Η Ιστορία αποκλείεται να τον ξεχάσει

Ο τελευταίος επαναστάτης

«Ο χειρότερος εχθρός μου; Νομίζω πως δεν έχω χειρότερους εχθρούς, γιατί πιστεύω πως όλοι οι εχθροί μπορούν να νικηθούν».

Ο Φιντέλ Κάστρο έκανε αυτή τη δήλωση το 1995 σε συνέντευξή του στο ισπανόφωνο κανάλι των ΗΠΑ Telemundo, στο πλαίσιο της Διάσκεψης του ΟΗΕ.

Στην περίπτωση του ιστορικού ηγέτη της Κούβας, η φράση αυτή δεν είναι τόσο υπερβολική ούτε απλό σχήμα λόγου.

Ο Κάστρο, χάρη σε έναν συνδυασμό πολιτικών συγκυριών, προσωπικής ευφυΐας, σθένους, αλλά και ικανότητας ελιγμών, μπόρεσε όντως να νικήσει τους εχθρούς του, είτε αυτοί ονομάζονταν δικτάτορας Μπατίστα, αμερικανικός ιμπεριαλισμός, οικονομικός αποκλεισμός ή πτώση της ΕΣΣΔ.

«Είναι ένας εξαιρετικός μαθητής και αληθινός αθλητής ο οποίος θα γεμίσει με λαμπρές σελίδες το βιβλίο της ζωής του», σημείωνε στον σχολικό του έλεγχο ο ιερέας Φρανσίσκο Μπαρμπέιτο, ένας από τους σημαντικότερους δασκάλους του νεαρού Φιντέλ, τον οποίο, θεωρητικά, η ζωή προόριζε για «άλλα».

Ο Φιντέλ Aλεχάνδρο Κάστρο Ρους, γεννημένος στις 13 Αυγούστου του 1926 στο Μπιράν της Κούβας, ήταν το τρίτο από τα έξι παιδιά που απέκτησε ο Αγχελ Κάστρο, πρώην στρατιώτης από τη Γαλικία της Ισπανίας που έγινε μεγαλογαιοκτήμονας στην Κούβα, με την ντόπια υπηρέτρια Ντίνα Ρους.

«Εξώγαμα» παιδιά, καθώς ο πατέρας τους ήταν ήδη παντρεμένος με άλλη γυναίκα. Ο Φιντέλ χρειάστηκε να φτάσει οχτώ χρονώ ώσπου η Καθολική Εκκλησία να δώσει την άδεια για να βαφτιστεί και 14 ώσπου να δει τους γονείς του να παντρεύονται.

Πολλά έχουν γραφτεί κατά καιρούς για το κατά πόσο τα οικογενειακά του βιώματα διαμόρφωσαν τη μετέπειτα πολιτική ιδεολογία του.

Γεγονός είναι πάντως ότι σε αντίθεση με τον μικρότερο αδερφό του, τον Ραούλ, και τον Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα που ήταν συνειδητοποιημένοι μαρξιστές, ο Φιντέλ, αν και είχε προοδευτικές ιδέες, δεν ήταν ακόμα «κομμουνιστής» όταν πολεμούσε με τους αντάρτες στη Σιέρα Μαέστρα, αλλά ούτε και μετά τη θριαμβευτική είσοδο των «μπαρμπούδος» στην Αβάνα την Πρωτοχρονιά του 1959.

Από τα φοιτητικά του χρόνια και μετά, ο Φιντέλ Κάστρο ήταν υποστηρικτής του Ορθόδοξου Κόμματος, ενός κεντροαριστερού πολιτικού σχηματισμού, με τον οποίο επιχείρησε να κατέβει υποψήφιος στις εκλογές, ώσπου το πραξικόπημα του Φουλχένσιο Μπατίστα το 1952 ανέτρεψε τα πάντα.

