Ευρώπη, μην ξεχνάς το παρελθόν σου

«Οι παππούδες μας πρόσφυγες, οι γονείς μας μετανάστες, εμείς ρατσιστές;»

Αυτό το σύνθημα μας φέρνει στον νου η μεταφερόμενη έκθεση «Οutcast Europe» («Η Ευρώπη των Απόκληρων»), που ξεκινά τώρα το ταξίδι της. Με πρώτο σταθμό τη Βουδαπέστη και τελικό προορισμό την Αθήνα, επιχειρεί μια αντεστραμμένη αναπαράσταση του ταξιδιού της προσφυγιάς και της μετανάστευσης από τα παράλια της Μικράς Ασίας ώς την πολυπόθητη κεντρική Ευρώπη.

Πρόκειται για το ριψοκίνδυνο πέρασμα της δυτικής Βαλκανικής Οδού, που έκαναν πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες τη χρονιά 2015-2016 και εξακολουθούν να τολμούν εκατοντάδες χιλιάδες, παρά τα εμπόδια που ορθώνoυν η Ευρώπη-φρούριο και η συμφωνία Ε.Ε. - Τουρκίας.

Πρόκειται για μια έκθεση διαδραστική, που αναζητά τις ιστορίες των μεταναστών και των προσφύγων του χθες και του σήμερα, υψώνοντας γέφυρες ανάμεσα στους λαούς εκεί όπου τα σύνορα τους χωρίζουν.

Η πρωτοτυπία της, σε σχέση με την πληθώρα εκδηλώσεων για το προφυγικό, είναι ότι δίνει τον λόγο όχι μόνο στους πρόσφυγες που σταμάτησαν – εγκλωβισμένοι ή μη– σε καθέναν από τους 6 σταθμούς της διαδρομής, αλλά και στον μόνιμο πληθυσμό κάθε χώρας.

Αναζητώντας αντικείμενα με προσωπική και οικογενειακή ιστορία των λαών που ζουν ή έχουν ζήσει στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αναζητώντας προσωπικές ιστορίες από διαφορετικές ιστορικές περιόδους, η «Ευρώπη των Απόκληρων» επιθυμεί να συνθέσει μια συλλογική αφήγηση, συνθέοντας τα κομμάτια ενός πολυσχιδούς παζλ.

↳ Αριστερά:  Ο Ali B, Κούρδος που μεγάλωσε στην Αγκυρα, μοιράστηκε με την έκθεση «Η Ευρώπη των Απόκληρων» τα δικά του αντικείμενα. Εγραφε άρθρα και βιβλία με ΛΟΑΤ περιεχόμενο, που αντιμετωπίστηκαν με καχυποψία και διώξεις από το συντηρητικό μουσουλμανικό καθεστώς της Τουρκίας. Αποφάσισε να φύγει το 2016 με τον φόβο της καταδίωξης ως γκέι και ως Κούρδος. Εχει ζητήσει άσυλο στην Τσεχία. Δεξιά: Ο Αμίρ, πρόσφυγας από το Ιράν, δάνεισε στην έκθεση το σακίδιο και το κινητό που τον συνόδευσαν στο ταξίδι του από τα ελληνικά παράλια ώς τα Βαλκάνια, με τελικό σταθμό τη Βουδαπέστη, όπου έκανε αίτηση ασύλου. Μαζί και δύο τηλεκάρτες που χρησιμοποίησε όταν η αστυνομία του κατάσχεσε τα προσωπικά του αντικείμενα για το διάστημα που έμεινε σε κέντρο κράτησης αιτούντων άσυλο.

Μιλήσαμε με τον Νίκο Παπακώστα και τη Μελίνα Καλαφαντή, μέλη της Interalia, ενός οργανισμού «πολιτειακής δράσης και έρευνας» που επιμελείται το ελληνικό κομμάτι της έκθεσης και συντονίζει την πανευρωπαϊκή καμπάνια.

Σε άλλες χώρες οι εκθέσεις βρίσκονται υπό την αιγίδα μη κερδοσκοπικών ή διακρατικών οργανισμών όπως ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, ενώ η έκθεση χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροής «Europe for citizens».

