Ρίτσος, Μινωτής, Βουρνάς

Κανονικά θα έπρεπε να αφιερωθεί ξεχωριστό κείμενο για τον καθένα. Ελαχε όμως και οι τρεις να φύγουν από τη ζωή σχεδόν ταυτόχρονα: Κυριακή 11 Νοεμβρίου 1990 (πριν 30 χρόνια) Γιάννης Ρίτσος και Αλέξης Μινωτής, τέσσερις ημέρες αργότερα Τάσος Βουρνάς. Ο πρώτος στα 81 του, ο δεύτερος στα 90 και ο τρίτος στα 77 χρόνια. Τιμήθηκαν ωστόσο αρκούντως εν ζωή, και μετά θάνατον –από πολιτεία και πολίτες– και οι τρεις (με κάποια καθυστέρηση Ρίτσος και Βουρνάς, λόγω δεινοπαθειών από την «καθεστηκυία τάξη»). Από εδώ, ένα μικρό δημοσιογραφικό μνημόσυνο.

● Ο Γιάννης Ρίτσος, ο αποκαλούμενος ποιητής της Ρωμιοσύνης (με ή χωρίς εισαγωγικά), αντιμετώπιζε παιδιόθεν προβλήματα υγείας – κληρονομικά, αλλά και από τη σκληρή διαβίωση, με τις απαγορεύσεις, λόγω της αριστερής του ιδεολογίας, τις διώξεις και τις εξορίες (η τελευταία από την απριλιανή χούντα), που ωστόσο τα ξεπερνούσε. Ωσπου, ένα χρόνο πριν φύγει από τη ζωή, χτυπήθηκε από καρκίνο. Για όσους τον ήξεραν και του συμπαραστέκονταν, ήταν και τα γεγονότα στις σοσιαλιστικές χώρες, με την καταλυτική δοκιμασία της κομμουνιστικής ιδεολογίας, στην οποία είχε δοθεί μια ολόκληρη ζωή, που τον καταπονούσαν. «Εζησα πολύ», έλεγε στους φίλους που τον επισκέπτονταν, τους οποίους δεχόταν όλο και λιγότερο. Αυτός, ο οποίος και στην εξορία φρόντιζε τον εαυτό του, είχε γίνει σκιά του εαυτού του. Ηταν εμφανές ότι ήθελε να φύγει από τη ζωή.

Αν θέλαμε να συνοψίσουμε τον βίο και το έργο του Ρίτσου, θα λέγαμε ότι είχε χρεωθεί τη μοίρα της γενιάς του. Μιας γενιάς ελπίδων, αγώνων, εξάρσεων, νικών αλλά και κατατρεγμών και διαψεύσεων. Πρόλαβε, ωστόσο, στα τελευταία χρόνια της ζωής του να χαρεί την παγκόσμια αναγνώριση του έργου και του ήθους του – ακόμα και από τους ιδεολογικούς του αντιπάλους («Ανθρωπο του πνεύματος και μεγάλο ποιητή», τον χαρακτήρισε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής). Και ακόμη, αρκετά από τα ποιήματά του να ντυθούν με υπέροχες μουσικές – κυρίως από τον Μίκη Θεοδωράκη και άλλους συνθέτες. Αναπαύεται στη γη της γενέτειράς του Μονεμβασιάς. Η νεκρώσιμη ακολουθία εψάλη στη Μητρόπολη Αθηνών, ενώ η σορός του είχε εκτεθεί σε λαϊκό προσκύνημα.

● Ο θάνατος βρήκε τον Αλέξη Μινωτή –εκ των μεγίστων ηθοποιών της γενιάς του– στο διαμέρισμά του, όπου ζούσε μόνος, μετά τον θάνατο της συζύγου του (μεγίστης επίσης ηθοποιού) Κατίνας Παξινού (1900-1973). Εκεί τον βρήκε το εγκεφαλικό. Οι γείτονες τον άκουσαν να καλεί σε βοήθεια, αλλά η πόρτα ήταν αμπαρωμένη από μέσα. Τελικά ο θυρωρός της πολυκατοικίας πέρασε από μπαλκόνι του διπλανού διαμερίσματος, και κατάφεραν να τον βγάλουν. Μεταφέρθηκε στον «Ερυθρό Σταυρό», αλλά, παρά τις προσπάθειες των γιατρών, η κατάστασή του χειροτέρεψε, για να καταλήξει επτά ώρες αργότερα.

