Στο χείλος του γκρεμού λόγω... επιτοκίων

Τον κώδωνα του κινδύνου κρούει η Παγκόσμια Τράπεζα για τον κίνδυνο κατάρρευσης δεκάδων χωρών του αναπτυσσόμενου κόσμου υπό το βάρος των δυσβάσταχτων χρεών τους και του ολοένα και υψηλότερου κόστους εξυπηρέτησής τους.

Στην 50ή ετήσια Εκθεση Διεθνούς Χρέους που δημοσιοποίησε πριν από μερικές ημέρες, η τράπεζα αποκαλύπτει ότι η αύξηση των επιτοκίων από τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες της Δύσης και η εκτόξευση του παγκόσμιου κόστους δανεισμού στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 40 ετών είχε αποτέλεσμα οι πληρωμές εξυπηρέτησης του εξωτερικού χρέους όλων των αναπτυσσόμενων χωρών της υφηλίου να χτυπήσουν το 2022 ρεκόρ στα 443,5 δισ. δολάρια.

«Τα επίπεδα ρεκόρ χρέους και τα υψηλά επιτόκια έχουν θέσει πολλές χώρες σε πορεία κρίσης», προειδοποίησε ο Indermit Gill, επικεφαλής οικονομολόγος και αντιπρόεδρος Οικονομικών Ανάπτυξης του ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας. «Κάθε τρίμηνο που τα επιτόκια παραμένουν υψηλά όλο και πιο πολλές αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκονται σε δυσχερή θέση και αντιμέτωπες με τη δύσκολη επιλογή εξυπηρέτησης του χρέους τους ή χρηματοδότησης των αναγκών τους για τη δημόσια υγεία, την παιδεία και τις υποδομές. Η κατάσταση απαιτεί ταχεία και συντονισμένη δράση από τις κυβερνήσεις που χρωστούν, τους ιδιώτες και τους επίσημους πιστωτές και τα πολυμερή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, περισσότερη διαφάνεια, καλύτερα εργαλεία βιωσιμότητας του χρέους και ταχύτερες ρυθμίσεις αναδιάρθρωσης. Διαφορετικά, θα έχουμε ακόμη μία χαμένη δεκαετία».

Η έκθεση της τράπεζας τονίζει ότι την τελευταία τριετία σημειώθηκαν 18 κρατικές χρεοκοπίες, αριθμός που ξεπερνά το σύνολο όσων καταγράφηκαν στις προηγούμενες δύο δεκαετίες. Για τους φτωχότερους το χρέος έχει γίνει ένα σχεδόν παραλυτικό βάρος: 28 χώρες που είναι επιλέξιμες προς δανεισμό από τη Διεθνή Ενωση Ανάπτυξης (IDA) της Παγκόσμιας Τράπεζας διατρέχουν πλέον υψηλό κίνδυνο δυσχέρειας χρέους, ενώ 11 βρίσκονται ήδη σε δυσχέρεια χρέους. Οι εξελίξεις αυτές συνιστούν σοβαρό κίνδυνο για τις προοπτικές προόδου των παγκόσμιων αναπτυξιακών στόχων. Οι αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκονται αντιμέτωπες σήμερα και με τις υψηλότερες τιμές ενέργειας, τα υψηλότερα επιτόκια, τις γεωπολιτικές εντάσεις. Πρόκειται για ένα εύφλεκτο μείγμα υπογραμμίζει η τράπεζα.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της, στη διετία 2023-2024 το κόστος εξυπηρέτησης του Δημοσίου και του εγγυημένου από το Δημόσιο χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών θα αυξηθεί κατά 10%. Για τις χώρες χαμηλού εισοδήματος η αύξηση αυτή θα είναι εξοντωτική καθώς προβλέπεται να αγγίξει αντίστοιχα το 40%. Οι χώρες που είναι επιλέξιμες να δανειστούν από την IDA τονίζει η έκθεση είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν μια δύσκολη διαδρομή τα επόμενα χρόνια: οι πληρωμές τόκων για το συνολικό εξωτερικό χρέος τους έχουν τετραπλασιαστεί από το 2012, στο ιστορικό υψηλό των 23,6 δισ. δολαρίων. Αυτές οι πληρωμές καταναλώνουν πλέον όλο και μεγαλύτερο μερίδιο των εσόδων τους από τις εξαγωγές, θέτοντας κάποιες από αυτές τις χώρες στα πρόθυρα μιας κρίσης χρέους. Περισσότερο από το ένα τρίτο του χρέους τους είναι σε κυμαινόμενα επιτόκια, τα οποία θα μπορούσαν να αυξηθούν ξαφνικά.

Σαν να μην έφθαναν αυτά, εκτός από τους υψηλότερους τόκους που πληρώνουν πλέον όλες οι χώρες για το χρέος τους, οι φτωχότερες αντιμετωπίζουν ένα ακόμη βάρος: το συσσωρευμένο κεφάλαιο, τους τόκους και τα τέλη που επιβαρύνθηκαν για το προνόμιο της αναστολής εξυπηρέτησης του χρέους στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Αναστολής Εξυπηρέτησης Χρέους του G20. Το ακριβές κόστος αυτού του προνομίου θα γίνει γνωστό το επόμενο έτος. Ωστόσο, είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν θα είναι μικρό.

Την ίδια στιγμή, οι ροές ιδιωτικής χρηματοδότησης έχουν σχεδόν στερέψει. Καθώς τα επιτόκια αυξήθηκαν στις προηγμένες οικονομίες, οι ιδιώτες πιστωτές ακολούθησαν τη ροή του χρήματος: αποσύρθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, αποσύροντας συνολικά πέρυσι 185 δισ. δολάρια περισσότερα σε αποπληρωμές κεφαλαίου από όσα εκταμίευσαν για δάνεια. Ηταν η πρώτη φορά από το 2015 που οι ιδιώτες πιστωτές απέσυραν περισσότερα κεφάλαια από αυτά που έβαλαν στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αποτέλεσμα είναι, σήμερα, μία στις τέσσερις αναπτυσσόμενες χώρες να είναι επί της ουσίας αποκλεισμένη από τις διεθνείς κεφαλαιαγορές. Η Παγκόσμια Τράπεζα, μαζί με άλλες πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης, παρενέβη για να βοηθήσει να κλείσει το χάσμα. Οι πολυμερείς πιστωτές παρείχαν ρεκόρ 115 δισ. δολαρίων σε νέα χρηματοδότηση για τις αναπτυσσόμενες χώρες το 2022, σχεδόν το ήμισυ της οποίας προήλθε από την Παγκόσμια Τράπεζα. Για πολλές χώρες –ιδιαίτερα τις φτωχότερες– οι πολυμερείς πιστωτές ήταν η κύρια πηγή νέας χρηματοδότησης το 2022.