Το παγκόσμιο σκηνικό και ο Τραμπ: τι έρχεται;

Το ότι η εκλογή του Τραμπ οδηγεί σε ένα νέο παγκόσμιο σκηνικό είναι προφανές. Ομως, το ποιο θα ’ναι ακριβώς το νέο αυτό σκηνικό, είναι σχεδόν αδύνατο να εκτιμηθεί με ασφάλεια. Και τούτο διότι ο τωρινός Τραμπ, σε αρκετά σημεία, διαφέρει αισθητά από εκείνον που ως εικόνα είχε προηγηθεί. Στην προγενέστερη φάση του, η διαδρομή του Τραμπ ήταν λίγο-πολύ προβλέψιμη, με εξαίρεση τη σχεδόν αυτοκτονική πολιτική στάση του να ενθαρρύνει οπαδούς του να εισβάλουν στο Καπιτώλιο, αμφισβητώντας την καθαρή ήττα του. Η στάση του εκείνη έμοιαζε να οδηγεί στην πολιτική του αυτοκαταστροφή. Και όμως. Ο Τραμπ πέτυχε το ακατόρθωτο. Κέρδισε στη συνέχεια το χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Για να διεκδικήσει εκ νέου την προεδρία. Αυτό δεν ήταν τυχαίο. Ο Τραμπ είχε βάλει ρίζες βαθιές σε σημαντικό τμήμα του εκλογικού σώματος. Ηταν επίσης τυχερός που ο Τζο Μπάιντεν, που τον αντικατέστησε, ήταν μια ασημαντότητα. Παράλληλα, η απόπειρα δολοφονίας του Τραμπ και ο τρόπος που αντέδρασε σε αυτήν, απτόητος και ευθυτενής, μετά τον πυροβολισμό ενός παρανοϊκού νεαρού που πέτυχε το αυτί αντί για το κεφάλι του, εκτόξευσε τις πολιτικές μετοχές του. Και ό,τι ακολούθησε, όπως θα έλεγαν οι Αγγλοσάξονες, «ανήκει στην Ιστορία» (the rest is history).

Μερικές φορές, στον χώρο της πολιτικής, συγκεκριμένες εικόνες ηγετών, που ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλο, αποδεικνύονται καταλυτικές. Ο Ντόναλντ Τραμπ, αν κανείς παρακολουθούσε την απόπειρά του να ξανακερδίσει την προεδρία, ως εικόνα και παρουσία, ήταν μεταμορφωμένος. Οι Δημοκρατικοί διέθεταν έναν εξουθενωμένο πρόεδρο χωρίς αντοχές. Ενώ η αντικατάστασή του τη δωδέκατη ώρα από την αντιπρόεδρο Καμάλα Χάρις ήταν ανεπαρκής μπροστά σε έναν Τραμπ που είχε εκτοξευθεί ως χαρισματική λαϊκιστική παρουσία. Για να φτάσουμε στο σημερινό σημείο. Που, αν μη τι άλλο, φαντάζει κινηματογραφικό. Ενώ η διαδρομή Τραμπ μένει να δούμε πού θα καταλαγιάσει. Σε ένα παγκόσμιο τοπίο εκπλήξεων πολιτικής ασυναρτησίας με αιχμή το πώς έχει ξεκινήσει τη μέρα του ο Τραμπ.

Σε μια πρώτη φάση, ο Ντόναλντ Τραμπ προσέγγιζε το πολιτικό σκηνικό προτάσσοντας τις ακατέργαστες επιθυμίες του. Οχι το τι ίσχυε στο παγκόσμιο σκηνικό. Η συμπεριφορά του απέναντι στον Ζελένσκι, τον πρόεδρο της Ουκρανίας, ήταν άκρως επιθετική και διόλου υποστηρικτική. Η όλη στάση του, αντίθετα, προς τον Πούτιν ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή. Εξέπεμπε άλλωστε έναν σταθερό θαυμασμό για τον Ρώσο δικτάτορα. Αλλά και το πώς είχε ξεκινήσει έναν ωμό πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Το μήνυμα που εξέπεμπε ήταν απολύτως αμοραλιστικό. Ο Ζελένσκι ήταν ένας «μπελάς». Η όποια αντοχή του στο στρατιωτικό μέτωπο, απέναντι στην πολύ ισχυρή Ρωσία, που είχε επιτεθεί απρόκλητα στην Ουκρανία, δεν ήταν άξια θαυμασμού, με δεδομένες τις στρατιωτικές δυνατότητές της. Ούτε ήταν τυχαία η απολύτως παράλογη αποστροφή του Τραμπ σύμφωνα με την οποία, ήταν η Ουκρανία η οποία είχε επιτεθεί δήθεν στη Ρωσία, ξεκινώντας τον πόλεμο! Για να την αποσύρει σε μια μέρα ο Τραμπ.