Εναν χρόνο αργότερα, ο Κάστρο θα επιχειρούσε να ανατρέψει τον δικτάτορα με την αποτυχημένη επίθεση στο στρατόπεδο Μονκάδα που οδήγησε στη σύλληψη και τη δίκη του όπου ξεχώρισε η ιστορική πια φράση «η Ιστορία θα με δικαιώσει».

Αντάρτικο

Υστερα ήρθαν η εξορία στο Μεξικό, η γνωριμία με τον Τσε, η απόβαση στην Κούβα με το πλοίο «Γκράνμα», ο αποδεκατισμός των περισσότερων ανταρτών από τις δυνάμεις του Μπατίστα, η αναδίπλωση στη Σιέρα Μαέστρα και η σχεδόν θαυματουργή γέννηση και γιγάντωση ενός ανταρτοπόλεμου που έμελλε να κερδίσει ευρεία λαϊκή υποστήριξη και να αποβεί νικηφόρος.

Οι ΗΠΑ, από απέναντι, παρακολουθούν με ανησυχία το αντάρτικο στο «προτεκτοράτο» τους. Εποχές Ψυχρού Πολέμου και στον απόηχο του μακαρθισμού, η κυβέρνηση βλέπει παντού κομμουνιστές.

Ομως, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας αρχικά δεν μετείχε στο αντάρτικο. Και στο «Μανιφέστο της Σιέρα Μαέστρα» το 1957 ο Φιντέλ Κάστρο δεν μιλά για μαρξισμό-λενινισμό, αλλά για αποκατάσταση της δημοκρατίας και της ελευθερίας του Τύπου και τη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών.

Οι τελευταίες, τελικά, δεν θα γίνονταν ποτέ και μάλλον όχι με αποκλειστική υπαιτιότητα του ίδιου και των υπόλοιπων επαναστατών.

«Ξέρω ότι ανησυχείτε για το αν είμαστε κομμουνιστές. Ομως, ήδη σας το έχω πει απολύτως καθαρά. Δεν είμαστε κομμουνιστές», είπε ο Φιντέλ Κάστρο στην πρώτη του επίσημη επίσκεψη στις ΗΠΑ τον Απρίλιο του 1959, τρεις μήνες μετά τη νίκη της επανάστασης.

Σε εκείνο το ταξίδι στις ΗΠΑ, ο Φιντέλ είχε 15λεπτη συνάντηση με τον αντιπρόεδρο Νίξον, όχι όμως και με τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ.

Η CIA πάντως, σε έκθεσή της τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, σημείωνε: «Δεν πιστεύουμε ότι ο Κάστρο έχει κομμουνιστικές τάσεις. Επίσης, δεν πιστεύουμε ότι υποστηρίζεται ούτε ότι εργάζεται για τους κομμουνιστές».

Ολα άλλαξαν αργότερα μέσα στην ίδια χρονιά, όταν ο Φιντέλ Κάστρο ξεκίνησε μια γενναία αγροτική μεταρρύθμιση η οποία έπληττε και αμερικανικά συμφέροντα, καθώς πολλοί ιδιοκτήτες γης ήταν Αμερικανοί.

Η κυβέρνηση Αϊζενχάουερ αποφάσισε ότι ο Κάστρο έπρεπε να έχει το τέλος του Χακόμπο Αρμπενς, του προοδευτικού προέδρου της Γουατεμάλας που επίσης επιχείρησε αγροτική μεταρρύθμιση και ανατράπηκε με αμερικανοκίνητο πραξικόπημα το 1954.

Η πρώτη της κίνηση ήταν να μειώσει δραστικά το ποσοστό εισαγωγής ζάχαρης, που ήταν το βασικό αγροτικό προϊόν της Κούβας, και να επιβάλει μερικό οικονομικό αποκλεισμό.

Ο Κάστρο, σε αντίποινα, εθνικοποίησε τις αμερικανικές εταιρείες που δραστηριοποιούνταν στην Κούβα, με πρώτα τα διυλιστήρια των Texas Oil Company, Shell και Esso. Τον Δεκέμβρη του 1961, ο «πόλεμος» ήταν ολοκληρωτικός.

