«Ωρα μηδέν» για το νέο Σύμφωνο της ευρωζώνης

Σε κρίσιμη «μετάβαση» βρίσκεται η Ε.Ε., με τον ενιαίο νομισματικό της πυρήνα, την ευρωζώνη, να προσεγγίζει στο σημείο «μηδέν» αποφάσεων που θα σφραγίσουν τον χαρακτήρα και το μέλλον του. Τα κρίσιμα ζητήματα είναι δύο: οι αποφάσεις για τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες και οι αποφάσεις για πιθανό νέο «πακέτο» ευρωπαϊκών ενισχύσεων και, επομένως, αμοιβαιοποίησης χρέους.

Γύρω απ’ αυτές πλέκεται ένα «γαϊτανάκι» συνδυασμών και σεναρίων που βαρύνεται από πολλές αβεβαιότητες και «σκοτεινά» σημεία. Στο πλαίσιο αυτό, το ορόσημο του Μαρτίου, οπότε σύμφωνα με όσα συμφώνησαν στο χθεσινό Ecofin οι 27 υπουργοί Οικονομικών της Ε.Ε. θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η συμφωνία για τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες, πλησιάζει… απειλητικά, με όλα τα σενάρια ανοιχτά: να υπάρξει ευρωπαϊκός συμβιβασμός ή να δοθεί αναγκαστικά παράταση στις σχετικές συζητήσεις λόγω ασυμφωνίας. Σε κάθε περίπτωση, καθώς το 2024 έχει προαναγγελθεί ως έτος πλήρους επιστροφής στη δημοσιονομική «πειθαρχία», θα πρέπει οι σχετικές αποφάσεις να έχουν ληφθεί αργότερα φέτος.

Ενα βήμα μπρος ή δύο βήματα πίσω;

Το ζήτημα που δεσπόζει όσον αφορά τους νέους κανόνες δεν είναι τα δημοσιονομικά όρια (του ελλείμματος και του χρέους), αλλά ένα ειδικό ζήτημα, από το οποίο εξαρτώνται πάρα πολλά: ο ρυθμός μείωσης του χρέους των χωρών-μελών που υπερβαίνει το όποιο όριο χρέους ήθελε τεθεί. Οι παλιοί δημοσιονομικοί κανόνες προέβλεπαν όριο χρέους το 60% του ΑΕΠ και υποχρέωση των χωρών να μειώνουν το χρέος πάνω από αυτό το όριο κατά το 1/20 ετησίως. Οσοι εμπλέκονται στις συζητήσεις, περιλαμβανομένων φυσικά και των εκπροσώπων της Ελλάδας, γνωρίζουν πολύ καλά ότι αυτή η δεύτερη υποχρέωση είναι το μείζον ζήτημα. Η πρόταση της Κομισιόν, που αποτελεί βάση της όλης συζήτησης, προβλέπει όριο χρέους 90%, ενώ αντικαθιστά την οριζόντια πρόβλεψη για ρυθμό απομείωσης του υπερβάλλοντος χρέους κατά 1/20 ετησίως με μια α λα καρτ διαδικασία με βάση τρεις «ταχύτητες» χωρών: αυτές με πολύ υψηλό χρέος (στις οποίες περιλαμβάνονται η Ελλάδα και η Ιταλία), αυτές με μεσαίο επίπεδο χρέους και αυτές με χαμηλό επίπεδο χρέους.

Η μετάβαση από τον οριζόντιο κανόνα του 1/20 στην α λα καρτ πρόταση της Κομισιόν (μια πρόταση χωρίς ποσοτικοποιημένο κανόνα, που παραπέμπει στην ανάδειξη της Κομισιόν σε πολιτικό όργανο που θα αξιολογεί και δεν θα εφαρμόζει με τυφλοσούρτη έναν μαθηματικό τύπο) είναι το κρίσιμο σημείο καμπής, αφού αποφεύγει έναν κανόνα που (θα) οδηγούσε χώρες-μέλη με υψηλό χρέος σε «θεραπείες-σοκ» οι οποίες παραπέμπουν στα γνωστά μας μνημόνια.

Επ’ αυτών των προτάσεων, οι χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά έχουν εκφράσει την «κάθετη» διαφωνία τους. Οι χώρες του Νότου τις αποδέχθηκαν «μετά χαράς» ως βάση συζήτησης, προτείνοντας διάφορες βελτιώσεις. Η Γερμανία έχει εκφράσει τη γενική διαφωνία της με την πρόταση της Κομισιόν, έκανε μια τοποθέτηση υπέρ των παλιών δημοσιονομικών ορίων, χωρίς να τοποθετηθεί στο πιο κρίσιμο ζήτημα: τους ρυθμούς απομείωσης του υπερβάλλοντος χρέους.

