Ιούλιος του 1970 – ακριβώς 50 χρόνια από τότε που κυκλοφόρησαν τα «Δεκαοχτώ Κείμενα», με τα πονήματα ισάριθμων Ελλήνων λογοτεχνών, που αποφάσισαν, μέσα στον χουντικό ζόφο, να σπάσουν τη σιωπή που είχε επιβάλει το δικτατορικό καθεστώς.
Μερικούς ωστόσο μήνες πριν (φθινόπωρο του 1969) είχε αρθεί η προληπτική λογοκρισία – όχι τόσο από σεβασμό προς τις δημοκρατικές ελευθερίες, αλλά επειδή ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης είχε σπάσει τη σιωπή του με μια δήλωση (28 Μαρτίου 1969), που πήρε ευρύτατη δημοσιότητα ανά τον κόσμο και κατατάραξε τη χούντα (με τα φερέφωνά της, κυρίως τις εφημερίδες «Ελεύθερος Κόσμος» και «Νέα Πολιτεία», να ειρωνεύονται και να λοιδορούν τον ποιητή).
Ο Σεφέρης έφυγε από τη ζωή στις 20 Σεπτεμβρίου 1971, στα 71 του, με την κηδεία του να μεταβάλλεται σε πανδημοκρατική διαδήλωση κατά της χούντας. (Κάτι ανάλογο είχε συμβεί και στην κηδεία του ποιητή Κωστή Παλαμά στις 27 Φεβρουαρίου 1943 στην Κατοχή, κατά των ναζί κατακτητών.) Γνωστή βέβαια η δήλωσή του, αξίζει όμως, πριν περάσω στα «Δεκαοχτώ Κείμενα», να τη μεταφέρω κι εδώ (για να θυμούνται, που λέμε, οι παλιοί και να μαθαίνουν -στον βαθμό που ενδιαφέρονται- οι νεότεροι):
Η δήλωση Σεφέρη
«Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω, αυτό δεν σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας. Ετσι από τα χρόνια εκείνα, ως τώρα τελευταία, έπαψα κατά κανόνα να αγγίζω τέτοια θέματα - εξ άλλου τα όσα δημοσίεψα ως τις αρχές του 1967 και η κατοπινή στάση μου – δεν έχω δημοσιέψει τίποτα στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία, έδειχναν, μου φαίνεται, καθαρά τη σκέψη μου.
»Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω, ολοένα και επιτακτικά, το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, να τι θα έλεγα: Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς ολωσδιόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο.
Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης, όπου όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να γνωρίσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι αυτές να καταποντιστούν μέσα στα ελώδη στεκούμενα νερά. Δεν θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δεν λογαριάζουν πάρα πολύ για ορισμένους ανθρώπους.
»Δυστυχώς δεν πρόκειται μόνο γι’ αυτό τον κίνδυνο. Ολοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία παραμένει αναπότρεπτη στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους με βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα, όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Οσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό.
»Είμαι ένας άνθρωπος, χωρίς κανέναν απολύτως πολιτικό δεσμό και, μπορώ να το πω, χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή.
»Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ το Θεό να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω».
Ο ποιητής δεν έζησε να δει την επαλήθευση του γκρεμού…
Οι άλλοι… δράστες
Ο πνευματικός αντιχουντικός αγώνας συνεχίστηκε με την έκδοση των «Δεκαοχτώ Κειμένων» από τις εκδόσεις «Κέδρος», όπου στον πρόλογο σχολιάζεται η απόφαση της χούντας να άρει την προληπτική λογοκρισία:
«Η άρση της προληπτικής λογοκρισίας δεν αρκεί για τη χειραφέτηση της πνευματικής ζωής ενός τόπου, όταν μεγάλες ζωτικές περιοχές εξακολουθούν να περιβάλλονται από πλέγματα που καθιστούν ανέφικτη την εξαντλητική περιγραφή και αξιολόγησή της».