Η κυβέρνηση Αϊζενχάουερ διέκοπτε την αγορά ζάχαρης και επέβαλλε καθολικό εμπάργκο στη γειτονική χώρα, ενώ από τον Ιανουάριο του 1961 διέκοπτε και τις διπλωματικές σχέσεις.

Παράλληλα, στη CIA είχε στηθεί ειδικό παράρτημα, ο «Τομέας 4», που ασχολούνταν ειδικά με την προετοιμασία της ανατροπής του Φιντέλ Κάστρο τόσο με σχέδια εσωτερικής αποσταθεροποίησης όσο και με την επέμβαση στρατιωτικών δυνάμεων.

Τα σχέδια παραδόθηκαν στον νεοεκλεγέντα πρόεδρο Τζον Κένεντι αμέσως μόλις εξελέγη και κατέληξαν στο φιάσκο της επέμβασης ένοπλων αντικαθεστωτικών Κουβανών στον Ορμο των Χοίρων τον Απρίλιο του 1961, το πρώτο μεγάλο στραπάτσο για την κυβέρνηση Κένεντι, αλλά και την πρώτη μεγάλη νίκη του «Δαβίδ» της Κούβας έναντι του Αμερικανού Γολιάθ.

Στο μεταξύ, επειδή η Ιστορία απεχθάνεται τα κενά, ήρθε η Σοβιετική Ενωση να καλύψει το κενό που άφησαν πίσω τους οι ΗΠΑ. Προσφέρθηκε να αγοράσει την κουβανική ζάχαρη σε προνομιακή τιμή, εφοδιάζοντάς την παράλληλα με πετρέλαιο, τεχνολογία και «πολιτική προστασία».

Η ψυχροπολεμική κόντρα ΗΠΑ-ΕΣΣΔ στην πλάτη της Κούβας κορυφώθηκε με την Κρίση των Πυραύλων το 1962 που έφερε την ανθρωπότητα στα πρόθυρα του πυρηνικού πολέμου.

Μετά την απόσυρση των σοβιετικών πυραύλων με τη δέσμευση ότι οι Αμερικανοί θα άφηναν την Κούβα στην ησυχία της, η πρόσδεση στο σοβιετικό άρμα ήταν πια μονόδρομος. Ηδη από τον Δεκέμβρη του 1961, όταν οι σχέσεις με τις ΗΠΑ είχαν «σπάσει» για τα καλά, ο Φιντέλ Κάστρο θα έλεγε σε δημόσια ομιλία του:

«Είμαστε σοσιαλιστές και θα είμαστε για πάντα σοσιαλιστές. Είμαστε μαρξιστές-λενινιστές και θα είμαστε για πάντα μαρξιστές-λενινιστές».

Το Κομμουνιστικό Κόμμα θα γινόταν το ένα και μοναδικό κόμμα στη χώρα και η επανάσταση του Κάστρο θα έπαιρνε μια μορφή σοβιετικού τύπου με χρώμα Κούβας: με τα σπουδαία επιτεύγματά της στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, στην παιδεία και την υγεία, με τη ριζική ανακατανομή του πλούτου, με τη γραφειοκρατία της και... τον απολυταρχικό της χαρακτήρα.

«Με ποια ηθική μπορούν οι ηγέτες των ΗΠΑ να μιλούν για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε μια χώρα όπου υπάρχουν εκατομμυριούχοι και ζητιάνοι, όπου οι μαύροι αντιμετωπίζουν διακρίσεις, οι γυναίκες εκδίδονται και οι μεγάλες μάζες των Τσικάνος, οι Πορτορικανοί και Λατινοαμερικανοί γίνονται αντικείμενα ταπείνωσης και εκμετάλλευσης;».

Με αυτά τα λόγια απευθύνθηκε στην Παγκόσμια Συνδιάσκεψη της Κομμουνιστικής Νεολαίας το 1978.

Στις κατηγορίες για καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κούβα, ο Κάστρο απαντούσε με το ανθρώπινο δικαίωμα στη στέγη, στο φαγητό, στην υγεία και τη μόρφωση.

«Αν μια μέρα ξυπνήσουμε με την είδηση ότι διαλύθηκε η Σοβιετική Ενωση, κάτι που ελπίζουμε να μη συμβεί ποτέ, ακόμα και κάτω από αυτές τις συνθήκες η Κούβα και η Κουβανική Επανάσταση θα συνεχίσουν να αγωνίζονται και να αντιστέκονται».

Αυτό το είπε ο Φιντέλ Κάστρο το 1989, βλέποντας, προφανώς, τα πρώτα σημάδια της αποσύνθεσης.

Η Κούβα άντεξε τις στερήσεις

Η διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991 σε συνδυασμό με το αμερικανικό εμπάργκο γονάτισαν οικονομικά τη χώρα.

Η Κούβα γνώρισε πρωτοφανή ένδεια με έλλειψη σε τρόφιμα, καύσιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης, συχνές διακοπές ηλεκτρικού ρεύματος, αύξηση της πορνείας, ενώ πολλοί Κουβανοί εγκατέλειπαν όπως όπως την πατρίδα τους.

Ο Κάστρο κήρυξε «ειδική περίοδο» η οποία κράτησε σχεδόν ολόκληρη τη δεκαετία του ‘90.

Με έναν τρόπο πάντως, ο «Λίδερ Μάξιμο» επαληθεύτηκε. Η Κούβα πέρασε από μια περίοδο ακραίας φτώχειας και στερήσεων, ωστόσο άντεξε για δύο βασικούς λόγους:

Αφ’ ενός, ο Κάστρο στάθηκε αρκετά διορατικός ώστε να επιτρέψει κάποια ανοίγματα στην οικονομία, κυρίως στον τουρισμό.

Αφ’ ετέρου -επειδή στην Ιστορία δεν αρέσουν τα κενά- η άνοδος προοδευτικών κυβερνήσεων στη Λατινική Αμερική επέτρεψε στην Κούβα να σπάσει τον φαύλο κύκλο της ένδειας και της απομόνωσης.

Τον Αύγουστο του 2006, πάνω στα 80ά του γενέθλια, ο Φιντέλ Κάστρο άφηνε «προσωρινά» την εξουσία στον αδερφό του Ραούλ.

Δεν έμελλε να επιστρέψει, ωστόσο δεν έπαψε να είναι πολιτικά ενεργός και να παρεμβαίνει στα πράγματα με αρθρογραφία, αλλά και με κάποιες αραιές δημόσιες εμφανίσεις.

Η τελευταία του ήταν τον περασμένο Απρίλιο στο συνέδριο του Κ.Κ. Κούβας. «Θα πεθάνω, αλλά κρατήστε τις ιδέες μου ζωντανές», είπε τότε.

Ο Φιντέλ Κάστρο είδε 11 Αμερικανούς προέδρους να έρχονται και να φεύγουν και επέζησε από καμιά εξακοσαριά συνωμοσίες κατά της ζωής του, αν πάρουμε στα σοβαρά τις μαρτυρίες πρώην πρακτόρων της CIA.

Πρόλαβε να δει τη χώρα του να αποκαθιστά τις σχέσεις της με τον «μεγάλο γείτονα του Βορρά», αλλά δεν πήγε να σφίξει το χέρι του Μπαράκ Ομπάμα.

Σε πείσμα όλων, πέθανε στο κρεβάτι του, πλήρης ημερών, αφήνοντας ένα τεράστιο κενό και πολλά ερωτήματα για την πορεία της Κούβας από εδώ και στο εξής.

Ο καθένας μπορεί να δώσει τη δική του ερμηνεία στο ερώτημα αν η Ιστορία τον δικαίωσε. Το βέβαιο όμως είναι ότι αποκλείεται να τον ξεχάσει.