Ενα ατελιέ - κήπος Εδέμ

Φασιανός, Στεφάνου, Σπεράντζας, πριν από 55 χρόνια στην Καλλιθέα

Ηταν το 1962 όταν μια παρέα τριών νέων ζωγράφων (πασίγνωστων αργότερα) βρέθηκαν να συγκατοικούν και να συνδημιουργούν σε μια παλιά κατοικία της Καλλιθέας, που ανήκε στον ζωγράφο Οδυσσέα Φωκά (1857-1946), ο οποίος την κληροδότησε στην Εθνική Πινακοθήκη, που με τη σειρά της νοίκιαζε, με προσιτό μίσθωμα, σε νέους καλλιτέχνες. Ηταν ο Αλέκος Φασιανός, ο Νίκος Στεφάνου και ο Βασίλης Σπεράντζας.

Η –γόνιμη, κατά τα πάντα και ανέμελη– συνύπαρξή τους κράτησε πέντε χρόνια, ώς το 1967 (πριν από 50 χρόνια), οπότε ενέσκηψε η χούντα. Η παρέα σκόρπισε και ο καθένας πήρε τον δρόμο του… Και λέω σήμερα ν’ ασχοληθώ μ’ αυτό το σπίτι ή ατελιέ, καθώς έλαχε να είμαι και εκ των επισκεπτών του, λόγω της φιλίας με τον ομότεχνό τους Δήμο Σκουλάκη, με τον οποίο εργαζόμασταν στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή» (εκείνος ως γελοιογράφος).

Στην Ανδρο

Πριν από 15 χρόνια, το καλοκαίρι του 2002, το Ιδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως στην Ανδρο είχε αφιερώσει έκθεση στο ατελιέ της Καλλιθέας με έργα και των τριών συγκάτοικων καλλιτεχνών. Γράφει η Αθηνά Σχινά, κριτικός τέχνης, συνδιευθύντρια του ιδρύματος, στο λεύκωμα που συνόδευε την έκθεση:

«Το σπίτι της Καλλιθέας έγινε καταφύγιο και την ίδια στιγμή τόπος της Εδέμ. Εκεί βασίλευε η αειφόρος πανσπερμία ενός μεσογειακού φωτός, δίχως σκιές και παρασκήνια, δίνοντας βλάστηση σε μια παγανιστική δημιουργική φύση, καθώς, φαίνεται, ή όπως τουλάχιστον την βίωναν οι τρεις ζωγράφοι […]

»Το “Ατελιέ της Καλλιθέας” ήταν το λίκνο, μέσα απ’ όπου αναδύθηκαν οι ποδηλάτες - αναχωρητές του Αλέκου Φασιανού και κοντά τους οι καπνίζοντες αιθεροβάμονες με τα αστικά καπέλα, τις ιπτάμενες γραβάτες και τα δοξαστικά κλαδιά της φοινικιάς, δίπλα στις μέλισσες που στροβιλίζονταν, βομβίζοντας την χαρά μιας ατελείωτης άνοιξης. […] Ανάλογης ατμόσφαιρας έργα, με εντελώς όμως διαφορετικό ύφος, διατυπώνουν οι περιπαθείς γυμνές γυναίκες του Βασίλη Σπεράντζα, με τα δικά του δροσερά Αυγουστιάτικα φεγγάρια που κρέμονταν πάνω από μπαλκόνια, προσβλέποντας σε έναν ουρανό γεμάτο ανεκπλήρωτους πόθους […] Ο Νίκος Στεφάνου ζωγραφίζει με χρώματα τεφρά, χαλκόχροες ανταύγειες και αντιστικτικές φωτεινές τονικότητες, τα δικά του μεταβιομηχανικά τοπία ή εκείνα της υπαρξιακής αγωνίας, της ομιλητικής εγκατάλειψης και των μισοπεθαμένων ονείρων».

Τέχνη και πλάκες

Αλλά ιδού και κάτι από τους τρεις καλλιτέχνες, στο ίδιο λεύκωμα, όπου, πλην των καλλιτεχνικών τους ενασχολήσεων, γίνεται αναφορά και σε κάποιες πλάκες:

■ Σπεράντζας: «Οταν βρισκόμουν εκεί, ένιωθα σα να βρισκόμουν μακριά από τον κόσμο με τα προβλήματα και τις έγνοιες του. Το μόνο που με απασχολούσε ήταν η ζωγραφική. Η ατμόσφαιρα του σπιτιού και του κήπου βοήθαγε να ξυπνήσει μέσα μου η επιθυμία για δημιουργία και η παρουσία των φίλων, γύρω μου, ήταν σημαντική και καθοριστική, στο να ζήσω εκεί αξέχαστες εμπειρίες, που με ακολούθησαν, πολύν καιρό, στη μετέπειτα ζωή μου».

