Ανοιγμα προς τα κάτω

Ανοιγμα από το ειδικό προς το ευρύτερο κοινό· άνοιγμα σε νέα επιστημονικά και πολιτισμικά πεδία· άνοιγμα προς την περιφέρεια, άνοιγμα σε νέες συνεργασίες, άνοιγμα στην επίμαχη πολιτική και κοινωνική συγκυρία και διάλογος της Ιστορίας με το φευγαλέο παρόν.

Επίκαιρες θεματικές, εμβληματικές και κριτικές προς όλες τις πλευρές, σε συνέδρια ή ημερίδες.

Παρεμβατικές εκθέσεις και καινοτόμες μονογραφίες, μελέτες ή λευκώματα.

Ενα σύνολο πολιτισμικών δράσεων που ταράζει κατεστημένα νερά.

Κάτι έχει αλλάξει στο Ιδρυμα της Βουλής των Ελλήνων «για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία», το οποίο με τη νέα διοίκηση του Κοινοβουλίου από τον Οκτώβριο του 2015 εξελίσσεται σε έναν συγκροτημένο πόλο πολιτισμικής παρέμβασης με δυναμική παρουσία. Κομβική εδώ μεταξύ άλλων, η πρωτοβουλία να εμπλουτιστεί και να αναβαθμιστεί η Επιστημονική Επιτροπή (Ε.Ε.) του Ιδρύματος, που από 7μελής έγινε 15μελής (Ιαν. 2016), καθώς και να διοριστεί (Απρ. 2016) για πρώτη φορά στο τιμόνι της μια νέα γυναίκα: η ιστορικός Νίκη Μαρωνίτη, που δίνει στην «Εφ.Συν.» την πρώτη της συνέντευξη.

Χωρίς λοιπόν να διακοπεί η συνέχεια την οποία εξέφραζε η προηγούμενη σύνθεση της Ε.Ε., αναπροσανατολίστηκε η παραδοσιακή κυρίως, προοπτική αυτού του γνωμοδοτικού και συμβουλευτικού αλλά εντέλει και στρατηγικού οργάνου, που χάρη και στα νέα μέλη του ανοίχτηκε σε συγκοινωνούντα με την Iστορία πεδία, στην Πολιτική Επιστήμη, στη Νεοελληνική Φιλολογία ή στη Λογοτεχνία, και απέκτησε διαύλους προς άλλα γνωστικά αντικείμενα όπως η Κοινωνική Θεωρία, οι σπουδές Φύλου ή η Πολεοδομία.

Από εκεί και πέρα, η συνεργασία της νέας Επιστημονικής με την 5μελή Εκτελεστική Επιτροπή που παίρνει τις τελικές αποφάσεις και όπου προεδρεύει από το 2012 ο Γ.Γ. του ιδρύματος, ομότιμος καθηγητής Παύλος Σούρλας, έφερε το Ιδρυμα της Βουλής στο κέντρο του πιο καυτού πολιτικού, επιστημονικού και κοινωνικού διαλόγου.

«Το Ιδρυμα της Βουλής», μας λέει η Νίκη Μαρωνίτη, «κατεβαίνει και προς τα κάτω χωρίς να κάνει εκπτώσεις στην επιστημονική του ποιότητα. Και είναι σε θέση να συμβάλει αποφασιστικά στην καλλιέργεια μιας ιστορικής και δημοκρατικής συνείδησης, προαπαιτούμενο αναγκαίο στη μακρά, και δυσοίωνη όπως βλέπουμε, κρίση που διανύουμε».