Οι ελπίδες ότι η πρόταση της Κομισιόν μπορεί να υιοθετηθεί παραμένουν, ταυτόχρονα όμως με τους φόβους για το τι θα συμβεί αν η Γερμανία παραμείνει μέχρι τέλους εναντίον. Οσον αφορά την Ελλάδα, τυχόν παραμονή του κανόνα 1/20, ακόμη και με αύξηση του ορίου χρέους στο 90%, θα σήμαινε αυτομάτως υποχρέωση ετήσιας μείωσης του χρέους με ρυθμούς που θα απαιτούσαν σκληρή δημοσιονομική λιτότητα και θα οδηγούσαν σύντομα σε νέα κρίση χρέους.

Αμοιβαιοποίηση

Το δεύτερο κρίσιμο ζήτημα είναι αν το νέο που φέρνει το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) θα προσλάβει τη μορφή μόνιμου ευρωπαϊκού δημοσιονομικού μηχανισμού. Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε επίσης με μονιμοποίηση της διαδικασίας αμοιβαιοποίησης χρέους. Η προηγούμενη ιδέα, που κάποια στιγμή «προβάρισε» και ο ESM (Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας), ήταν ο φτηνός δανεισμός από τον ESM ώστε να δανείζει στη συνέχεια φτηνά χώρες-μέλη, αλλά μέσα από μια διαδικασία συνδεδεμένη με «αιρεσιμότητες» (conditionalities), που έγιναν κακόφημες ύστερα από την ελληνική εμπειρία των διαδοχικών μνημονίων. Ηταν το σχέδιο για μετατροπή του ESM σε «Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο». Αυτή η πρόταση αποτελεί πλέον παρελθόν.

Αντ’ αυτής, στο τραπέζι των ευρωπαϊκών συζητήσεων είναι πλέον η πρόταση για μόνιμο ευρωπαϊκό ταμείο ενισχύσεων και αμοιβαιοποίηση χρέους. Σε αυτή την περίπτωση, ο ESM, που «μεταβατικά» λειτουργεί ατύπως σαν dealing room της Κομισιόν για τη χρηματοδότηση των επιδοτήσεων-δανείων του Ταμείου Ανάκαμψης, θα μετατρεπόταν σε εν δυνάμει «ευρωπαϊκό Treasury» - και αυτή είναι η φαντασίωση των πιο αισιόδοξων «ευρωπαϊστών».

Γερμανία και… Ελλάδα

Ομως, όλα αυτά πρέπει να περάσουν από τον «γερμανικό πάγκο», κι εκεί τα πράγματα μοιάζουν θολά. Παρά τα πλήγματα που έχει δεχθεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία, την «από-παγκοσμιοποίηση» και την ενεργειακή κρίση, η Γερμανία παραμένει το «μεγάλο αφεντικό» και ο «εγγυητής» του Europroject. Με κυβέρνηση Μέρκελ θα ήταν αδιανόητο να γίνουν βήματα προς την περαιτέρω ενοποίηση σαν αυτά που βρίσκονται τώρα στο ευρωπαϊκό τραπέζι των συζητήσεων. Με κυβέρνηση Σολτς έγιναν ήδη κάποια (με σημαντικότερο το RRF) και -τουλάχιστον- συζητιούνται τα επόμενα. Ωστόσο, οι αντίρροπες δυνάμεις είναι ισχυρές και, πριν φτάσουμε στο μπλοκ των χωρών του Βορρά, εδράζονται στην ίδια τη Γερμανία: πρώτος μεταξύ αυτών ο υπουργός Οικονομικών κ. Λίντνερ, αλλά και τα «γεράκια» της Bundesbank.

Πάντως, ανεξαρτήτως του πώς θα καταλήξουν οι σχετικές συζητήσεις, για την Ελλάδα δεν υπάρχει σενάριο χαλαρότητας. Στην κυβέρνηση και στο υπουργείο Οικονομικών η πρόταση της Κομισιόν για τους νέους δημοσιονομικούς κανόνες θεωρείται ευνοϊκή και, εύλογα, προτιμάται από τον κανόνα του 1/20. Ομως αυτό σημαίνει μόνο ότι η Ελλάδα είναι μεταξύ μιας πολύ σκληρής και μιας λιγότερο σκληρής δημοσιονομικής πειθαρχίας. Υστερα από 4 χρόνια δημοσιονομικής «χαλάρωσης» λόγω αλλεπάλληλων κρίσεων, από το 2024 έρχεται η «μεγάλη επιστροφή» στη δημοσιονομική πειθαρχία, την οποία προλόγισαν το τελευταίο διήμερο με σχετικές δηλώσεις τους στελέχη της Κομισιόν, υποδεικνύοντας «στοχευμένα» και «μη δαπανηρά» μέτρα στήριξης…