Περί ηλιθιότητας και άλλων δαιμονίων

Εχετε ακούσει ποτέ για το φαινόμενο Ντάνινγκ - Κρούγκερ; Είναι, όπως μας λέει η ψυχολογία, «η γνωστική διαταραχή στην οποία άτομα περιορισμένων δεξιοτήτων αποκτούν μια ψευδαίσθηση ανωτερότητας, εκτιμώντας εσφαλμένα ότι οι γνωστικές τους ικανότητες είναι υψηλότερες από ό,τι πραγματικά είναι».

Οι «νονοί» του φαινομένου, Ντέιβιντ Ντάνινγκ και Τζάστιν Κρούγκερ, από το πανεπιστήμιο Κορνέλ των ΗΠΑ, απέδειξαν πειραματικά την ύπαρξή του το 1999 και το ορίζουν ως «μια μεταγνωστική αδυναμία των ανειδίκευτων να αναγνωρίσουν τη δική τους ανεπάρκεια και να αξιολογούν με ακρίβεια τη δική τους ικανότητα». Αλλά, φυσικά, το φαινόμενο λειτουργεί και ανάποδα: «άτομα υψηλής ειδίκευσης μπορεί να υποτιμούν τη δική τους σχετική ικανότητα και επίσης μπορεί εσφαλμένα να υποθέτουν ότι τα καθήκοντα τα οποία είναι εύκολα γι’ αυτούς, είναι επίσης εύκολα για τους άλλους».

Η μόνη διαφορά, λένε οι δύο Αμερικάνοι κοινωνικοί επιστήμονες, είναι ότι «η λανθασμένη σύγκριση του ανίκανου προκύπτει από ένα λάθος για τον εαυτό του, λαμβάνοντας υπόψη ότι η λανθασμένη σύγκριση των εξαιρετικά ικανών προκύπτει από ένα σφάλμα για τους άλλους»...

Στην πραγματικότητα, βέβαια, το φαινόμενο Ντάνινγκ - Κρούγκερ δεν είναι παρά ένας βαρύγδουπος, σοβαροφανής τίτλος για μια από τις παλιότερες ασθένειες της ανθρωπότητας -την ψευδαίσθηση της υπερεπάρκειας και εν τέλει της παντοδυναμίας.

Οπως μας θυμίζει η καλή μας Wikipedia, στο ίδιο συμπέρασμα έχουν καταλήξει... εμπειρικά πολλοί φιλόσοφοι και επιστήμονες, από τον Κομφούκιο («η πραγματική γνώση είναι να ξέρεις την έκταση της άγνοιας») και τον Σωκράτη («εν οίδα ότι ουδέν οίδα) μέχρι τον Δαρβίνο («Η άγνοια πιο συχνά γεννά εμπιστοσύνη από ό,τι η γνώση») και τον Μπέρτραντ Ράσελ («Ενα από τα οδυνηρά πράγματα για την εποχή μας είναι ότι αυτοί που αισθάνονται βεβαιότητα είναι ηλίθιοι και αυτοί με φαντασία και κατανόηση γεμίζουν με αμφιβολία και αναποφασιστικότητα»).

Αυτό το μοτίβο «υπερεκτίμησης της επάρκειας» παρατηρήθηκε σε μελέτες δεξιοτήτων τόσο διαφορετικές όσο και η ανάγνωση και κατανόηση, η λειτουργία ενός οχήματος με κινητήρα, παιχνίδια όπως το σκάκι ή τένις, ή ακόμη (μπρρρρ!) και η εξάσκηση της ιατρικής!

Οι Ντάνινγκ και Κρούγκερ εμπνεύστηκαν μάλιστα τη μελέτη τους από την καταπληκτική περίπτωση του ΜακΑρθουρ Γουίλερ, ενός ανθρώπου που λήστεψε δύο τράπεζες μετά την κάλυψη του προσώπου του με χυμό λεμονιού με την εσφαλμένη πεποίθηση ότι, επειδή ο χυμός λεμονιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αόρατο μελάνι, θα μπορούσε να αποτρέψει το πρόσωπό του από το να καταγραφεί στις κάμερες παρακολούθησης!

Γιατί τα θυμήθηκα όλα αυτά; Γιατί νιώθω όλο και περισσότερο πως ο κόσμος μας, με την εκπληκτική τεχνολογία του και την απέραντη γνώση ύστερα από εκατομμύρια χρόνια ανθρώπινης εξέλιξης, από τα δέντρα και τις σπηλιές ώς τους δορυφόρους και τα σούπερ κομπιούτερ, κυβερνιέται από τους πιο βλάκες.