Η αρχική αυτή αποστροφή του προκάλεσε κυριολεκτικά παγκόσμιο σοκ! Ο Αμερικανός πρόεδρος θα έκανε, επίσης, μια ακραία επιλογή για αντιπρόεδρο: τον Τζέι Ντι Βανς (J.D. Vance), σαράντα ετών, ακραία δεξιό, πρώην γερουσιαστή και συγγραφέα ενός μπεστ σέλερ βιβλίου, του Hillbilly Elegy, και με διδακτορικό στο Γέιλ. Δίπλα του, ο Τραμπ είναι τελικά η αποθέωση της μετριοπάθειας! Ενώ βεβαίως, ο Βανς δεν διόρθωσε τον ισχυρισμό του Τραμπ για τον Ζελένσκι. Καθώς όμως ο Τραμπ είχε ειδοποιήσει τον Ουκρανό πρόεδρο να σπεύσει στον Λευκό Οίκο, με δεδομένες τις καταιγιστικές αντιδράσεις στην Αμερική, από όλες σχεδόν τις πλευρές, ο Τραμπ έκανε μια επίσημη διόρθωση, λέγοντας ότι τον πόλεμο με την Ουκρανία (κάτι που οι πάντες γνώριζαν) τον είχε ξεκινήσει ο Πούτιν! Το μαρτύριο όμως για τον Ζελένσκι δεν τέλειωνε εδώ. Αρχιζε και βάθαινε!

Οταν ο Ζελένσκι έφτασε στην Αμερική, θα είχαμε την απόλυτη ταπείνωσή του, σε ζωντανή μετάδοση παγκοσμίως, όπου ο Τραμπ (και κυρίως ο Βανς) επιτέθηκαν στον Ζελένσκι. Ο τελευταίος ήταν και θα παραμείνει στο έλεος της Αμερικής του Τραμπ. Αν και οι Ευρωπαίοι ηγέτες στήριξαν τον Ουκρανό πρόεδρο, η πραγματική του ασπίδα ήταν η Αμερική. Στη φάση αυτή, λοιπόν, ο Ζελένσκι είναι αναγκασμένος να ακολουθεί τα βήματα του Τραμπ. Ηδη τα ορυκτά της Ουκρανίας, που εποφθαλμιά ο Τραμπ, θα καταλήξουν στις ΗΠΑ, όπως απαιτεί ο Αμερικανός πρόεδρος. Παράλληλα, ο Ρώσος πρόεδρος διατηρεί τις γέφυρές του με τον Τραμπ, με τον τελευταίο να αποζητά στενή συνεργασία με τον Πούτιν. Που όμως ο τελευταίος δεν βιάζεται να ολοκληρώσει. Διότι διαθέτει πλέον το πάνω χέρι! Αν λοιπόν τα πράγματα ευνοούν κυρίως τον Πούτιν, αυτός ενισχύει διαρκώς τη θέση του. Και παζαρεύει. Χωρίς να βιάζεται.

Πού βρίσκονται λοιπόν τα πράγματα στη φάση αυτή; Και τι ρόλο παίζει η Ευρώπη; Στην πιο δύσκολη φάση του ο Ζελένσκι, επιστρέφοντας από την ταπεινωτική συνάντησή του με τον Αμερικανό πρόεδρο, επεδίωξε να έρθει σε επαφή με τις πιο σθεναρές ευρωπαϊκές δυνάμεις. Η Βρετανία, με συντονιστή τον Βρετανό πρωθυπουργό Κιρ Στάρμερ, με συμμετοχή και της Τουρκίας ως μιας χώρας με ειδική βαρύτητα (κάτι που είναι αδύνατο να αγνοήσουμε), έστειλε ένα μήνυμα πως η ήπειρός μας αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις. Καθώς το ευρωπαϊκό σκηνικό καλείται και αυτό να δυναμώσει τις ασπίδες του με τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία ως ισχυρούς πυλώνες, η καθεμία, με τις δυνατότητές της. Ενώ στο σημείο αυτό, είναι κυρίως ο Βρετανός Κιρ Στάρμερ που αξιοποιεί τις ασπίδες προστασίας της Ουκρανίας. Αλλωστε ο Στάρμερ είναι σε επαφή και με τον Τραμπ. Με δεδομένη τη νέα πραγματικότητα στην Ουκρανία, ο Ζελένσκι διαθέτει τη συμπαράσταση, μέσω Στάρμερ, για ό,τι μπορούν να του προσφέρουν η Ευρώπη και οι χώρες της Κοινοπολιτείας. Εστω και σε επίπεδο ηθικού.

