Από τα «Ιουλιανά» μέχρι τη χούντα

Ο δεύτερος τόμος του εμβληματικού βιβλίου του Ανδρέα Παπανδρέου «Η Δημοκρατία στο απόσπασμα», που προσφέρει στους αναγνώστες της η «Εφ.Συν.» το Σάββατο 25 Μαΐου διατρέχει μια πολύ συντομότερη αλλά εξαιρετικά πυκνή σε πολιτικές εξελίξεις περίοδο, μόλις 3,5 χρόνων, έναντι μιας (σχεδόν) τριακονταετίας που καλύπτει ο πρώτος τόμος (1936-1964), που κυκλοφόρησε με την «Εφ.Συν.» το περασμένο Σάββατο.

Στον δεύτερο τόμο ο Ανδρέας Παπανδρέου συνεχίζει την ιστορική αφήγησή του με την εκλογική νίκη της Ενωσης Κέντρου το 1964. Η νίκη αυτή, παρά τις προθέσεις του αρχηγού της Ενωσης Κέντρου Γεωργίου Παπανδρέου αλλά και του ίδιου του Α. Παπανδρέου για την εφαρμογή ενός φιλόδοξου μεταρρυθμιστικού προγράμματος, προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων και αντιπερισπασμών από τους βασικούς πόλους της «βαθιάς εξουσίας»: τον εξωτερικό (αμερικανικό και βρετανικό) παράγοντα, τη «Μεγάλη Χούντα» που είχε αναπτυχθεί στο στράτευμα υπό αμερικανική αιγίδα, την ΕΡΕ, χωρίς την ηγεσία του Κ. Καραμανλή, ο οποίος είχε φύγει στο μεταξύ φύγει στο Παρίσι και το Παλάτι.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου αντιμετώπισε αφόρητες πιέσεις για μια «αμερικανική» λύση στο Κυπριακό, τη σκευωρία του «ΑΣΠΙΔΑ» με στόχο τον ίδιο τον Α. Παπανδρέου, το βασιλικό πραξικόπημα του 1965 που οδήγησε στη λαϊκή έκρηξη των «Ιουλιανών» και τις αλλεπάλληλες παρεμβάσεις του Παλατιού για τον σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον έλεγχό του, που προκάλεσαν τη παραίτηση του Γ. Παπανδρέου αλλά και μια πρώτη ρήξη μεταξύ των δύο Παπανδρέου, πατρός και υιού. Τραγική κατάληξη όλων αυτών των γεγονότων ήταν η χωρίς την παραμικρή αντίσταση από το πολιτικό σύστημα επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, την οποία όλοι προέβλεπαν σχεδόν μοιρολατρικά. Ο δεύτερος τόμος του βιβλίου κλείνει με το κεφάλαιο για την απόπειρα βασιλικού αντι-πραξικοπήματος ανατροπής της χούντας, το οποίο ο Α. Παπανδρέου χαρακτηρίζει «ιστορικό μνημείο αφέλειας και ανικανότητας».

Η «Δημοκρατία στο απόσπασμα» είναι ένα μείγμα προσωπικού ημερολογίου και μαρτυρίας, πολιτικής, οικονομικής, γεωπολιτικής ανάλυσης και ιστορικής τεκμηρίωσης, που διατρέχει γεγονότα σχεδόν τεσσάρων δεκαετιών, στα οποία ο Α. Παπανδρέου αναζητεί τις «πηγές» της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας. Η θέση του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ για τους «χορηγούς» της χούντας είναι ξεκάθαρη: «Η ουσία του ελληνικού προβλήματος είναι απλή. Η πατρίδα μας είναι χώρα υπό κατοχή. Και η κατοχή είναι αμερικανική. Μόνο οι στολές και η γλώσσα είναι ελληνικές», γράφει ο Α. Παπανδρέου το 1969.

Και είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο επιχειρηματολογεί για την αμερικανική εμπλοκή ο Α. Παπανδρέου στο σχετικό κεφάλαιο του Β΄ τόμου του βιβλίου «Η Δημοκρατία στο απόσπασμα».

Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η ανάμειξη της Αμερικανικής Στρατιωτικής Αποστολής στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου είναι πιθανότατη. Κατ’ αρχάς, υπάρχει σημαντικός βαθμός αλληλεξάρτησης μεταξύ του προσωπικού της αποστολής και της CIA στην Ελλάδα. Η συμμετοχή του Χατζηπέτρου –ενός έμπιστου φίλου των αξιωματικών της αποστολής– στο πραξικόπημα κάνει την υπόθεση αυτή περισσότερο πιστευτή. Αλλά αυτwό που δίνει ιδιαίτερο βάρος στην πιθανότητα πως η Αμερικανική Στρατιωτική Αποστολή ήταν αναμειγμένη στο πραξικόπημα είναι το γεγονός ότι δεν αντέδρασε τη νύχτα του πραξικοπήματος».

Η συνέχεια επί των σελίδων του βιβλίου.