«Ξεκινώντας τον Μάιο από την Πράγα, η έκθεση θα συνεχιστεί στη Βουδαπέστη, το Νόβι-Σαντ, τη Σόφια, τα Σκόπια και θα φτάσει στην Αθήνα τον επόμενο Νοέμβρη, μαζί με ένα βαν που θα συλλέξει αντικείμενα και ιστορίες από όλες τις πόλεις» μας λέει η Μελίνα.

Σε κάθε έκθεση θα υπάρχει ξεχωριστή αναφορά στη μεταναστευτική και προσφυγική ιστορία κάθε χώρας. Π.χ. στη Βουδαπέστη θα εκτεθούν ιστορίες και κειμήλια από πολιτικούς πρόσφυγες που έφυγαν μετά τη σοβιετική εισβολή του 1956, ενώ στην Τσεχία θα υπάρχουν οι ιστορίες των «πολιτικά διαφωνούντων» προσφύγων της Ανοιξης της Πράγας του 1968.

Αντίστοιχα στην Ελλάδα η πρόσκληση γίνεται προς τους απογόνους των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922, αποφεύγοντας τις αναφορές στην πρόσφατη ιστορία π.χ. των προσφύγων του Εμφυλίου.

«Δεν πρόκειται για μια ιστορική έκθεση», διευκρινίζει ο Νίκος, ιδρυτικό μέλος της Interalia. «Δεν προσπαθούμε να υποβιβάσουμε την προσφυγική εμπειρία ούτε να κάνουμε ιστορικούς παραλληλισμούς. Οποτε αυτοί επιχειρούνται, συνήθως αποτυγχάνουν. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι τι κρατάει ο καθένας ως προσωπικό βίωμα. Σκοπός μας είναι να αναδείξουμε αυτό το βίωμα, που καμιά φορά τείνουμε να το ξεχνάμε».

Γιατί επέλεξαν να επικεντρώσουν στα αντικείμενα, τους ρωτάμε.

«Γιατί όσο περισσότερα πράγματα αφήνεις πίσω, σε ένα ταξίδι συνυφασμένο με την απώλεια, όπως το προσφυγικό, αυτά που κρατάς μαζί σου αποκτούν συμβολική σημασία. Είναι μια αντανάκλαση της ιστορίας. Μπορεί με μια πρώτη ματιά το αντικείμενο αυτό να φαίνεται κοινότοπο, αλλά σε συνδυασμό με τις προσωπικές ιστορίες, το κάθε αντικείμενο διηγείται και μια διαφορετική σκηνή του ταξιδιού».

Η Ιnteralia, που ήδη βρίσκεται σε επικοινωνία με συλλόγους Μικρασιατών προσφύγων, απευθύνει ανοιχτό κάλεσμα σε Ελληνες πολίτες με προσφυγικές ρίζες να δανείσουν προσωπικά κειμήλια αλλά και να μοιραστούν προσωπικές ιστορίες.

Ταυτόχρονα, αναζητά τις ιστορίες των προσφύγων, από εμπόλεμες ζώνες, αυταρχικά καθεστώτα ή εξαθλιωμένες οικονομικά χώρες της Μέσης Ανατολής, της Ασίας και της Βόρειας Αφρικής.

«Δεν φιλοδοξούμε να κάνουμε άλλη μια έκθεση για το προσφυγικό. Περισσότερο θέλουμε να κρατήσουμε έναν καθρέφτη που να δει ο κάθε πληθυσμός τον εαυτό του. Σε μια εποχή έξαρσης των εθνικισμών και των στερεοτύπων, που σε μεγάλο βαθμό οφείλονται στην κακή επικοινωνία, σκοπός μας, μέσα από την Ιnteralia, είναι να αποδομήσουμε αυτά τα στερότυπα, ενθαρρύνοντας τον διάλογο».

◼ Οσοι ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στην έκθεση «Η Ευρώπη των Απόκληρων», δανείζοντας αντικείμενα ή μοιράζοντας τις ιστορίες τους μπορούν να επικοινωνήσουμε με τη Βερονίκη Κρικώνη στο 215-5451174 ή να δηλώσουν σημμετοχή στο: outcasteuropeparticipation

◼ Πληροφορίες: outcasteurope.eu, interaliaproject.com