Οπως έχουν έρθει τα πράγματα πάντως, είναι γεγονός πως παρά τα στραβοπατήματα από τον Τραμπ, ο τελευταίος έχει επιλέξει ένα συγκεκριμένο σκηνικό που του ταιριάζει. Και το οποίο είναι απολύτως κυνικό. Ο τραυματισμός του Ζελένσκι και η όποια ταπείνωσή του δεν τον απασχολούν καθόλου. Αντίθετα, στόχος σταθερός για τον ίδιο είναι να βρεθεί κάποιας μορφής συμφωνία με τον Πούτιν. Ούτως ή άλλως, ο Τραμπ, από καιρό, φλερτάρει με τον Ρώσο πρόεδρο.

Ολα αυτά περιγράφουν ένα ασταθές σκηνικό από όλες τις πλευρές. Ηδη, ενώ θεωρητικά ΗΠΑ και Ευρώπη βρίσκονται στο ίδιο μήκος κύματος, υπάρχουν αποκλίσεις για τη στάση τους απέναντι στη Ρωσία και στον Πούτιν. Ο Κιρ Στάρμερ, ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, κινητοποιεί περίπου 25 χώρες για να στηριχθεί η Ουκρανία. Από την άλλη πλευρά, ο Τραμπ συνεχίζει το φλερτ του με τον Πούτιν, για τον οποίο έχει μόνο επαίνους, προσδοκώντας θερμές (και παντελώς αμοραλιστικές) σχέσεις. Ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος έχει τη στάση του: Νιώθει πιο άνετα με τον Πούτιν. Διαθέτοντας, από ό,τι φαίνεται, θαυμασμό για το πώς αυτός αντιπροσωπεύει έναν «ισχυρό ηγέτη» (strongman) ο οποίος από την πρώτη στιγμή τού ταίριαζε. Με τη σειρά του, ο Πούτιν, παρά την ωμή και προκλητική εισβολή στην Ουκρανία, έχει ενισχύσει το πολιτικό του ανάστημα. Αμειβόμενος για τον προκλητικό αμοραλισμό του.

Οτι το παρόν σκηνικό είναι απολύτως αμοραλιστικό εδώ και πολλά χρόνια, είτε πρωταγωνιστούν δημοκρατίες είτε δικτατορίες, έχει άλλωστε πάψει να μας εκπλήσσει. Στο τελευταίο βιβλίο μου για τη διεθνή σκηνή («Η τοξική εποχή μας», εκδ. Καστανιώτη) ένας σκληρός ρεαλισμός, αυτές τις τελευταίες δεκαετίες, έχει σπάσει κάθε φράγμα. Κλασική περίπτωση απόλυτου αμοραλισμού υπήρξε, ανάμεσα σε πολλούς, ο Αμερικανός πρόεδρος Ομπάμα. Δέχθηκε να βραβευθεί για την ειρήνη, όταν ετοίμαζε προκλητικούς πολέμους. Υπονόμευσε αντί να στηρίξει ένα δημοκρατικό εγχείρημα που, πιθανώς, θα άλλαζε τη Μέση Ανατολή στην Αίγυπτο. Την οποία φόρτωσε με τον στυγνότερο δικτάτορα όλων των εποχών. Με δυο λόγια: Πέρα από τις ωμές δικτατορίες (όπως του Πούτιν), η δημοκρατική υπερδύναμη, με το παραπλανητικό προσωπείο της, μας έχει οδηγήσει εκεί που η τοξικότητα κρύβεται. Και βασιλεύει.

Αυτά λοιπόν έρχονται. Επί εποχής Τραμπ. Και θα μπορούσαν να είναι ακόμη χειρότερα.

*Διδάκτωρ του Κέμπριτζ, επικοινωνιολόγος και συγγραφέας πολλών βιβλίων με πιο πρόσφατο το «Η τοξική εποχή μας» (Καστανιώτης, 2022)