυτά μπορεί να συνεχίσει και θα συνεχίσει να γράφει Ιστορία.

*Το κείμενο αυτό βασίζεται στην ομιλία μου απολογισμό της δεκαετούς θητείας μου ως διευθυντή, που έγινε στη Γενική Συνέλευση του Συνεταιρισμού στις 3 Οκτωβρίου 2022.

Διαβάστε ολόκληρο το επετειακό αφιέρωμα στα 10 χρόνια «Εφ.Συν.»: