«Κληροδοτήσαμε στα παιδιά την εμπειρία της αποτυχίας»

Από μια παλιά –πριν από 35 χρόνια– συνέντευξη του Σωτήρη Πατατζή

Μία ακόμη αναφορά στον Σωτήρη Πατατζή, όπως υποσχέθηκα το περασμένο Σάββατο. Θα μπορούσε να είναι ένα μέρος από το εκτενές κεφάλαιο που ο καλός αυτός συγγραφέας αφιερώνει στο βιβλίο του «Ματωμένα χρόνια» στον Αρη Βελουχιώτη. Ηδη όμως στις «Νησίδες» του σημερινού μας φύλλου υπάρχει μεγάλο αφιέρωμα στον πρωτοκαπετάνιο του ΕΛΑΣ, οπότε θα αρκεστώ, στην παράπλευρη στήλη, σ’ ένα προσωπικό βίωμα, σε σχέση με τον Βελουχιώτη.

Οσον αφορά τον Πατατζή, θα φιλοξενήσω στη συνέχεια μερικά αποσπάσματα από μια (επίκαιρη σε πολλά, θα έλεγα) συνέντευξη που του πήρε (μακάρι να είχα αξιωθεί να την πάρω ελόγου μου) ο συνάδελφος (συν ποιητής) Σπύρος Κατσίμης για την «Καθημερινή», πριν από 35 χρόνια (30-31 Μαρτίου 1980) και περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Αναζητώντας μια διέξοδο» (εκδ. «Σοκόλη», 2004). Για λόγους οικονομίας χώρου παραλείπω τις καίριες ερωτήσεις του Κατσίμη και στέκομαι στις μεστές απαντήσεις του Πατατζή:

Διαφθορά παντού…

► «Ο τρόπος που ενεργούμε ίσως να μην αρμόζει σε υπεύθυνους πολίτες, αλλά ποιος φταίει; Δεν υπάρχουν υποδομές στην κοινωνία, στην παιδεία, στην οικονομία. Παντού κυριαρχεί η διαφθορά και το πνεύμα της καταναλωτικής κοινωνίας. Ο αγώνας δεν γίνεται για την επιβίωση, όπως παλιότερα. Είναι αγώνας για το δεύτερο αυτοκίνητο, την έγχρωμη τηλεόραση. Η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη άφησε πίσω τον άνθρωπο, που ελάχιστα προχώρησε – ξέκοψε από τη φύση. Είμαστε λαός με το στοιχείο μιας ανάσας μέσα μας και την αγάπη προς την ύπαιθρο. Για το ότι ζούμε σε μια άθλια τσιμεντένια πόλη φταίνε οι εκάστοτε πολιτικοί και άλλοι παράγοντες που μας έφεραν σ’ ένα σημείο ξένο προς την ψυχολογία του ελληνικού λαού. Ισως επειδή από τη στιγμή που καλύφθηκαν οι στοιχειώδεις ανάγκες άρχισε πια η διαφθορά, δηλαδή η επίδραση της καταναλωτικής κοινωνίας».

► «Είτε το θέλουμε είτε όχι, το γκρέμισμα των ονείρων μας έχει επιπτώσεις στην παιδεία – κόσμος καλύτερος δεν μπορεί να υπάρξει. Μέσα στα πλαίσια μιας πρόσκαιρης ζωής, ο άνθρωπος προσπαθεί να χαρεί όσο περισσότερα αγαθά […] Οι νέοι με τα ιδανικά δεν πιστεύουν βαθειά, πιστεύουν σχηματικά. Αν δηλαδή αυτά τα παιδιά τα βάλουμε μπροστά στο θάνατο, όπως τη δική μας γενιά, δεν θα σταθούν – λειτουργούν πια με κλισέ, τα έχουν όλα τυποποιήσει».

► «Κανείς δεν το αμφισβητεί αυτό [το γεγονός δηλαδή ότι σε μια στιγμή συνεπήρε τους νέους η ιδέα της ελευθερίας, όπως συνέβη με το Πολυτεχνείο]. Ηταν όμως το συγκεκριμένο πρόβλημα: Ν’ απαλλάξουμε τον ελληνικό λαό από την καταπίεση της δικτατορίας. Δεν ήταν το μεγαλειώδες όραμα ενός καλύτερου κόσμου. Οι εμπειρίες των σημερινών ανθρώπων δείχνουν ότι πρώτα πρέπει να κοιτάζουν το άτομό τους και ύστερα να ρίξουν μια ματιά στο συμφέρον του συνόλου. Η δική μας γενιά παρέμεινε στο πεδίο του ρομαντισμού επιδιώκοντας ν’ αλλάξει τον κόσμο.

