Υπερχρεωμένοι... αιωνίως

Το 2009, όταν ξέσπασε η διπλή ελληνική κρίση χρεοκοπίας, το ελληνικό δημόσιο χρέος ήταν 126,3% του ΑΕΠ. Το 2024, σύμφωνα με τις προβλέψεις του προϋπολογισμού, αναμένεται να κλείσει στο 152,3% του ΑΕΠ, ενώ σύμφωνα με τις προβλέψεις του οίκου αξιολόγησης Scope θα κλείσει λίγο χαμηλότερα, στο 152,1% του ΑΕΠ. Ο οίκος μάλιστα αναβάθμισε την Παρασκευή τις προοπτικές του ελληνικού αξιόχρεου σε θετικές, προοιωνιζόμενος την αναβάθμιση στην επενδυτική βαθμίδα μέσα στο επόμενο 12μηνο και προβλέποντας ότι το ελληνικό χρέος θα μειωθεί σε 130,9% το 2029.

Βεβαίως η χρεοκοπία του 2009 δεν οφειλόταν μόνο στο χρέος, αλλά επίσης στο έλλειμμα του προϋπολογισμού (που με λίγο στατιστικό… ντοπάρισμα ξεπέρασε το 15% του ΑΕΠ) και στις τράπεζες (που χρεοκόπησαν επίσης εξαιτίας της αλόγιστης πολιτικής «σωρηδόν» παροχής δανείων και της ιλιγγιώδους αύξησης του ιδιωτικού χρέους, που από το 2000 ώς το 2008 αυξήθηκε από 66,2% σε 126%.

Ωστόσο αν το δημόσιο χρέος ήταν στα επίπεδα του 2024, θα αρκούσε αυτό και μόνο το γεγονός για να χρεοκοπήσει. Αν σήμερα το προφίλ του ελληνικού χρέους είναι σε τόσο καλά επίπεδα, αυτό οφείλεται όχι μόνο στην ταχεία αποκλιμάκωσή του την τελευταία τριετία, αλλά κυρίως στο ότι οι πολιτικές «δημοσιονομικής πειθαρχίας», όπως αποτυπώνονται στη συμφωνία για το χρέος του 2018 (συμφωνία «καθαρής εξόδου από τα μνημόνια»), είναι πλέον ελληνικής ιδιοκτησίας και επομένως αδιατάρακτες. Οφείλεται επίσης στον… υψηλό πληθωρισμό, που αύξησε αναλόγως τον αποπληθωριστή του ΑΕΠ και έτσι αύξησε θεαματικά το ΑΕΠ την τελευταία τριετία.

Το αισιόδοξο σενάριο

Ο Scope βασίζει το θετικό του σενάριο για τη διαρκή και θεαματική περαιτέρω μείωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ στις προβλέψεις για την εξέλιξη του ΑΕΠ και στην εκτίμηση ότι θα έχουμε διαρκή πρωτογενή υπερ-πλεονάσματα (πρωτογενή πλεονάσματα πάνω από τους στόχους του προϋπολογισμού) πάνω από το 2,1% του ΑΕΠ.

Συγκεκριμένα, προβλέπει:

● Οτι το ΑΕΠ θα αυξηθεί 2% το 2024, 1,8% το 2025 και 1,4% κατά μέσο όρο από το 2026 ώς το 2029.

● Οτι θα έχουμε διαρκή πρωτογενή υπερ-πλεονάσματα στο επίπεδο του 2,5% του ΑΕΠ!

Οσον αφορά τις προβλέψεις για το ΑΕΠ, δεν συνιστούν κάποια υπέρβαση, αλλά κινούνται μάλλον στα συντηρητικά επίπεδα των προβλέψεων των διεθνών οργανισμών. Αν υπάρχει γι’ αυτές κάτι άξιο σχολιασμού, είναι η πρόβλεψη για καθήλωση σε χαμηλά επίπεδα των ρυθμών ανάπτυξης από το 2026 και ύστερα, δηλαδή ύστερα από την ολοκλήρωση των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Οσον αφορά όμως τις προβλέψεις για το πρωτογενές πλεόνασμα, ιδιαίτερα για την περίοδο της χαμηλής ανάπτυξης 2026-2029, δεν είναι ιδιαίτερα πειστικές.

Βεβαίως τα φορολογικά υπερέσοδα σε συνδυασμό με τη συστηματική υποεκτέλεση (=περικοπή) των δαπανών παράγουν υπερ-πλεόνασμα τα τελευταία 3 χρόνια. Ωστόσο η μείωση των ρυθμών ανάπτυξης, αλλά και το οριακό σημείο στο οποίο έχει φτάσει η περικοπή δαπανών δεν επιτρέπουν τόση αισιοδοξία.