Κάθομαι αίφνης και παλεύω να ερμηνεύσω με τη λογική τη... στρατηγική του Μπόρις Τζόνσον για το επικείμενο, σε 40 μόλις μέρες, Brexit: είναι αδύνατον! Ο άνθρωπος είναι ένας επικίνδυνος κλόουν με... πτυχίο από το Ιτον, όλο θράσος και τουπέ και περιεχόμενο μηδέν: όχι ότι η προκάτοχός του, η Μέι, ήταν κανένα σπίρτο -κι εκείνη θάλασσα τα έκανε-, αλλά τουλάχιστον οι πράξεις της είχαν μια λογική αλληλουχία, κάτι προσπάθησε να κάνει, κι ας μην της βγήκε.

Τούτος εδώ το μόνο που κατάφερε, μέσα στους λίγους μήνες που δήθεν «κυβερνάει» τη Βρετανία, είναι να κόψει ουσιαστικά κάθε γέφυρα με τους Ευρωπαίους διαπραγματευτές και να... κλείσει πραξικοπηματικά το κοινοβούλιο, επειδή οι βουλευτές του προσπαθούσαν να τον εμποδίσουν από το να οδηγήσει τη χώρα στον γκρεμό, δηλαδή σε Brexit χωρίς συμφωνία! Κι όλα αυτά δεν συμβαίνουν σε καμιά μπανανία, αλλά στην παλαιότερη, την πιο έμπειρη υποτίθεται και θεσμικά θωρακισμένη αστική δημοκρατία του κόσμου.

Αμ ο άλλος φωστήρας, ο Τραμπ; Βάρεσαν οι Υεμενίτες αντάρτες Χούθι –με τη βοήθεια, προφανώς, των σπονσόρων τους των Ιρανών–, το περασμένο Σάββατο, δύο εγκαταστάσεις της σαουδικής Aramco, ύστερα από πέντε σχεδόν χρόνια ανηλεούς βομβαρδισμού της χώρας τους, και ο ακατοίκητος τύπος με το πορτοκαλί μαλλί βάλθηκε να μας πείσει ότι ήρθε η συντέλεια του κόσμου!

Τι καταστρέφεται η παγκόσμια οικονομία, τι δεν θα ‘χουμε βενζίνη να βάλουμε στα αμάξια μας, τι θα φτιάξουν πυρηνικά οι κακοί Πέρσες και θα μας στείλουν όλους σούμπιτους στην Κόλαση –όλα τα ακούσαμε και τα είδαμε αυτές τις μέρες από τον Τραμπ και τους ακόμη πιο ηλίθιους μπιστικούς του στην κυβέρνηση και τα ΜΜΕ, για να μην αναφερθούμε καν στους ημιάγριους Σαουδάραβες συμμάχους του.

Το γεγονός ότι οι Σαουδάραβες και οι Εμιρατιανοί ανατινάζουν αδιακρίτως με υπερσύγχρονα αμερικανικά και ευρωπαϊκά όπλα νοσοκομεία, σχολικά λεωφορεία, λαϊκές αγορές, αποθήκες τροφίμων, φυλακές, μέχρι και μια αίθουσα για... κηδείες, όπου σκότωσαν περισσότερους από 150 αθώους ανθρώπους, για να δολοφονήσουν έναν υποτιθέμενο «τρομοκράτη», και το κυριότερο έχουν οδηγήσει έναν ολόκληρο λαό 25 εκατομμυρίων ψυχών σε λιμό για να τον αναγκάσουν να συνθηκολογήσει και να δεχτεί πίσω έναν έκπτωτο δικτάτορα, προφανώς διαφεύγει παντελώς από όλους αυτούς τους εκπαιδευμένους βλάκες.

Και δεν μιλάμε για κάτι κρυφό, αλλά για ένα διαρκές έγκλημα πολέμου, τεκμηριωμένο από πλήθος ανεξάρτητων ειδικών και, φυσικά, από τον ΟΗΕ. Αλλά όχι, δεν είναι τρομοκρατία να κομματιάζεις με hi-tech βόμβες 40 παιδάκια του δημοτικού –τρομοκρατία είναι να χτυπάς το μεγαλύτερο διυλιστήριο του πιο σκοταδιστικού βασιλείου του κόσμου, που έχει εισβάλει και στραγγαλίζει τη χώρα σου!

Τελικά όμως, όσο το σκέφτομαι, δεν είναι ο Τραμπ και ο Τζόνσον αυτοί που πάσχουν από το φαινόμενο Ντάνινγκ- Κρούγκερ, ούτε στα καθ’ ημάς ο Κούλης με τον Αλεξ. Αυτοί τη δουλειά τους κοιτάνε, την εξουσία –πώς θα την πάρουν, και μετά πώς δεν θα τη χάσουν. Βρίσκουν και τα κάνουν –οι πραγματικοί ηλίθιοι είμαστε εμείς που τους ψηφίζουμε, πιστεύοντας σε διάφορες μεσσιανικές ιδεοληψίες και μετά, όταν μας ξεσκίζουν, καθόμαστε και τους βρίζουμε ομαδικά, μόλις μας έρχεται η πικρή λυπητερή...