Και όμως ο Μινωτής, έδινε ώς τα τελευταία του την αίσθηση του απρόσβλητου, καθώς συνέχιζε να δηλώνει «παρών» στην καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή. Η τελευταία του εμφάνιση στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, ήταν τον χειμώνα του 1989 με τη «Θυσία του Αβραάμ», σε δική του σκηνοθεσία, με τον ίδιο στον ρόλο του Αβραάμ. Για δε τον χειμώνα του 1990 ετοίμαζε τον «Εμπορο της Βενετίας» του Σέξπιρ, πάλι με σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή τον ίδιο. Ο θάνατός του συγκίνησε θαυμαστές και φίλους – από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή, με τον οποίο συνδεόταν με φιλία, έως και απλούς θεατές των έργων του.

● Ο Τάσος Βουρνάς, δυο μέρες πριν πεθάνει (στον ύπνο του, από ανακοπή), είχε κατευοδώσει από τις στήλες της «Αυγής» τον Ρίτσο, είχε παραστεί στην κηδεία του Μινωτή, ενώ την Κυριακή που είχε προηγηθεί, δημοσιευόταν στην «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία» άρθρο του για τις ανατροπές στις άλλοτε κραταιές σοσιαλιστικές χώρες.

Πολυσχιδής πνευματική μορφή, δέσποζε περί τον μισό αιώνα στον χώρο της αριστερής διανόησης: συγγραφέας, δημοσιογράφος, σχολιογράφος, κριτικός, μεταφραστής, ιστορικός, ερευνητής. Ειδικότερα όσον αφορά δίσεκτους για τον τόπο καιρούς συμβάντων που αποσιωπά η συμβατική ιστορία. Συνακόλουθα η ζωή του δοκιμάστηκε από κατατρεγμούς, φυλακίσεις, εξορίες. Θαυμαστός σε γνώση κι εργατικότητα, άφησε σημαντικό συγγραφικό έργο – καρπό, στο μεγαλύτερο μέρος του, επίμονης και πολύχρονης έρευνας.

Οι κηδείες –και των τριών– δημοσία δαπάνη.

Στο πλαίσιο

Σαν να μην έφτανε η πανδημία, που έχει ρημάξει τη ζωή μας και δεν ξέρουμε πόσο θα κρατήσει και τι θα στοιχίσει. Οι καταιγίδες και οι νεροποντές. Τα ατέρμονα καμώματα και οι απειλές του απέναντι. Ο σεισμός που, εκτός των καταστροφών, αφαίρεσε τη ζωή δυο παιδιών. Κι από κοντά οι απείθαρχοι και το ακραίο lockdown. «Δηλαδή, προκειμένου να ζήσω μου λέτε να μη ζω;» έλεγε ο –πάντα επίκαιρος– Γιάννης Τσαρούχης.

Σε αναζήτηση δουλειάς άνεργος του σιναφιού μας συζητούσε –στον καιρό της πανδημίας που, εκτός των άλλων, έχει πλήξει καίρια τον καλλιτεχνικό και δημοσιογραφικό κόσμο– με πιθανό εργοδότη του. «Αλλά ξέρεις πόσα μου έδινε; Διακόσια ευρώ το μήνα! “Τόσα μπορώ να προσφέρω”, συμπλήρωσε. Και δεν αμφιβάλλω ότι θα βρήκε κάποιον που δέχτηκε, προκειμένου να μην παραμένει στα αζήτητα»…

Πάει και ο Σον Κόνερι, που ξεκίνησε την καλλιτεχνική του διαδρομή ως Τζέιμς Μποντ, αλλά δεν ξέμεινε – δοξάστηκε σε απαιτητικούς ρόλους. Ως Ελληνες έχουμε έναν επιπλέον λόγο να τον αγαπάμε: Είχε επισκεφθεί τη χώρα μας δυο φορές και είχε ταχτεί υπέρ της επιστροφής –ματαίως βέβαια– των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Από τα… καλά της πανδημίας: είναι η Κύπρια δημοσιογράφος και φωτογράφος Αντιγόνη Σολομωνίδου-Δρουσιώτου, η οποία επωφελήθηκε να κάνει μια γύρα στα πέριξ του νησιού και να απαθανατίσει στιγμές. Αποτέλεσμα, μια σειρά από εξαιρετικές φωτογραφίες, που περιλαμβάνονται στο άλμπουμ «Μέρες εγκλεισμού / Lockdown Days» (εκδ. Το Ροδακιό). Και κρίμα που ο χώρος δεν επιτρέπει να βάλω κάποιες.

ΚΑΙ… (Πριν από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων). Aλλά όποιος και να βγει…