«Η ζωή δεν ανήκει στους βάρβαρους»

Ο Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης, η δικτατορία και οι νέοι.

«Κύριοι, και τώρα συνεχίζουμε από εκεί που μας σταμάτησαν…» Ηταν λίγο μετά την πτώση της χούντας, όταν ο ποινικολόγος Γεώργιος Αλέξανδρος Μαγκάκης ξανάβρισκε συγκινημένος τους φοιτητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, που είχε υποχρεωθεί από το δικτατορικό καθεστώς, τον Φεβρουάριο του 1969, να αποχωριστεί λόγω των αντιδικτατορικών κηρυγμάτων του. Πρόλαβε όμως στην τελευταία του παράδοση να τονίσει: «Αν ο νομικός δεν θεωρεί ως πρωταρχικό του έργο την προστασία της ελευθερίας, τότε διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει ταπεινός υπηρέτης των ισχυρών», με αποτέλεσμα να προσαχθεί για μια πρώτη γνωριμία με το άντρο της οδού Μπουμπουλίνας.

Λίγους μήνες αργότερα, καθώς «δεν συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις», συλλαμβάνεται με άλλα στελέχη της Δημοκρατικής Αμυνας, μιας από τις πιο δραστήριες αντιχουντικές οργανώσεις. Πέντε μήνες σε απομόνωση, βασανιστήρια, ώς τον Απρίλιο του 1970, οπότε στη δίκη που ακολούθησε εισέπραξε 18 χρόνια φυλακή. Αποφυλακίστηκε δυο χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 1972, για λόγους υγείας και, όντας γερμανοσπουδασμένος, κατέφυγε στη Χαϊδελβέργη, όπου διορίστηκε καθηγητής του Ποινικού Δικαίου στο εκεί πανεπιστήμιο, χωρίς να πάψει να μάχεται τη δικτατορία. Με την πτώση της χούντας επέστρεψε στην Ελλάδα και στην καθηγητική του έδρα.

«Γράμμα» - «κατηγορώ»

Μέρες Πολυτεχνείου, και είπα να σταθώ στον Γεώργιο Αλέξανδρο Μαγκάκη, καθώς η έγνοια του ήταν πάντα οι νέοι, αυτοί που πρώτοι εξεγέρθηκαν κατά της χούντας – αρχικά από τη Νομική, τη σχολή του, και στη συνέχεια από το Πολυτεχνείο.

Ο Μαγκάκης, πρότυπο εκπαιδευτικού και πατριώτη, δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή – «έφυγε» πριν από τρία και κάτι χρόνια, στις 5 Σεπτεμβρίου 2011, στα 89 του, αφού πριν δοκιμάστηκε, όντας βουλευτής στην κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, ως υπουργός σε διάφορα υπουργεία, αλλά μάλλον δεν απολάμβανε ως πολιτικός (μια περίοδο τα είχε χαλάσει και με το κόμμα) τις ικανοποιήσεις που του πρόσφερε η καθηγητική έδρα.

Στις κορυφαίες αντιστασιακές του ενέργειες ήταν το «Γράμμα από τη φυλακή για τους Ευρωπαίους», ένα ανελέητο «κατηγορώ» κατά της χούντας, που έγραψε στην απομόνωση και διοχέτευσε στο εξωτερικό, όπου είχε τεράστια απήχηση: σε εφημερίδες και περιοδικά στην Αμερική (μεταξύ άλλων στους Times της Ν. Υόρκης), Λατινική Αμερική, Γερμανία, Αφρική, Ιαπωνία. Η Διεθνής Αμνηστία το τύπωσε σε πολλές γλώσσες, ενώ ο Λόρενς Ολιβιέ το διάβασε σε τελετή για την ένταξη της Αγγλίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, μπροστά στη βασίλισσα και την κυβέρνηση. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε μετά την πτώση της χούντας (στην κατοχή μου έχω την τρίτη έκδοση, «Ικαρος», 2007).

«Η βία που στραγγαλίζει τη χώρα μου μ’ έμαθε πολλά. Ανάμεσα σ’ αυτά και την αξία της άρνησης», γράφει στο «Γράμμα». Και: «Γιατί η ζωή δεν ανήκει στους βάρβαρους, κι όταν ακόμα τους ανήκει η απόλυτη εξουσία».