Η σημερινή γενιά δεν είχε περιθώρια για όνειρα – γκρεμίστηκαν όλα […] Ιδιαίτερη διέξοδος για μένα είναι να μετακινήσουμε τα ενδιαφέροντά μας από τον πεπτικό σωλήνα της κοινωνικής μας ζωής στο χώρο του πνεύματος, στο χάος της ύπαρξης. Μια τέτοια πορεία θα μας οδηγήσει στην ταύτιση του φυσικού με τον μεταφυσικό κόσμο».

Μένουν οι αξίες

► «Στα παιδιά μας κληροδοτήσαμε την εμπειρία της αποτυχίας, την εμπειρία ότι ο κόσμος δεν αλλάζει μέσα σε λίγες ώρες. Στροφή λοιπόν προς το μεγάλο θέμα της ύπαρξης που θα μας απαλλάξει από την απονέκρωση και τη μοναξιά της καταναλωτικής κοινωνίας. Πρέπει να καταλάβουν οι νέοι, όχι μόνον εμείς οι απερχόμενοι, ότι είμαστε θεατές αυτού του κόσμου και ότι στο δρόμο που διανύουμε πολλοί χάνονται, μένουν όμως οι άξιοι. Κανείς ανάξιος δεν επέζησε πολύ στη μνήμη των μεταγενέστερων».

► «Ο πολιτικός είναι απαραίτητος ως καλός διεκπεραιωτής, οργανωτής της κοινωνίας μας, αλλά όχι ως φορέας μηνυμάτων. Η ιδεολογία είναι χρήσιμη ως καταφύγιο, αλλά όχι ως μόνιμη κατοικία του ανθρώπου, που σκοπός του είναι η αναζήτηση της βαθύτερης αιτίας της ύπαρξής του. Αυτός είναι ο ιδανικός μας χώρος».

*Γιάννης Χρυσανθόπουλος και όχι Ξανθόπουλος τ’ όνομα του κύριου ομιλητή στην εκδήλωση για τον Πατατζή στην ΕΣΗΕΑ.

Στο πλαίσιο

Διατηρώ τραυματικές παιδικές μνήμες για τον μνημονευόμενο στο σημερινό φύλλο Αρη Βελουχιώτη, καθώς η γενέτειρά μου βρισκόταν στους «απέναντι». Και αυτό επειδή ο Αρης είχε συλλάβει και εκτελέσει έντεκα συντοπίτες. Η κατηγορία: είχαν καλοδεχτεί σ’ ένα πέρασμα τους Γερμανούς κατακτητές – πράγμα που είχαν διαπράξει λίγες μέρες πριν και με τον Αρη. «Ποιοι πρωτοστάτησαν;». Επιασε όσους του κατέδωσαν και τους αφάνισε. Μεταξύ των εκτελεσμένων και ο νονός μου…

Λίγο πριν από την πτώση της χούντας, έχοντας επιστρέψει από το εξωτερικό, βγάλαμε με τον Φώντα Λάδη, με τη συμβολή και άλλων συναδέλφων, το περιοδικό «Τετράδιο». Μια σύλληψη με απειλές για δημοσιεύματά μας από τον Πέτρο Μπάμπαλη (ανώδυνη σε σχέση με άλλων), μας υποχρέωσε να διακόψουμε την έκδοσή του. Το ξαναβγάλαμε αμέσως μετά.

Ηταν τότε που, εκτός των άλλων, βρίσκονταν σε έξαρση τα αντάρτικα τραγούδια. Οπότε αποφασίζουμε να αφιερώσουμε το περιοδικό σ’ αυτά. Και τι καλύτερο να βάλουμε εξώφυλλο τον Αρη. Είδα κι έπαθα να ξεπεράσω τις αναστολές μου. Ο Σπύρος Μελετζής μάς παραχώρησε μετά φόβου, καθώς ήμασταν οι πρώτοι που το αποτολμούσαμε, ένα από τα πορτρέτα του. Και το περιοδικό έγινε ανάρπαστο. (Το κλείσαμε όταν ο Λάδης έπιασε δουλειά στον «Ριζοσπάστη» κι ελόγου μου στην «Αυγή»…)

ΚΑΙ… Μακάρι να αρκούσαν οι χαριεντισμοί.