Ενας μενσεβίκος που δεν την πρόδωσε

Ο Γιάννης Πασαλίδης είναι γνωστός στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας, καθώς διετέλεσε πρόεδρος της προδικτατορικής ΕΔΑ από ιδρύσεώς της και έως τον θάνατό του (1968). Ενα ξεχωριστό κεφάλαιο της πολιτικής του ιστορίας, όμως, γράφτηκε στην τσαρική Ρωσία και για ένα μικρό διάστημα στην περίοδο που ακολούθησε μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση.

Ο Γιάννης Πασαλίδης, Πόντιος την καταγωγή, γεννήθηκε στην Κουταΐδα του Καυκάσου, το 1885. Το 1896 άρχισε τις σπουδές του στο ρωσικό γυμνάσιο της Τιφλίδας, κι όταν το τελείωσε, σπούδασε ιατρική στην Οδησσό την οποία και τελείωσε ενώ έκανε ειδίκευση στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας.

Με το εργατικό κίνημα συνδέθηκε πολύ νωρίς και το 1903 προσχώρησε στις τάξεις του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ). Ηταν οπαδός του Πλεχάνοφ αν και εκτιμούσε πολύ τον Λένιν. Ετσι, όταν το ΣΔΕΚΡ διασπάστηκε σε μπολσεβίκους και μενσεβίκους, εκείνος ακολούθησε τους δεύτερους.

Η επαναστατική κίνηση

Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 οι ελληνικής καταγωγής πολίτες έφταναν τους 800.000, συγκεντρωμένοι κυρίως στην Ουκρανία, τον Καύκασο και τη Γεωργία. Κατά την Επανάσταση του 1917 και μετά, όταν αρχίζει η οικοδόμηση του Σοσιαλισμού, Ελληνες της Ρωσίας θα μετάσχουν στα Σοβιέτ ορισμένων πόλεων.

Στην Οδησσό, για παράδειγμα, θα δραστηριοποιηθεί η «Ελληνική Κομμουνιστική Ομάς», η οποία ανέπτυξε ιδιαίτερη δραστηριότητα ανάμεσα στους Ελληνες οι οποίοι συμμετείχαν στη διεθνή εκστρατεία του καπιταλιστικού κόσμου για να καταπνιγεί η Οκτωβριανή Επανάσταση. Από την ίδια ομάδα θα προκύψει το Ελληνικό Τμήμα του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουκρανίας.

Στους περισσότερο συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς της Κριμαίας και του Καυκάσου, όταν πια το σοβιετικό κράτος θα εδραιωθεί, αναπτύχθηκε μια σοβαρή δραστηριότητα για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής και εθνικής φυσιογνωμίας τους.

Στο Νοβοροσίσκ εκδίδεται, για παράδειγμα, κατά το τέλος του 1920, η εφημερίδα «Σπάρτακος», διευθυντής της οποίας ήταν ο «εκ Θεσσαλονίκης εργάτης Σακαρέλλος».

Στο Ροστόβ του Δον, ως συνέχεια του «Σπάρτακου», εμφανίζεται ο «Κομμουνιστής». Υπήρχαν και έντυπα με διαφορετική πολιτική και ιδεολογική κατεύθυνση.

Σημαντικότερο, ίσως, από αυτά ήταν τη «Νέα Ζωή» που από το 1918 ώς το 1921 υπήρξε το όργανο του ελληνικού τμήματος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γεωργίας (μενσεβίκοι) με έδρα το Σοχούμ και διευθυντή τον Γιάννη Πασαλίδη.

Κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση ο Πασαλίδης εκλέχτηκε βουλευτής στη Γεωργία με το κόμμα των μενσεβίκων κι έναν χρόνο αργότερα, το 1918, αναδείχτηκε πάλι βουλευτής στην τοπική Βουλή αναλαμβάνοντας καθήκοντα υπουργού επί των «εξωτερικών υποθέσεων».

Παράλληλα, διευθύνει την εφημερίδα «Νέα Ζωή», με αρχισυντάκτη τον Ι. Κ. Ιωσηφίδη, τακτικό συνεργάτη τον Π. Κ. Ιωσηφίδη και διαχειριστή τον Τ. Γ. Τσουλφά.

Το πείραμα της μενσεβικικής Γεωργίας με εντελώς διαφορετικούς όρους από αυτούς που ακολουθούσαν οι μπολσεβίκοι έγινε κατορθωτό χάρη στην ανοχή της Σοβιετικής Ρωσίας.

Μάλιστα, όπως αναφέρει ο βιογράφος του Πασαλίδη, Γιάννης Νισύριος, είχε πραγματοποιηθεί συνάντηση μεταξύ της μενσεβικικής κυβέρνησης της Γεωργίας και της ηγεσίας της Σοβιετικής Ρωσίας υπό τον Λένιν.

Γράφει ο Νισύριος: «Ο Λένιν, όπως διαπίστωσε ο Πασαλίδης, ήταν διαλλακτικός και κατανόησε τις απόψεις τους, ακούγοντας με προσοχή και εποικοδομητική διάθεση τα επιχειρήματά τους, παρά την αναμφισβήτητη επιρροή και εξουσία, που δικαιωματικά είχε αποκτήσει. «Ξεκινήστε εσείς όπως νομίζετε, να δούμε ποιος θα φτάσει πιο γρήγορα στον στόχο», είχε πει τότε. Ο Πασαλίδης εκτίμησε πολύ τη στάση του Λένιν και υπενθύμιζε παντού και πάντοτε αυτή τη φράση.