Ετσι, το προηγούμενο εξάμηνο, στην Αθήνα αλλά και στην περιφέρεια π.χ. στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Αιγαίου, Θράκης διοργανώθηκαν εκθέσεις, συνέδρια, ημερίδες ή εργαστήρια (νέων ιστορικών) όπου αναδείχθηκαν: το προσφυγικό ζήτημα και τα διλήμματά του, η κρίση της δημοκρατίας και οι προκλήσεις του 21ου αιώνα, τα στοιχήματα της διακυβέρνησης, η σημασία της συλλογικότητας στη διεκδίκηση και οι σημερινές αδυναμίες της πολιτικής και κοινωνικής εκπροσώπησης, το τι αποτελεί τελικά δικαίωμα, αλλά και οι πολιτικές κληρονομιές του βενιζελισμού έως το 1967 ή οι πολιτικές χρήσεις του παρελθόντος συνολικότερα.

Η έκθεση (και ο κατάλογος) για τους δρόμους επιβίωσης των προσφύγων -η πρώτη που διοργανώθηκε στη χώρα, με φωτογραφίες 42 επαγγελματιών, σε συνεργασία με την Ενωση Φωτορεπόρτερ Ελλάδας– αποτύπωσε ανάγλυφα τη στροφή του Ιδρύματος της Βουλής προς τους πολίτες.

Με αυτή την αφορμή, ο πρόεδρος της Βουλής και πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Νίκος Βούτσης, τούς κάλεσε «να παίξει ο καθένας ενεργό ρόλο απέναντι στα προβλήματα του καιρού μας».

«Η Επιστημονική Επιτροπή δεν έχει αναστολές να δοκιμαστεί ερευνητικά σε θέματα πολιτικά φορτισμένα», σχολιάζει η πρόεδρός της, «και η συλλογική αυτή προσπάθεια απέδωσε ήδη σημαντικούς καρπούς, μέσα από τον αναστοχασμό πάνω σε παλιά ή διαχρονικά ζητήματα και την τόλμη να θιγούν νέα».

Σήμερα παρουσιάζει λοιπόν στην «Εφ.Συν.» χαρακτηριστικές προτάσεις της Ε.Ε. που έχουν εγκριθεί από την Εκτελεστική για το 2017.

«Ηδη δρομολογούνται ο συνδυασμός έκθεσης και ημερίδας με θέμα "Ο φεμινισμός της Μεταπολίτευσης. Τομές και συνέχειες". Επίσης, μια έκθεση για τον Μανόλη Αναγνωστάκη με τα μέλη της Επιτροπής να μιλούν για το έργο του στους μαθητές κατά τις ξεναγήσεις σχολείων.

Συζητιέται επίσης η πρόταση για ένα μεγάλο συνέδριο για την πολύσημη σχέση Δημοκρατίας, Κρίσεων, Τέχνης. Παράλληλα οι προγραμματισμένες για το 2017 εκδόσεις, μονογραφίες πολιτικών, πρακτικά συνεδρίων και ημερίδων, εμβληματικά, σχολιασμένα κείμενα και πολλά άλλα. Σύντομα, θα ανακοινωθεί από τον Πρόεδρο της Βουλής και ένα ρωμαλέο τετραετές πρόγραμμα των δράσεων της Βουλής για την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση».

Ιστορικός που πάνω απ’ όλα λειτουργεί ως πολίτης σε συνεχή εγρήγορση, η Νίκη Μαρωνίτη ενδιαφερόταν ανέκαθεν για το πώς το πολιτικό πεδίο οργανώνει το οικονομικό, το ιδεολογικό και το κοινωνικό αντίστοιχα.

Ξεκίνησε την επαγγελματική της διαδρομή από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, θήτευσε στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών και τα τελευταία 13 χρόνια διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο νεότερη και σύγχρονη ελληνική και ευρωπαϊκή Ιστορία.

«Προσωπικά», διευκρινίζει, «αντιλαμβάνομαι τα κομμάτια του ιστορικού παρελθόντος ως καταστατική ύλη της συγκρότησης παροντικών ταυτοτήτων».