Γνωστά τα ονόματα των 18 πνευματικών ανθρώπων που υπογράφουν τα κείμενα που ακολουθούν με πρώτο του Γιώργου Σεφέρη. Και ακολουθούν: Μανόλης Αναγνωστάκης, Νόρα Αναγνωστάκη, Αλέξ. Αργυρίου, Θανάσης Βαλτινός, Λίνα Κάσδαγλη, Νίκος Κάσδαγλης, Αλέξ. Κοτζιάς, Τάκης Κουφόπουλος, Μένης Κουμανταρέας, Δ.Ν. Μαρωνίτης, Σπύρος Πλασκοβίτης, Ρόδης Ρούφος, Τάκης Σινόπουλος, Καίη Τσιτσέλη, Στρατής Τσίρκας, Θ.Δ. Φραγκόπουλος, Γιώργος Χειμωνάς. Επτά από τους συγγραφείς -Αναγνωστάκης, Αργυρίου, Κάσδαγλης, Κοτζιάς, Κουφόπουλος, Ρούφος, Φραγκόπουλος- εμφανίστηκαν ως υπεύθυνοι για την έκδοση, σύμφωνα με τον νόμο.
Το βιβλίο είχε μεγάλη απήχηση, ακολούθησαν και άλλα – η κατάρρευση της χούντας ήταν ζήτημα χρόνου…
♦
Δεν είναι, φαίνεται, τόσο αφελή τα μέλη του τουρκικού Συμβουλίου της Επικρατείας ώστε να αποφασίσουν αν ο ναός της Αγίας Σοφίας θα παραμείνει μουσείο ή θα μεταβληθεί σε τζαμί, με άγνωστες συνέπειες για τους ίδιους. Αφησαν να το αποφασίσει ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος, που το παίζει κάτι μεταξύ σουλτάνου και Κεμάλ, στον οποίο όμως Κεμάλ οφείλεται η απόφαση (το 1935) να διατηρηθεί ως μουσείο. Βοηθιέται όμως αν έχει και κάποια δικαστική κάλυψη…
Επειδή είμαι οδοιπόρος ή επιβάτης των μέσων μαζικής μεταφοράς, είμαι περίεργος να δω πόσο χρηστικός θα είναι αυτός ο περίπατος που στρώνεται στην Πανεπιστημίου. Εν τω μεταξύ είδα να υψώνονται και κάτι τροπικοί φοίνικες. Μα καλά, δεν διδάχθηκαν τίποτα από τους φοίνικες που φυτεύτηκαν τον καιρό της Ολυμπιάδας –όχι μόνο στο κέντρο– και ρημάχτηκαν όλοι από το αθέατο κόκκινο σκαθάρι;
Συμμορφώνεται -υποτίθεται- η Πανεπιστημίου, αλλά παραμένει μια ερημιά η διπλανή Σταδίου. Με τους καμένους κινηματογράφους, την ερημωμένη στοά Ορφέως και την επίσης ερημωμένη απέναντι στοά που οδηγεί στη Σοφοκλέους, που πριν από λίγα χρόνια έσφυζαν από ζωή.
Δεν έχει σημασία που τα παιδιά δεν βλέπουν τηλεόραση (έχουν τα δικά τους μαραφέτια). Η ίδια πάντως ειδοποιεί, με σχετικά σήματα, ποιες εκπομπές είναι «κατάλληλες» και ποιες όχι, ώστε να προφυλάσσονται και να μην κακοδρομίσουν...
Δεν ήταν μόνο μια εξαιρετική αρχιτέκτων η Σουζάνα Αντωνακάκη, σύζυγος και συνεργάτρια του εξαιρετικού επίσης αρχιτέκτονα Δημήτρη Αντωνακάκη - ήταν και μια ευγενική ψυχή, μειλίχια πάντα και χαμογελαστή (συναντιόμασταν στο φιλόξενο σπιτικό της Λίζας Ζώη και του Βαγγέλη Ασημακόπουλου), που γνώριζε να πράττει και όχι να λέει.
ΚΑΙ… Περισσότερα στους δικούς, λιγότερα στους απέναντι…
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας