Οταν ένα Νόμπελ καταγγέλλει…

Η πανδημία, που δοκιμάζει τις αντοχές του πλανήτη, με την απροσδιόριστη διάρκεια και τον αριθμό ανθρώπινων ζωών –και όχι μόνο– «χτύπησε» και τα ένδοξα βραβεία Νόμπελ. Που φέτος, όπως τουλάχιστον διαβάζω, δεν θα απονεμηθούν, όπως στο παρελθόν, σε επίσημη τελετή στη Στοκχόλμη, διά χειρός του βασιλιά της Σουηδίας, αλλά στις χώρες διαμονής των νικητών, με τα κατάλληλα, εννοείται, μέσα προφύλαξης.

Το δεύτερο «χτύπημα» είναι το αγρίως πετσοκομμένο κατά 80% χρηματικό έπαθλο που συνοδεύει το βραβείο – και αυτό, όπως εξηγείται από το Ιδρυμα Νόμπελ, κυρίως, λόγω της μείωσης των τόκων από τα χρήματα που άφησε για τα βραβεία ο Αλφρεντ Νόμπελ (1833-1896). Αλλά αυτά είναι θέματα του τρέχοντος ρεπορτάζ, όπως και το γεγονός ότι το φετινό Νόμπελ Λογοτεχνίας δόθηκε στην Αμερικανίδα ποιήτρια Λουίζ Γκλουκ.

Στο σημερινό κείμενο θα σταθώ στον Βρετανό θεατρικό συγγραφέα Χάρολντ Πίντερ, στον οποίο το 2005 (πριν από 15 χρόνια) απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας, το οποίο ενδιαφέρει περισσότερο εδώ, για τον λόγο ότι ναι μεν, όπως ομολόγησε, έμεινε άφωνος όταν του ανακοινώθηκε ότι πήρε το βραβείο, αλλά, πρόσθεσε, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πήγαινε άφωνος στην τελετή της απονομής. Δυστυχώς στάθηκε αδύνατο να παραστεί, επειδή είχε χτυπηθεί από καρκίνο. Εστειλε όμως μαγνητοσκοπημένη την ομιλία του, που προβλήθηκε στην τελετή απονομής – ένας καταπέλτης κατά των καταπιεστικών εξουσιών, που δεν είχε ξανακουστεί στο ιερατείο της Σουηδικής Ακαδημίας.

Στην Ελλάδα

Η «Ελευθεροτυπία» είχε ανακηρύξει τον πολυπαιγμένο και αγαπητό στην Ελλάδα Πίντερ «Πρόσωπο της χρονιάς» για το 2005 και πρόσφερε στους αναγνώστες της, σε ξεχωριστό ένθετο (30-31 Δεκεμβρίου 2005), το πλήρες κείμενο της ομιλίας του στ’ αγγλικά και στα ελληνικά (σε μετάφραση των συναδέλφων του καλλιτεχνικού Φωτεινής Μπάρκα και Ναταλί Χατζηαντωνίου). Να προσθέσω ότι η «Ελευθεροτυπία» είχε προσκαλέσει τον Πίντερ το 1997, στο 10ο Πανόραμα Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου – που ήταν και η πρώτη επίσκεψή του στην Ελλάδα. Ακολούθησε μια δεύτερη το 2000, οπότε παρακολούθησε και δύο έργα του που παίζονταν τότε: η «Νεκρή ζώνη» από το «Απλό Θέατρο» του Αντώνη Αντύπα και το «Τέφρα και σκιά», από τη «Νέα Σκηνή» του Λευτέρη Βογιατζή (αισθητή η απουσία τους στις μέρες μας). Στην ίδια επίσκεψη ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ της αγγλικής φιλολογίας και γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Ενδεικτικά, μερικά αποσπάσματα από την ομιλία του Πίντερ (που έφυγε από τη ζωή στις 24 Δεκεμβρίου 2008 στα 78 του), στη Στοκχόλμη:

■ «Για να διατηρηθεί η πολιτική εξουσία είναι αναγκαίο οι πολίτες να παραμένουν στην αμάθεια, να αγνοούν την αλήθεια, ακόμα και της δικής τους ζωής. Ως εκ τούτου, ό,τι μας περιβάλλει είναι ένα απέραντο υφαντό από ψέματα από το οποίο τρεφόμαστε».

■ Ηταν τότε που έγινε η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ: «Η δικαιολογία ήταν ότι ο Σαντάμ Χουσεΐν διέθετε ένα εξαιρετικά ισχυρό οπλοστάσιο όπλων μαζικής καταστροφής, κάποια από τα οποία μπορούσαν να πυροδοτηθούν μέσα σε 45 λεπτά, προκαλώντας τον όλεθρο. Μας βεβαίωσαν ότι αυτή είναι η αλήθεια. Δεν ήταν […] Μας είπαν ότι το Ιράκ απειλεί την παγκόσμια ασφάλεια – μας διαβεβαίωσαν ότι ήταν η αλήθεια. Δεν ήταν… Η αλήθεια ήταν εντελώς διαφορετική και έχει να κάνει με το πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιλαμβάνονται τον ρόλο τους στον πλανήτη και πώς επιλέγουν να παίξουν αυτόν τον ρόλο».

Ανάγκη, η αλήθεια

■ Το «κατηγορώ» του Πίντερ στρεφόταν και σε άλλες παρεμφερείς ανά τον κόσμο δραστηριότητες των ΗΠΑ, με τη συμβολή και της δικής του πατρίδας, της Μεγάλης Βρετανίας, ενώ δεν χαριζόταν στα όσα συνέβησαν μετά τον πόλεμο στη Σοβιετική Ενωση και στην Ανατολική Ευρώπη. Εκτιμούσε όμως ότι «τα εγκλήματα των ΗΠΑ την ίδια περίοδο έχουν μόνο επιδερμικά καταγραφεί, πόσο μάλλον τεκμηριωθεί, πόσο μάλλον έχουν κατανοηθεί, πόσο μάλλον έχουν αναγνωριστεί ως εγκλήματα». Ωστόσο καταλήγει:

«Πιστεύω ότι παρά τα τεράστια υπαρκτά εμπόδια, υψίστης σημασίας υποχρέωση που μας αφορά όλους εμάς τους πολίτες είναι να έχουμε ατρόμητη, απαρέγκλιτη, άγρια πνευματική αποφασιστικότητα για να ορίσουμε την πραγματική αλήθεια της ζωής μας και της κοινωνίας μας. Είναι επιτακτική ανάγκη. Εάν μια τέτοια στάση δεν ενσωματωθεί σαν πολιτικό μας όραμα, δεν έχουμε καμιά ελπίδα να αποκαταστήσουμε ό,τι σχεδόν έχουμε χάσει: την αξιοπρέπεια».

Στο πλαίσιο

Εθνική επέτειος εν όψει, που λόγω κορονοϊού, θα τη βγάλουμε, για πρώτη φορά, εν κλειστώ, χωρίς αχρείαστες, εν πολλοίς, στρατιωτικές παρελάσεις. Αχρείαστες λόγω κόστους και ταλαιπωρίας των στρατευμένων (όσοι το ’χουν ζήσει, ξέρουν τι γυάλισμα έπεφτε τέτοιες μέρες), μολονότι υπάρχουν και αυτοί που υποστηρίζουν ότι τώρα ακριβώς πρέπει να καταδειχθεί σε υπαρκτούς εχθρούς και υποτιθέμενους φίλους τι τους περιμένει σε περίπτωση που μας ριχτούν (αλλά γιατί πρέπει να το ξέρουν;).

Ευπρόσδεκτες, αντίθετα –κατά την εκφρασμένη και παλιότερα ταπεινή μου γνώμη– για τον λόγο ότι, στα δικά μου τουλάχιστον μαθητικά χρόνια, πέρα από τους λόγους για τα κατορθώματα των προγόνων μας, ήταν από τις λίγες ημέρες που δεν τρώγαμε ξύλο από τους δασκάλους, γλιτώναμε 2-3 μέρες μάθημα, φορούσαμε κάποιο ρούχο της προκοπής και γενικά άλλαζε κομμάτι η άχρωμη ζωή μας. Οσον αφορά τις μαθητικές παρελάσεις των ημερών μας, είναι από τις σπάνιες φορές όπου τα παιδιά –χωρίς τα δικά μας τραύματα– εμφανίζονται ομαδοποιημένα, πειθαρχημένα, όμορφα, καμάρια – προς μεγάλη χαρά κυρίως των μανάδων.

Ο κορονοϊός έφερε στη μόδα τα υπαίθρια μεταμεσονύχτια πάρτι ή υπήρχαν ανέκαθεν και φούντωσαν, κυρίως μεταξύ των νέων, από αντίδραση στην όποια απαγόρευση; Γιατί είναι και αυτοί που πιστεύουν ότι δεν υπάρχει ιός, ότι είναι κατασκεύασμα, ότι είναι κάτι σαν τη γρίπη, ότι εν πάση περιπτώσει –λόγω λεβεντιάς και γενικώς άναρχης κατασκευής– βρίσκονται στο απυρόβλητο, ώσπου να χτυπηθούν οι ίδιοι ή κάποιος δικός τους. Ασε αυτούς που αποφασίζουν να παντρευτούν με ανοιχτό γάμο, για να πάρουν στον λαιμό τους και μερικούς από τους καλεσμένους.

KAI... Επιτέλους!