■ Στεφάνου: «Το σπίτι αυτό ήταν σαν εκείνο του Δράκουλα, αλλά πολύ ευρύχωρο, στη μέση ενός αγριεμένου κήπου, με πανύψηλους κάκτους, πελώρια φοινικόδεντρα και άλλα πυκνά φυλλώματα και στοιβαγμένους θάμνους. Μια όαση για μας, που βρήκαμε έναν τόπο ν’ απλωθούμε, να ζωγραφίζουμε και να ζούμε, όπως μας άρεσε».

■ Φασιανός: «Στον κήπο του σπιτιού γυρίζαμε και φιλμς. Παρωδίες Δράκουλα, όπου εγώ, μεταμφιεσμένος σε βρικόλακα, κυνηγούσα μ’ ένα φιλέ τον Στεφάνου, για να του πιω το αίμα, ενώ η Ασπασία, μια φίλη μας, έπαιζε βιολί επάνω σ’ έναν κορμό δέντρου. Για όλα αυτά, οι γείτονές μας θύμωναν και φώναζαν την Αστυνομία.

Ιδίως έγιναν έξω φρενών, όταν κάναμε δυο τάφους και βάλαμε επάνω τα ονόματά μας, με φωτογραφίες και τσιγκάκια, σαν αυτά που υπάρχουν στα λαϊκά νεκροταφεία. Οταν είδαν τους τάφους, μας υποχρέωσαν να τους σκάψουμε για να βρούνε τα πτώματα. Αλλά τα πτώματα είχαν εξαϋλωθεί, αφού ποτέ δεν υπήρξαν!»

Στο πλαίσιο

Σαράντα και έξι αμείλικτα «γιατί» (και σιγά που θα υπάρξει απάντηση) του συνάδελφου και συγκάτοικου στην πάλαι ποτέ κραταιά «Ελευθεροτυπία», Αντώνη Φουντή, σ’ ένα δισέλιδο στην εφημερίδα «Documento», με αφορμή τη συνέντευξη της κληρονόμου (όπου και τι δεν είπε η γυναίκα), στο περιοδικό «Οδός Πανός». Κι ας καταθέσω σχετικά, με την ευκαιρία, μια εικόνα από τη μοναδική φορά που την είδα στην εφημερίδα – κι έφτανε…

Ηταν λίγες εβδομάδες μετά τον θάνατο του ιδρυτή της «Ελευθεροτυπίας», όταν ένα βράδυ μπαίνει στο δημοσιογραφείο μας η κληρονόμος, όσο πιο ατημέλητη μπορεί να είναι μια γυναίκα, με ένα μισοάδειο μπουκάλι μπίρα στο ένα χέρι κι ένα τσιγάρο στο άλλο, και: «Γεια σας, ο διευθυντής σας [εννοούσε τον Βαγγέλη Παναγόπουλο, που διαδέχθηκε τον Σεραφείμ Φυντανίδη], μου είπε να σας ιδώ και να με ιδείτε…» Ανταλλάξαμε αποσβολωμένοι μερικές κουβέντες και – η ταφόπλακα ήταν ορατή...

Ξανά «Relax… Mynotis», του Βασίλη Παπαβασιλείου, με τον ίδιο και τον Γιάννο Περλέγκα, από 6 Οκτωβρίου έως 12 Νοεμβρίου, Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στο Θέατρο Τέχνης της οδού Φρυνίχου. «Ενα [θαυμάσιο, θα’ λεγα] ταξίδι στα επέκεινα ή, αν προτιμάτε, μια πτήση στο ελληνικό υπερπέραν».

Συναυλία-παράσταση, αφιερωμένη στον πρόωρα χαμένο –στα 39 του– συνθέτη Δημήτρη Λάγιο, απόψε στις 8.30 στο Αλσος Νέας Σμύρνης, με ελεύθερη είσοδο. Με Δώρο Δημοσθένους, Ειρήνη Καραγιάννη, Ελισσάβετ Καρατζόλη, Υακίνθη Λάγιου. Μαζί η Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων του Δήμου Πατρέων και η Μικτή Χορωδία Δήμου Αθηναίων. O,τι καλύτερο.

ΚΑΙ… Γερμανία: Ετσι μπράβο – γιατί να κρύβονται;