Επικριτικός κατά των μπολσεβίκων

Ωστόσο ο Γιάννης Πασαλίδης ήταν δριμύτατα επικριτικός απέναντι στους μπολσεβίκους μέσα από τις σελίδες της «Νέας Ζωής».

Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στα φύλλα του Φεβρουαρίου του 1921 καθώς -μετά την επέμβαση των δυτικών καπιταλιστικών δυνάμεων στην Ουκρανία και τον εμφύλιο πόλεμο που προηγήθηκε, με στόχο την κατάπνιξη της Οκτωβριανής Επανάστασης- ένας διπλωματικός πόλεμος ξεδιπλώθηκε για την απόσπαση από τη Σοβιετική Ρωσία αυτόνομων περιοχών και Δημοκρατιών, στις οποίες θα μπορούσε να επεκταθεί η σοβιετική εξουσία.

Στα τέλη Ιανουαρίου-αρχές Φεβρουαρίου του 1921 η Δύση αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Γεωργίας.

Την είδηση η εφημερίδα του Πασαλίδη την αντιμετωπίζει με πανηγυρικό τρόπο κι αυτό από μόνο του φανερώνει πως ανάμεσα στα παιχνίδια των Δυτικών και στην σοβιετική εξουσία προτιμούσε τους Δυτικούς βασιζόμενος -όπως φαίνεται- στην αφελή εκτίμηση πως μια δυτική στήριξη στην ανεξαρτησία της Γεωργίας άνοιγε τον δρόμο για την σοσιαλιστική οικοδόμηση όπως την αντιλαμβανόταν ο ίδιος.

Ας παρακολουθήσουμε τι γράφει στη «Νέα Ζωή» στο φύλλο της 6ης Φεβρουαρίου 1921, υπό τον τίτλο «Ζήτω η Ανεξαρτησία της Γεωργιανής Δημοκρατίας»:

«Από σήμερα η Λαϊκή Δημοκρατία της Γεωργίας μπαίνει στην οικογένεια των λαών της Ευρώπης. Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις ύστερα από τρία χρόνια αναγνώρισαν επίσημα την ανεξαρτησία της Γεωργίας. Οι αρχηγοί του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος που κυβερνά τη Γεωργία πήραν από το γιγάντιο καμίνι της Ρωσικής Επανάστασης την αληθινή φωτιά και εδώ στα Καυκάσια όρη, τη φύλαξαν και τη μετάδωσαν στο λαό.

»Πολλοί ήσαν οι εχθροί που ήθελαν να σβήσουν αυτή τη φωτιά της επανάστασης, μα οι Σοσιαλδημοκράτες αγρυπνούσαν γύρω στη φωτιά σαν τις ακοίμητες παρθένες, τις Εστιάδες.

»Στη σημερινή κοινωνική τρικυμία, στην εποχή των μεγάλων σοσιαλιστικών ιδεών που διασκόρπισε η Ρωσική Επανάσταση, μονάχα η Γεωργία φυλάγει σώες και ακέραιες αυτές τις ιδέες και τις εφαρμόζει.

Η Σοσιαλδημοκρατία τής Γεωργίας δεν ακολούθησε το δρόμο των μπολσεβίκων, γνωρίζοντας καλά πως με καταστροφή μονάχα δεν μπορεί να δημιουργηθεί νέα ζωή. Γι’ αυτό μ’ όλα τα μεγάλα εμπόδια που είχε μπροστά της, αυτή με γενναίο και ταχτικό βήμα θα δημιουργήσει νέο κοινωνικό σύστημα, όπου έχει γυρισμένα τα βλέμματά της όλη η δημοκρατία.

»Τώρα η Γεωργία σαν άλλος Προμηθέας έσπασε τις αλυσίδες της και μπορεί λεύτερα και υπερήφανα να στρέψη το βλέμμα της στην εφαρμογή του Σοσιαλισμού.

»Η ανεξαρτησία της, βέβαια, δεν θα τυφλώσει το λαό από σωβινισμό, αλλά όπως ώς τώρα θα εξακολουθεί να βαδίζει με βήμα υπερήφανο εκεί, όπου ξεκίνησε να φτάσει. Ι. Π.»

Αντί επιλόγου

Στις 25 Φεβρουαρίου του 1921 η σοβιετική εξουσία κυριάρχησε και στη Γεωργία. Ο Γιάννης Πασαλίδης κατάφερε και διέφυγε στο Βερολίνο.

Λίγο αργότερα, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα όπου δραστηριοποιήθηκε πολιτικά με τον Αλ. Παπαναστασίου και αργότερα προσέγγισε το Αγροτικό Κόμμα του Κώστα Γαβριηλίδη.

Στη διάρκεια της τριπλής φασιστικής κατοχής συνελήφθη και φυλακίστηκε στις φυλακές Επταπυργίου, ενώ η απελευθέρωση τον βρήκε δίπλα στο ΕΑΜ ως επικεφαλής του μικρού σε δύναμη Σοσιαλιστικού Κόμματος.

Το 1951 πρωταγωνίστησε στην ίδρυση της ΕΔΑ, της οποίας υπήρξε πρόεδρος ώς το τέλος της ζωής του.

Πάλεψε να κρατήσει ζωντανό το όραμα του σοσιαλισμού και διατήρησε σταθερή τη συμμαχία των αριστερών δυνάμεων με το ΚΚΕ σε δύσκολους καιρούς.

Πολέμησε τον αντικομμουνισμό και τον αντισοβιετισμό.

Αν και μενσεβίκος, την επανάσταση των μπολσεβίκων μπορεί να την επέκρινε, αλλά δεν την πρόδωσε ποτέ.