«Να διαμορφωθεί ένα ευρύτερο ανήσυχο κοινό»

Η διαπλοκή του εθνικού με το πολιτικό ζήτημα και του πολιτικού με το συλλογικό/υποκειμενικό ζήτημα βρίσκονται στον πυρήνα των βιβλίων της Νίκης Μαρωνίτη.

Είναι τα: Πολιτική εξουσία και εθνικό ζήτημα στην Ελλάδα 1880-1910 και Το κίνημα στο Γουδί εκατό χρόνια μετά (εκδ. Αλεξάνδρεια 2009 και 2010) καθώς και ο Βίος του Αλέξανδρου Ζαΐμη (εκδ. Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας).

Εχει ενδιαφέρον λοιπόν το πώς βλέπει με την ιδιότητα της ιστορικού τη δυνατότητα παρέμβασης του Ιδρύματος της Βουλής στο πεδίο της Ιστορίας:

«Επιμένω στο ότι ένας θεσμός όπως η Βουλή μπορεί να γίνει μια γέφυρα στη συνάντηση της επιστημονικής Ιστορίας με τη δημόσια Ιστορία, η οποία διαμορφώνει εντέλει κατά πολύ την άποψη της κοινής γνώμης περί μνήμης, κατευθύνοντας το ενδιαφέρον της στο νόημα που αποκτούν τα πράγματα στην εκάστοτε συγκυρία και όχι στο γιατί ή πώς συμβαίνουν, με άλλα λόγια, από την αναγκαία σύνθεση προς την ανακουφιστική απλούστευση. Θεωρώ επίσης σημαντικό το να κατανοηθεί το πολιτικό πεδίο χωρίς να παραμεριστεί ο ρόλος των συγκρούσεων αλλά και χωρίς υποταγή σε στερεότυπα, προβληματικές διπολικές ταξινομήσεις ή υπογραμμίσεις του υποκειμενικού παράγοντα. Βλέπουμε ωστόσο ότι, παρά τις λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, εξακολουθούν να υπερισχύουν στα σχολικά βιβλία και σε πολλά από τα πανεπιστημιακά εγχειρίδια οι μονομέρειες και οι ξεπερασμένες αντιλήψεις, ενώ ταυτόχρονα απουσιάζουν η συγκριτική διάσταση και τα πορίσματα των εργασιών των νέων ερευνητών. Το Ιδρυμα της Βουλής μπορεί να συμβάλει και εδώ, με τρόπο έγκυρο, στη συστηματική ενίσχυση μιας σύγχρονης πολιτικής Ιστορίας. Πιο ειδικά, θεωρώ πως ο κοινοβουλευτικός λόγος, παλαιότερος και σύγχρονος, αξίζει να αποτελέσει ιστορική ύλη –κάτι που συμβαίνει ελάχιστα– και πηγή έρευνας στον χώρο των κοινωνικών επιστημών. Προς την κατεύθυνση αυτή στοχεύουν τα Τετράδια Κοινοβουλευτικού Λόγου, σημαντική εκδοτική σειρά του ιδρύματος».

Είναι ωστόσο γεγονός ότι τα συνέδρια που οργάνωσε το Ιδρυμα της Βουλής δεν είχαν την απήχηση που αναμενόταν στο προνομιακό τους ακροατήριο.

«Ειδικά στο συνέδριο για την "Πολιτική και Κοινωνική Εκπροσώπηση", η μεν επιστημονική κοινότητα συμμετείχε δυναμικά όμως απουσίαζαν οι εκπρόσωποι του ελληνικού Κοινοβουλίου. Αυτό μας παροτρύνει να σκεφτούμε πώς μπορούμε ως Επιτροπή να συμβάλουμε με τις προτάσεις μας στη διαμόρφωση ενός ευρύτερου ανήσυχου κοινού που θα αναγνωρίζει τη διαλεκτική σχέση του κοινοβουλευτισμού και της δημοκρατίας με την κουλτούρα. Διότι η συνείδηση του πολίτη σφυρηλατείται μέσα και από αυτόν τον δρόμο».