Τι μπορεί να «πάει στραβά»;

Ο οίκος παραθέτει και μια λίστα με 4 σοβαρούς κινδύνους:

● Τον κίνδυνο μιας απότομης οικονομικής ύφεσης, που τοποθετείται μάλιστα στη διετία 2024-2025, δηλαδή άμεσα.

● Μια απροσδόκητη επιστροφή σε χαμηλό πληθωρισμό. Δίκαια θα αναρωτηθεί κανείς γιατί ο χαμηλός πληθωρισμός αντιμετωπίζεται ως κίνδυνος. Ο λόγος είναι απλός: χαμηλός πληθωρισμός σημαίνει χαμηλός αποπληθωριστής του ΑΕΠ, άρα και χαμηλότερο ΑΕΠ.

● Μια νέα σοβαρή άνοδος των επιτοκίων. Αυτό βεβαίως θα σήμαινε μια νέα έξαρση του πληθωρισμού. Σε αυτή την περίπτωση θα ευνοούνταν η αύξηση του ΑΕΠ (θετικός παράγοντας για τη μείωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ), θα αυξανόταν όμως το κόστος αναχρηματοδότησης του χρέους.

● Μια απροσδόκητη και ουσιαστική αποδυνάμωση της δημοσιονομικής θέσης. Αυτή η «θολή» διατύπωση θα μπορούσε να κρύβει πολλά που δεν λέγονται: α) Αύξηση του πολιτικού ρίσκου λόγω εκλογικής αποδυνάμωσης του κυβερνώντος κόμματος ή και νέου κύκλου εκδήλωσης της λαϊκής δυσαρέσκειας, β) αυξημένες δαπάνες για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής (η κυριότερη συνιστώσα των μη χρηματοδοτούμενων δαπανών), γ) τον θεωρούμενο ως πολύ πιθανό καταλογισμό από τη Eurostat των αναβαλλόμενων φορολογικών υποχρεώσεων των τραπεζών στο χρέος.

Ο Scope πάντως, σε αντίθεση με τη Moody’s, δεν φαίνεται να ανησυχεί για τον στρεβλό χαρακτήρα του μοντέλου ανάπτυξης (την υπερβολική του στήριξη στον τουρισμό, τη ναυτιλία και τα ακίνητα) ή για μεταρρυθμίσεις που εκκρεμούν (ταχύτητα απόδοσης δικαιοσύνης, ολιγοπωλιακή διάρθρωση της αγοράς κ.λπ.).

Εκτιμήσεις χωρίς stress test;

Ο μεγάλος κίνδυνος ωστόσο είναι άλλος: μια μείζων διεθνής κρίση που μπορεί να πυροδοτηθεί από κάποιον από τους πυλώνες της «πολυκρίσης»: μια νέα χρηματοπιστωτική κρίση, μια νέα πανδημία, κλιμάκωση της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης, κλιμάκωση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής (και του κόστους διαχείρισής τους) κ.λπ.

Το παράδοξο είναι πως ενώ η «πολυκρίση» είναι παρούσα και τέτοιοι κίνδυνοι μόνο φανταστικοί δεν είναι, από κανέναν από τους οίκους αξιολόγησης, αλλά ούτε από την κυβέρνηση και την ΤτΕ, δεν γίνεται η «άσκηση ετοιμότητας» που γίνεται για τις τράπεζες: ένα δημοσιονομικό stress test. Το ποιες θα είναι οι συνέπειες και ποιες οι αντοχές της ελληνικής οικονομίας στο ενδεχόμενο μείζονος διεθνούς κρίσης. Με αυτό το δεδομένο οι εκτιμήσεις των οίκων έχουν εντελώς τρέχουσα σημασία. Επειδή όμως η συμφωνία διεθνούς διαχείρισης του ελληνικού χρέους είναι υπερμακροχρόνια, είναι μάλλον αδύνατο στη μεσομακροπρόθεσμη διάρκεια να μη «χτυπήσει» μια νέα διεθνής κρίσης. Και τότε είναι βέβαιο ότι οι οίκοι αξιολόγησης θα εκτεθούν ξανά, όπως με την κρίση του 2008. Ο κίνδυνος «να μη γλιτώσουμε» ποτέ από το πολύ υψηλό χρέος είναι δυστυχώς υπαρκτότατος.