Ζώντας στην παρακμή

Την ελληνική έκδοση προλογίζει ο συνάδελφός του Δημήτρης Θ. Τσάτσος (1933-2010). «Ισως, βέβαια», γράφει, «κάποιοι να παρατηρήσουν πως η χώρα αυτή τυχαίνει αρκετές φορές να κυβερνιέται από το κακό. Το κακό, όμως, που θέλει η εκάστοτε πλειοψηφία του ελληνικού λαού είναι άλλης κατηγορίας, δηλαδή δημοκρατικά θεμιτό κακό που χρεώνεται ο λαός […] Από το 1967 ώς το 1974, όμως, το κακό ήταν αφάνταστα χυδαίο, απάνθρωπο, και ήταν αποτέλεσμα βίας».

Και πιο κάτω: «Αναγνώστη της νέας γενιάς, επανέρχομαι σ’ εσένα. Εχασες που είσαι νέος και δεν έζησες εκείνη την εποχή. Θα γνώριζες το όραμα. Θα σου γινόταν (πιο;) ορατή η σημερινή μεγάλη παρακμή. Η παρακμή μέσα στην οποία γεννήθηκες και συνεχίζεις να ζεις».

Η τελευταία αποστροφή ακουμπάει στο περιεχόμενο του ύστατου ιδιόχειρου σημειώματος που άφησε ο Μαγκάκης με τίτλο «Η ζωή πάνω στο νήμα»: «Σαλπάρω ήρεμος για τον άλλο κόσμο. Αυτόν που αφήνω πίσω μου σίγουρα δεν είναι πια η Ελλάδα μου. Αυτός είναι άλλος τόπος με ανθρώπους άλλης φυλής. Δεν με αφορούν. Τι θέλω εγώ ανάμεσά τους; Να ’στε όλοι καλά. Στον τάφο μου να γράψετε: Αντιστάθηκε το 1941-1944 στη ναζιστική κατοχή, το 1967-1974 στη στρατιωτική δικτατορία και το 1989-1996 στην ηθική σήψη. Μετά στην πλημμύρα του άνοου, δεν υπάρχει αντίσταση και το μετά από την πλημμύρα αυτή δεν υπάρχει πια».

Στο πλαίσιο

Ενας ακόμη νόμος υπέρ μεγαλοεκδοτών, μεγαλοβιβλιοπωλών και… μπεστσελεριστών με την κατάργηση, στις αρχές του χρόνου, του νόμου 2554/1997 περί ενιαίας τιμής βιβλίου, και την αντικατάστασή του με τον 4254/2014. Που σημαίνει ότι το βιβλίο πουλιέται όσο γουστάρουν τα μεγαλομάγαζα (εκδότες και βιβλιοπωλεία), εννοώ προς τα κάτω, ώστε να γονατίσουν τα μικρομάγαζα, οπότε η αγορά θα είναι δική τους, με όλα τα αρνητικά (μονοπωλιακά) επακόλουθα για το ποιοτικό βιβλίο, τους δημιουργούς του και τους αναγνώστες.

Επρόκειτο για έναν νόμο –εννοώ τον 2554/1997– που ισχύει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (συνολικά 13, συν 21 χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ). Γιατί έπρεπε να καταργηθεί στη δική μας; Ο εν λόγω φέρει την υπογραφή, ως υπουργού Πολιτισμού (τότε) του Ευάγγελου Βενιζέλου. Πώς δεν αντέδρασε για την κατάργησή του κοτζάμ νυν αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών; Ο του 2014 φέρει την υπογραφή, ως υπουργού Πολιτισμού, του (τέως πλέον) Πάνου Παναγιωτόπουλου, που, κάπου διάβασα, δεν τον έβρισκε σύμφωνο. Ποιου τελικά απόφαση ήταν και πέρασε, παρά τις αντιδράσεις αντιπολιτευόμενων κομμάτων, και φορέων εκδοτών, βιβλιοπωλών και συγγραφέων;

Εκδότης μού έλεγε ότι αλυσίδα βιβλιοπωλείων του ζητάει εξωφρενικές εκπτώσεις (50-55%) για τα βιβλία που τους ενδιαφέρουν. Οπότε, λέω, αυτό που απομένει στον εκδότη είναι να φουσκώσει τη λιανική τιμή ώστε να αντέξει τον εκβιασμό – μολονότι είναι βέβαιο ποιος θα αντέξει τελικά. Αξίζει μια έρευνα για τις επιπτώσεις του συφοριασμένου 4254, και μια όσο το δυνατό μεγαλύτερη πίεση για την κατάργησή του, για τον πρόσθετο λόγο ότι αποκλείεται να αύξησε τα κρατικά έσοδα.

ΚΑΙ... Σκάφτε και θα δούμε.